Morgunblaðið - 26.11.1963, Blaðsíða 28

MORCUNBLAÐIÐ
Þriðjudágur 26. nóv. 1963
T
GAVIN HO.LT:
4
ÍZKUSÝNING
samband þeirra meðlima fjðl-
skyldunnar, sem ég hafði þegar
hitt. í bili var ég að brjóta heil-
ann um hlutverk frú Thelby í
heildarmyndinni. Það var áreið-
anlega stórt og valdamikið, enda
þótt hún ef til vill kæmi lítið
fram út á við.
Ef til vill hefur hún ráðið i
hugsanir mínar.
Hún gekk að öðrum gluggan-
um á skrifstofunni og leit út.
Hún var enn skjálfandi eftir
reiðikastið, en þó ekki mjög.
Hún var að jafna sig og ná valdi
yfir sjálfri sér. Nú ávarpaði hún
mig ,án þess þó að líta við.
— Ég er bjáni að þjóta svona
upp, en ég ræð bara ekki við
það, sagði hún. — Þessi náungi
hefur svo ill áhrif á blóðþrýst-
inginn minn. Hann gengur ein-
hverntíma af mér dauðri. Hann
heldur, að hann sé hér allt í
öllu. Heldur, að hann sé Clibaud
h.f., en það er hann bara ekki.
Það er ég, sem er það. Ég á fyrir
tækið með skít og öllu saman.
Það er mitt fé, sem rekur vél-
arnar, og ég gæti sparkað hon-
um strax á morgun.
Hún sneri sér að mér. Það var
glott á máluðum vörunum og
skæru bláu augun hlógu aftur.
— Takið þér ekkert mark á
mér, sagði hún. — Ég er ekki
annað en gömul kellingar-
skrukka. Spyrjið þér heldur
hann frænda minn, hann Benny,
skepnuna! Eg ætti heldur að sitja
í hægindastól og hugsa um eitt-
hvað fallegt á legsteininn minn,
en ég er bara ekkert upplögð í
það. Eg vil hafa mitt gaman —
og því ekki það? Ef ég set heim
inn á vitlausa endann öðru
hverju, hvað gerir það svo sem
til? Eg greiði enn reikningana.
Og meðan aurarnir mínir end-
ast, ætla ég að stjórna öllu heila
klabbinu. Hvað finnst yður um
það?
Þér getið þá gert yðar athug
anir. Ef til vill komizt þér ekki
að miklu, en hafið bara augun
hjá yður. Eg verð þar ekki sjálf.
Eg held mig alltaf bak við tjöld-
in. Þannig er ég: Alltaf bak við
tjöldin, þar sem lítið ber á mér.
III
Clibaud var ekki margar mín
útur fjarverandi. Þegar hann
kom aftur, var hann með há-
vaxna, rauðhærða stúlku með
sér. Kjóllinn, sem hann hafði far
ið með út, var nú á þessari stúlku
og einhvernveginn fannst mér
hann nú allt öðruvísi. Með engu
í hafði hann verið í mínum aug
um eins og hvert annað kjóla-
efni, en nú hafði hann fengið
líf og sköpulag. Hann var nú
hluti af stúlkunni, og tilheyrði
henni eins og hann hefði verið
saumaður á hana. Og þótt ein-
kennilegt megi virðast, fannst
mér ég eins og kannast við hann.
Stúikuna hafði ég aldrei séð eða
heyrt áður, en samt fannst mér
eins og þetta atvik væri endur-
tekning á einhverju, sem hefði
gerzt áður. En þá mundi ég eftir
Míllie Wise, þegar hún var að
setja sig í stellingarnar frammi
fyrir mér. Millie var einmitt í
nákvæmlega eins kjól í skrif-
stofunni.
— Góðan daginn, Claudine,
sagði frú Thelby.
— Góðan daginn, frú.
Stúlkan svaraði eins og hún
kærði sig kollóttan um allt og
alla.
— Hvernig liður yður í dag,
Claudine?
Þegar hún endurtók nafnið, var
það eins og með einhverjum
gamansömum hreim, en ef frú
Thelby hefur fundizt það eitt-
hvað skrítið, fannst stúlkunni
það ekki og hún virtist ekkert
skemmta sér.
— Þakka yður fyrir, svaraði
hún með fjarrænum hreim. Mér
fannst þetta mundi vera tilheyr
andi hlutverkinu, sem hún varð
að leika daglega.
