Morgunblaðið - 18.04.1964, Blaðsíða 19

Morgunblaðið - 18.04.1964, Blaðsíða 19
MORCUNBIAÐIÐ * Laugardagur 18. april 1964 >39 ÖRLAGASTUND FYRIR HUNDRAD ÁRUM 18. apríl 1864 háðu Danir orustuna við Dybböl-myllu. Þeir biðu ósigur, en þáttaskipti urðu í sögu þjóðar- innar, undir kjörorðinu: „Hvad ud ad Tabes skal ind ad vindes!“. 18. APRÍL 1864 háðu Danir or- ustuna við Dybböl-myllu. Þeir biðu ósigur, en þáttaskipti urðu í sögu þjóðarinnar, undir kjörorð- inu: „Hvad ud ad tabes skal ind ad vindes“! •Aldar gamall atburður í ævi dönsku þjóðarinnar rifjast upp í dag. Við Dybböl Mölle fékk hún það sár, sem ekki greri fyrr en 54 árum síðar, er norðurhluti Slés- víkur sameinaðist aftur danska ríkinu eftir hálfrar aldar þjóð- erniskúgun. Lengst af þeim tíma réðu Dari- ir miklu um fslandsmál og allan tímann var ísland undir kon- ungi Dana. — Slésvíkurmálið danska er tengt sjálfstæðismáli íslendinga. Viðurkenning á rétti smáþjóðanna, og þjóðarbrota sem bjuggu við erlenda stjórn, var hugsjón sem fékk fylgi í fyrri styrjöldinni, ekki sízt fyrir atbeina Lloyd George. Danir fengu fyrirheit um að samningur þeirra um nauðungarfrið við Þjóðverja, sem gerður var í Vín 30. okt. 1864, skyldi endurskoðað- ur og að Danir sunnan landa- mæranna í Suður-Jótlandi skyldu fá að greiða atkvæði um hvort þeir vildu sameinast Danmörku á ný. Þessi gleðitíðindi höfðu á- hrif á sjálfstæðismál íslands. Má fullyrða að þau hafi knúð fram þá stefnubreytingu Dana í ís- landsmálum, sem varð þess vald- andi að sambandslögin frá 1918 náðu fram að ganga — hornsteinn íslenzka lýðveldisins. Ýmsum Dönum þótti óbærilegt að „missa“ fsland, en viðhorfið breyttist er þeir fengu sárabætur í Suður-Jótlandi. Og kjarni máls- ins var hliðstæður. í báðum til- fellunum var um það að ræða, að þjóðerni skyldi ráða landa- skipun. Það er því ekki úr vegi að at- burðirnir í Suður-Jótlandi séu rifjaðir upp á þessum degi, í ís- lenzku blaði. Slésvík-Holstein Þegar sögur hófust í Danmörku munu suðurmörk landsins hafa verið talin við ána Eider eða yfir þveran Jótlandsskaga milli Kiel og Friedrichsstadt. Sunnan þeirra er Holstein en Slésvík norðan árinnar. Holstein var frá öndverðu þýzkt land, en valda- gráðugir Danakonungar hafa löngum ásælzt það. T.d. lagði Haraldur blátönn mikið af Hol- stein undir sig og margir kon- pngar Dana ásældust landið síð- ar, þjóðinni til bölvunar. Slésvík var hinsvegar al-danskt land fram á síðustu öld — og væri líklega enn, ef Danir hefðu aldrei ósælzt Holstein. Þegar byltingaraldan reið yfir Evrópu 1848 voru Slésvík og Hol stein tvö smáríki, en þó hvorugt sjálfstætt. Annarvegar þeirra var Danmörk en hinsvegar Þýzka ríkjasambandið (í því var líka Austurriki, en ekki Ungverja- land). Þjóðverjar gerðu sitt til að auka þýzk áhrif í Slésvík, þar var komin þýzk embættismanna- 6tétt og holsteinsku hertogarnir af Augustenburg vildu ná tökum á Slésvík líka. Þar var Danakon- ungi að mæta, Kristjáni VIII., en hann var deigur og hikandi í Slésvíkurmálinu. Holstein og þýzksinnaðir Slésvíkingar bjuggu sig undir að slíta sambandi her- togadæmanna við Danmörku, og skömmu eftir að Friðrik VII. var kominn til ríkis, 1848, hófst upp- reisn í Holstein. Þó landið væri í þýzka sambandinu laut það Danakonungi. Hann var þýzkur Bmáríkisfursti! — Prússar studdu Holsteinsbúa, en samt hrundu Danir þessari atlögu, ekki sízt vegna þess að Svíar sendu þeim stóra herdeild til liðsauka og af því að bæði Bretar og Rússar drógu taum Dana. Friður var saminn í London 1852. Þar var m.a. ákveðið að Danakonungur skyldi ráða yfir Danmörku, Slés- vík og Holstein sem þremur sjálfstæðum riki'sheildum, en að ekki mætti gera nánara samband milli tveggja af þessum þremur. Ennfremur var hertoginn af Augustenborg syiptur öllu til- kalli til Holstein. Og loks var á- kveðið að Kristján prins af Gliiksborg (Kristján IX.) skyldi taka ríki í Danmörku eftir Frið- rik VII., því að fyrirsjáanlegt þótti að hin gamla konungsætt yrði aldauða í karllegg með þeim fræga kvennamanni. En sjálf deilan um hertogadæm in var alls ekki útkljáð með frið arsamningnum í London. Það reyndist vandasamt og hættulegt fyrir Danakonung að vera fursti í alþýzku landi. Friðrik VII., sem gefið hafði Danmörku frjálslega stjórnarskrá 5. júní 1849, varð nú að gefa út ný lög, sem ríkisþingið samþykkti 1855, þess efnis að stjórnarskráin gildi aðeins í Dan- mörku sjálfri, en utanríkismál, hervarnir, tollamáll og póstmál yrðu í höndurh ríkisráðs, skip- uðu af hinum þremur aðilum, að tiltölu við fólksfjölda þeirra. — Ekki dugði þessi miðlun, þó hún væri gerð til þess að þóknast Þjóð verjum og Rússum, og framhald- andi sáttatilraunir urðu árang- urslausar. Og árið 1863 sam- þykkti danska þingið nýja al- ríkislöggjöf, 13. nóv. 1863 — fyr- ir Danmörku og Slésvík sem eina heild. Þetta var brot á Lundúna- samningnum. Og nú gerði her- toginn af Augustenborg á ný „Þeir síðustu á skansinum“, eftir alkunnu málverki J. Sonne. nóv. með stríðsyfirlýsingu. En þeir treýstu á stoð utan að. Frá Svíum og Norðmönnum, því und- anfarin ár hafði samhugarstefna sú, sem nefnd hefur verið skandinavismi átt miklu fylgi að fagna á Norðurlöndum. Og Karl XV. hafði dugað Dönum vel í stríðinu 1848—51. Hann var alda- vinur Friðriks VII. og líklega hef ur hann gert sér von um að fá Danmörku í arf eftir hann, er Aldinborgarættina þryti. En nú var kominn köttur í ból Bjarnar: Kristján IX. — Þc er líklegt að Karl XV. hafi viljað hjálpa Dön- um, en stjórn hans snerist- önd- verð við því. Svíar sátu hjá. Skandinavisminn fékk rothöggið og Ibsen kvað hið napra ljóð „En broder i nöd“. Og Bretar brugðust líka. Pal- merston lávarður hreyfði hvorki hönd né fót til hjálpar, en hann réði þá öllu um utanríkismálin og Bismarck. Hann hafði verið stjórnarerindreki nokkur ár og var 1862 skipaður þýzkur sendi- herra hjá Napoleon III. í París. En dvölin þar varð aðeins fáir mánuðir, því að nú var ha'nn kall aður til Berlínar og skipaður for- sætisráðherra. Upp frá því réð hann einn öllu í Þýzkalandi þang að til Vilhjálmur II. keisari sjakaði honum frá árið 1890, og þótti flestum landhreinsun að. Hinn 24. des. 1863 hertóku Prússar og Austurríki Holstein án þess að Danir hreyfðu hönd eða fót. Þeir voru búnir að „af- skrifa" Holstein, en Slésvík ætl- uðu þeir að berjast um: Þann 28. des. báru Prússland og Austur- ríki fram tillögu á sambandsþing inu í Frankfurt, þess efnis að þingið gæfi þeim umboð til að hernema SlésVík, en hún var felld. Eigi að síður settu þessi tvö ríki Dönum úrslitakosti 16. Myllan á Dybböl-ási, sem úrslitaorustan stóð við. kröfu tíí Holstein. Hann kvað samninginn fallinn úr gildi, því að Danir hefðu rofið hann. Friðrik VII. dó tveimur dögum síðar (15. nóv.) Það var óvistlegt hásæti, sem maður af nýrri kon- ungsætt settist í. Ættin var að vísu kennd við Holstein-Gliicks- borg og Kristján IX. kvæntur nán asta ríkiserfingja Dana, Louise af Hessen. En afleiðing tveggja daga gamalla laga hvíldi eins og kol- svart þrumuský yfir Danmörku daginn sem Kristján IX. settist í hásætið. Slésvíkurstríðið Danir þóttust vita að Prússar og hertoginn af Augustenborg mundu svara