En hitt, hvernig frú Thelby
hló, minnti mig á hennar eigin
lýsingu á sjálfri henni. Hún hló
eins og gömul kellingarskrukka.
Rauðhærða stúlkan roðnaði.
— Eruð þér enn í illu skapi út
af morgundeginum? stríddi kell
ingin henni.
Blóðið steig upp í litaðar kinn
ar stúlkunnar, og fyrst fannst
mér eins og kuldinn hjá henni
ætlaði að verða yfirsterkari. En
hún var alls ekki köld. Hún var
eldfjall undir jökulkolli. Og nú
sprengdi hitinn jökulinn og jak-
arnir flugu.
— Já, það er satt — ég er i
illu skapi! gaus upp úr henni.
— Og öll þessi vonzka út af
einum frídegi!
— Þér vitið vel, hvað sá frí-
dagur þýðir fyrir mig! sagði
stúlkan æst. — Ef ég verð af
þessu tækifæri, kemur það senni
lega aldrei aftur.
— En hvað þá um Clibaud og
sýninguna okkar? Hann treystir
yður til að vera í fallegustu kjól
unum. Þeir voru sniðnir á yður.
Og eins loðfötin.
— Hann getur fengið einhverja
aðra. Það eru tugir stúlkna I
ráðningarstofunni. Rita Grey er
með nákvæmlega sömu mál og
ég. Hún gæti hæglega komið í
minn stað.
Ég get ekki hugsað mér að óhreinka nýju mottuna.
— Já, en hún yrði bara aldrei
Claudine. Kellingin skríkti aftur
eins og hún hefði gaman af
þessu. — Hún kann að hafa mál
ih yðar, en hún hefur ekki háls-
inn yðar og heldur ekki gulrótar
litinn á hárinu. Viljið þér láta
Clabaud rýna litasamsetningarn
ar sínar með bleiktu ljós-skol-
óttu hári?
Claudine leit snöggvast á teikn
arann, þöglan og taugaóstyrkan,
en sneri sér svo aftur að forað-
inu.
— Clabaud getur stungið sér í
ána, án þess að mér komi það
nokkuð við, svaraði hún. — Eg
er hætt hérna. Hætt við yður.
Eg fer. Eg segi upp. Eg ætla ekki
að tapa öllu, sem ég hef unnið
fyrir hérna, bara til að gera ykk
ur ánægð.
— Eruð þér nú ekki dálítið van
þakklát við okkur, daudine?
Röddin á kellu var nú mildari,
en einhvernveginn fannst mér
hún vera að reyna að kvelja
stúlkuna. Hún hafði rekið í hana
hníf og var nú að snúa honum i
sárinu. — Þér vitið, að við höf-
um verið yður mikil hjálp, hélt
hún áfram í gælutón. — Við höf
um gert yður það, sem þér eruð.
Ef ekki hefði verið Clibaud,
væruð þér algjörlega óþekkt.
— Já, það haldið þér, en það
vill nú bara svo til, að ég er
ekki á sama máli. Þið gerið
ykkar bezta til að halda mér
niðri. Þið viljið láta mig sýna
hjá ykkur, þangað til vaxtarlag
ið á mér er alveg búið að vera.
Þá á ég að fara, með þennan
háls sem þið þykizt dást svo mjög
að. Þetta er ykkar ætlun, en
bara ekki mín! Eg ætla að hafa
það upp úr mér, sem ég get, með
an enn er tími til. Og það fyrsta
er að komast burt héðan, enda
segi ég upp!
Skýrsla Dennings um Profumo-máliö
— Það er ekki nema alveg
rétt, svaraði ég. Það lifir eng-
inn nema einu sinni, hvort sem
er.
Hún hló. — Eg kann vel við
yður, sagði hún. — Okkur kem-
ur til að koma vel saman. Hvað
sagði Alfie yður áður en hann
kom með yður hingað upp?
— Alfie? át ég eftir.
— Eg á við Clibaud, sagði hún
til skýringar. — Eg kalla hann
stundum Alfie, en þér skuluð
ekkert mark taka á því. Hann er
ekki svo bölvaður, að öllu sam
anlögðu. Hvað sagði hann við
yður?
— Það var nú ekki neitt mik-
ið. Aðallega, að þetta mætti ekki
komast í hámæli. Hann virtist
eitthvað hræddur um, að við fær
um ekki með þetta sem trúnaðar
mál. En vitanlega . . .
Hún greip fram í fyrir mér: —
Hvað er að athuga við ofurlítið
umtal um það? Þessi náungi vildi
víst helzt láta stela frá mér öllu
steini léttara og svo ekki nefna
það á nafn! En þér skuluð gera
yður ljóst, ungi maður, að þér
eruð að vinna fyrir mig en ekki
hann- Þér takið við skipunum
hjá mér og gefið mér skýrslu.
Og gleymið því ekki, að það er
ég sem borga brúsann. Hér er
eitthvað grunsamlegt á ferðinm
í búðinni, og ég vil komast fyrir
það. Þér finnið út, hverjum það
er að kenna, og svo skal ég sjá
um alla auglýsingastarfsemina!
Eg skal rífa þakið af kofanum,
ef þess þarf með, og enginn get
ur neitt sagt. Þér gerið yðar
verk og gerið það rækilega. Á
morgun er sýning hjá okkur
hérna — kvöldkjólar og loðfatn
aður og þessháttar. Þá fáið þér
tækifæri til að sjá allan mann-
skapinn. Bæði sýningarstúlkurn
ar og innkaupamennina . . . alla.
Mér ' finnst reglugerðin gera
grein fyrir hinum þrem mikil-
vægu ákvörðunum öryggisþjón-
ustunnar, þegar hér var komið
sögu. Reglugerðin tekur það ein
eindregið fram, að þjónustan
skuii ekki fást við neitt, sem
ekki er stranglega tekið í henn
ar verkahring, sem öryggismál;
og þegar þeir nú voru komnir
að þeirri niðurstöðu, að hér væri
örygginu engin hætta búin, þá
fannst þeim ekki rétt að fylgja
málinu frekar fram. Eg get ekki
láð þeim þessa ályktun. Eina erf
iða atriðið er þetta, hvort þeir,
eftir að sent hafði verið eftir
þeim í forsætisráðuneytið, 1.
febrúar, hefðu ekki átt að halda
máiinu fram með því að láta
það ógert, hefðu þeir sýnt af sér
dómgreindarleysi. En hann hafði
ekki reglugerðina fyrir framan
sig, og ef henni er fast fylgt,
finnst mér mér sjálfum ekki
ástæða til að telja það villu að
fara ekki í forsætisráðuneytið.
(IX) Fordæmislaust ástand.
Engu að síður stendur sú stað
reynd, að lögregluskýrslurnar
frá 26. jan. 1963 og 5. febrúar
bárust ekki neinum ráðherra
fyrr en 29. maí 1963; en þess
hefur verið getið, að það hefðu
þær fyrr átt að gera. Ef öryggis
þjónustunni er ekki um að kenna
— hverjum þá?
Mér finnst skýringin vera sú,
að hér hafi verið um að ræða
atvik án fordæmis, sem stjórn-
arvélin hafði ekki gert ráð fyrir
eða séð við. í augum öryggisþjón
ustunnar var hér ekki um að
ræða hættu fyrir öryggi landsins
heldur siðferðisbrot ráðherra. Og
engin vél er til, sem er slíku
ætluð.
(X) Síffari atburffir.
Eftir áðurnefndar þrjár mikil-
vægar ákvarðanir, 1., 4. og 7. fe
brúar 1963 tók öryggisþjónustan
engan þátt í gangi mála um nokk
urt skeið. En 27. marz 1963 bað
innanríkisráðrerrann yfirmann
öryggisþjónustunnar að koma
til viðtals við sig. Hann vildi
geta kynnt sér málið. Yfirmaður
öryggisþjónustunnar gaf honum
heildarskýrslu og í framhaldi af
39
henni athugun á, hvort nokkur
ástæða væri til að ákæra Ward
samkvæmt lögunum um ríkis-
leyndarmál. Svo þegar öryggis-
þátturinn kom til umræðu fyrir
atbeina hr. Wilsons, gaf öryggis
þjónustan forsætisráðherran-
um fulla skýrslu (eins og sagt
er hér að framan).