lögunum frá 13. húsmóðir hans, Victoria drottn- ing var beinlínis á bandi Þjóð- verja, þá eins og oftar. Kald- hæðni örlaganna lét þó son henn- ar og eftirmann, Játvarð, verða tengdason mannsins, sem Þjóð- verjar voru að þjarma að, Krist- jáns IX. Danir stóðu einir. En hinum megin stóð her Prússa og fleiri ríkja þýzka sambandsins og við stýrið stóð maður, jafn duglegur og hann var lævís, og hafði ein- sett sér að byrja sköpun þýzks heimsveldis með því að innlima hin umdeildu hertogadæmi, Slés- vík-Holstein, í Prússland, með „blóði og járni“. Nota Austurríki sem peð í því tafli — og drepa það síðan. Maðurinn var Ottö vön janúar og daginn eftir hélt þýzk- ur her inn í Slésvík, en Danir tóku á móti, með margfalt minni herafla, en urðu að láta undan síga. Danavirki, sem sagan segir að Þyri Danabót hafi látið byggja á 10. öld, féll 6. febrúar og það kostaði hershöfðingjann danzka, de Meza, embættið. Þýzki herinn ruddist áfram norð- ur yfir Slésvík og yfir landamær- in vestan við Flensborgarfjörð, og stóð úrslitaorustan við Dybböl, norðanvert við fjörðinn, syðs't við sundið milli Jótlansskaga og eyj- arinnar Als. Árið 1848 höfðu Danir brúað sundið ogx reist virki við báða brúarsporðana. Þarna var aðal- vígið gegn væntanlegri þýzkri innrás í Norður-Jótland. Á árun- um 1861—63 endurbættu Danir þessi virki, og þegar de Meza varð að láta undan síga við Dana virki bjó herinn um sig á ný í virkjunum við Dybböl og á Als. Orustan við Dybböl 'Þessi her var samtals nær 27 þúsund' manns. Þann 15. marz settust Þjóðverjar um virkið og nú hófst vörn sem seint mun gleymast. Þjóðverjar höfðu ofur- efli liðs og gnægð vopna og skutu svo að segja látlaust á virkið og féll hver skansinn eftir annan og jörðin umturnaðist. Þjóðverjar gerðu lokaárásina á virkið 18. apríl; var þá lítið eftir af því nema sjálf hæðin, sem hin fræga mylla stóð á. Þennan dag voru tæplega 10.000 hermenn í virkinu. En 37 þús. þýzkir herm. sóttu á. Danir vissu hvað í húfi var ef virkið félli: þá var leið Þjóðverja opin alla leið norður á Jótlandsodda. Og þeir börðust eins og hetjur. Þegar yfir lauk voru 4800 Danir fallnir, eða nær annar hver mað- ur. Orustan var töpuð og þýðing- arlaust að verjast lengur. Leif- arnar af liðinu létu þá undan síga og forðuðu sér yfir sundið og til Als. En her Prússa .og Austur- ríkismanna hélt áfram sókninni alla leið norður að Limafirði. Nú fóru stórveldin loks að ó- kyrrast. Þau vildu ógjarnan lóta „strika Danmörku út af kort- inu“ og Bretar höfðu fulla ástæðu til að hafa mórauða samvizku. Árið áður hafði Palmeston bein- línis gefið fyrirheit um að Danir skyldu ekki standa einir uppi, ef á þá yrði ráðizt, en Victoría drottning reiddist þessu mjög og hafði skrifað í einu bréfi sínu um þessar mundir: „Hjarta mitt er algerlega Þjóðverja megin". — Napoleon III. hafði heldur ekki þorað að styggja Prússa með þvi að liðsinna Dönum. Og Bismarck hafði sleikt sig upp við Rússa til þess að gera þá óvirka. Nú boðuðu Bretar til stórvelda- ráðstefnu í London til þess að miðla málum, og vopnahlé var gert 9. maí. Napoleon stakk upp á, að þjóðaratkvæði færi fram í Slésvík og henni skyldi skipt í samræmi við úrslit atkvæða- greiðslunnar. En Danir neituðu þessu — sem aldrei skyldi verið hafa, því að ef þeir hefðu tekið því mundu þeir hafa fengið meira af Slésvík en þeir fengu 1920. Danslca stjórnin krafðist þess að landamærin yrðu við Eider — það er að segja að Þjóðverjar fengi Holstein en Danir alla Slés- vík — og það var vitanlega sann-

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.