Þannig lauk afskiptum ör-
yggisþjónustunnar af málinu. Ég
trúi því, að hún hafi séð full-
komlega um öryggisþátt málsins
og gefið viðeigandi aðilum
skýrslur. Aðaláhugamál hennar
var Ivanov höfuðsmaður, rúss-
neski njósnarinn, en í annarri
röð Stephen Ward, sem var ná-
inn vinur hans. Hún gerði allar
nauðsynlegar ráðstafanir til að
gæta hagsmuna ríkisins. Alveg
sérstaklega sá hún um það, að
Profumo og annar ráðherra til
væru varaðir við Ward. Og hún
lét utanríkisráðuneytið fylgjast
með málinu til fullnustu. Það er
engin ástaeða til að halda, að
nokkur „leki“ hafi átt sér stað,
hvað öryggi landsins snerti.
12. kafli.
NÆGILEG SAMVINNAT
Enginn getur skilið eðli sam-
vinnunnar með öryggisþjónust-
unni og lögreglunni, nema hann
geri sér ljóst, að
(1) Öryggisþjónustan hér
í landi er ekki stofnuð með
tilskipunum né viðurkennd
af almennum lögum. Jafn-
vel lögin um ríkisleyndar-
mál viðurkenna ekki tilveru
hennar. Starfsmenn þjónust
unnar eru í augum laganna,
venjulegir borgarar með
engu meira vald en aðrir.
Hún hefur ekkert vald til að
taka menn fasta, eins og lög
reglan hefur. Og heldur
ekki hefur hún vald til hús-
rannsókna. Hún getur ekki
farið inní híbýli manna í
óleyfi húsráðanda, jafnvel
þótt grunur leiki á, að njósn
ari sé þar niðurkominn. Ef
njósnari er að fara úr landi,
getur hún ekki klappað á
öxlina á honum og sagt, að
hann megi ekki fara. í
stuttu máli sagt, hefur hún
ekkert framkvæmdarvald.
En hún hefur komizt vel af
án þess. Og við viljum held-
ur hafa þetta svona en hafa
eitthvað, sem kalla mætti
„leynilögreglu“.
(2) Öryggisþjónustan hér
í landi er tiltölulega mann
fá. í sumum öðrum löndum
er þetta mikil stofnun með
umboðsmenn út um allt
land. Hér í landi er þetta og
verður tiltölulega lítill hóp-
ur kunnáttumanna, sem
hafa það hlutverk með hönd
um að sjá við njósnum, bylt
ingu og skemmdarverkum.
(3) Þessar vantanir (ekki
ágallar) — vöntun á valdi
og vöntun á mannafla —
bætast upp með náinni sam-
vinnu öryggisþjónustunnar
og lögreglunnar. Einkum á
þetta þó við í London um
samvinnuna við Sérdeild
borgarlögreglunnar, úti um
landið við lögreglustjórana.
Ef handtaka þarf mann,
fremur lögreglan handtök-
una. Ef húsrannsóknar er
óskað, fær lögreglumaður
heimildina í hendur. Lög-
reglunni einni er falið fram
kvæmdarvaldið.
Ég hef fengið fullnægjandi
upplýsingar um það, að sam-
vinna sé ágæt með öryggisþjón-
ustunni og lögreglunni. Ég hef
verið viðstaddur lokastig slíkr-
ar samvinnu, þegar sovézkur
njósnari var eltur á ferð um
landið og hver hreyfing hans
vöktuð. Og ég hef séð hina nánu
samvinnu, sem á sér stað, þegar
grunur leikur á um njósnir. Ör-
yggisþjónustan fremur alla byrj
unarrannsóknina, og treystir þá
á tæknileg hjálparmeðöl og sér-
hæfða starfsmenn. En jafnskjótt
sem handtaka er möguleg, er
lögreglan kölluð til róða og upp
frá þvi vinna báðar saman í fé-
lagL Þetta er bráðnauðsynlegt á
úrslitastund (t. d. þegar leyni-
skjal er afhent njósnara af
hjáparmanni hans), þegar hand-
taka er yfirvofandi. Nákvæmni
í tímasetningu er fyrir öllu.
Handtakan er framin af lög-
reglunni og ákæruvaldið er i
hennar höndum. Þessar tvær
stofnanir vinna svo saman, allt
þar til réttarhöld eru af staðin.
En á meðan á þeim stendur,
reynir öryggisþjónustan að láta
sem minnst á sér bera. Þetta er
gert til þess, að starfsmenn
hennar séu óþekktir og aðferðir
þeirra leynilegar. Nýafstaðia