Morgunblaðið - 09.06.1968, Blaðsíða 17

MORGIJNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 1968
17
Andstyggilegra
en orð fái lýst
Morðið á Robert Kenniedy ei
andstyggilegra en með orðum
verði lýst. Þess vegna skal ekki
farið fleiri orðum um þann hroll,
sem ódæðisverk þetta hefur vak
ið. í hugum góðvi'ljaðra manna
um heim allan ríkir nú samúð,
ekki einungis með fjölskyldu
hins ötula stjórnmálamanns, held
ur með gervallri hinni banda-
rísku þjóð. Endurtekin ítrekun
þvílíkra voðaglæpa er vissulega
til þess löguð að valda Banda-
ríkjamönnum margvíslegum
hnekki. Illviljaðir menn, einnig
hér uppi á íslandi, eru nú þeg-
ar að skrifa forustugreinar um
„þjóðfélag morðsins". Af við-
brögðum Bandaríkjamanna
sjálfra er sýnt, að þeir munu
héðan í frá betur en áður gjalda
varhug við ofbeldisverkum. Enn
er hins vegar of snemmt að
kveða upp dóm um það, hvaða
orsakir liggi til þessa síðasta
illræðisverks. Er þarna um að
ræða vandlega undirbúið sam-
særi? Samsæri af pólitískum rót-
um runnið eða á vegum glæpa-
Þessi mynd er tekin við Hrafnis tu og sýnir gamlan mann og ung an dreng sitja á ankeri sem er
komið fyrir á lóð dvalarheimilisins. (Ljósm. Mbl. Arni Johnsen.h
REYKJAVIKURBRÉF

manna, sem Robert Kennedy
hafði reynzt þungur í skauti.
Eða er á ferðum vitskertur mað-
ur, sem enga grein gerir sér
gerða sin-na? Eða hefur ofbeldis-
andinn, sem nú hefur eitrað and-
rúmsloft víða um veröld heltek-
ið mann, sem telur sjálfan sig
haldinn háleytum hugsjónum,
sem öllu sé fórnandi fyrir? Ó-
dæðismaðurinn, sem myrti mesta
mannvin, er skipað hefur sæti
forseta Bandaríkjanna, Abra-
ham Lincoln, hrópaði þegarhann
hafði veitt forsetanum banasár:
„Þannig fer fyrir harðstjórun-
um“.
„(Iin nýju landa-
•66
mæri
John Kennedy forseti, bróðir
Roberts, sem nú hefur hlotið
hin sömu örlög hans eldri bróð-
ur, talaði stundum um, „hin nýju
landamæri", „the new frontier“
sem lýsing á stefnu sinni. Orð-
rétt þýðing nær að vísu ekki
til fulls meiningunni. John Kenn
edy vildi minna á, að Banda-
ríkjaþjóðin væri landnámsþjóð,
sem stöðugt hefði verið að færa
út landamæri sín. Nú væri land-
vinningunum að vísu lokið, vegna
þess að búið væri að nema meg-
inlandið úthafanna á milli, en þá
þyrfti að hefja landnám inn á
við, gera þjóðfélagið betra en
áður. Hugsunin var svipuð og
hjá Dönum eftir ósigur þeirra
1864. þegar þeir sögðu: „Hvad
udad tabes, skal ind ad vindes“.
Bandaríkj amenn höfðu raunar
ekki tapað neinu út á við, held-
ur voru þeir sem sagt búnir í
þeim efnum að vinna allt, sem
þeir óskuðu eftir, en John Kenn-
edy taldi, að nú þyrfti að sinna
umbótum inn á við með ekki
minna þreki og áhuga en land-
náminu sjálfu áður fyrri. Menn
gleyma því stundum hversu ör-
stutt, miðað við þjóðar-æfi, það
er síðan Bandaríkjamenn námu
allt sitt mikla meginland. Þá riðu
harðskeyttir og vopndjarfir menn
um héruð. Enn eimih of mikið eft-
ir af þessum hugsunarhætti land
nemans og þjóðfélagsháttum rík-
is sem enn er ekki fullmótað.
Þessu til viðbótar kemur að til
Bandaríkjanna liggur enn stöð-
ugur straumur rótslitinna út-
flytjenda, sem eiga mismunandi
aiuðvelt með að festa rætur í
sínu nýja heimalandi.
Þeir, sem nú velta sér upp úr
þessari ógæfu Bandaríkjamanna,
hefðu gott af að hugleiða at-
Laugardagur 8. júní
vik, sem gerðust hér á landi s.l.
sumar. Þá kom hingað ferða-
mannahópur frá einu landanna
austan járntjalds. Þegar hópur-
inn var að aka í úthverfi Reýkja-
víkur, staðnæmdist hann eitt
sinn skyndilega, leiðsögumaður-
inn fór út og kallaði á veg-
faranda, sem var einn á göngu
og bað hann að heilsa upp á
ferðalangana. Vegfarandi varð
við því, en spurði, hverju þetta
sætti og fékk þegar í stað þá
skýringu, að hinir austrænu
ferðamenn hefðu ekki trúað því,
þegar þeim var sagt, að þarna
væri forsætisráðherra landsins
gæzlulaus einn á göngu og hefðu
sagt, að óhugsandi væri að slíkt
gæti borið við í sínu landi. Þar
kæmi enginn maður í slíkri stöðu
á almannafæri án þess að hafa
um sig öruggan vörð. Af þeim
sökum vildu hinir austrænu ferða
menn með eigin samtali sann-
færa sig um, að enginn mis-
skilningur væri á flerðum. Svip-
að mun hafa átt sér stað við
Bessastaði, hvort sem þar var
hinn sami hópur á ferðum eða
annar. Austrænir ferðamenn létu
þar uppi einlæga von um, að
þeim mætti auðnast að lifa í
'þjóðfélagi, þar sem aðseturs þjóð
höfðingjans þyrfti hvorki að
gæta af lögreglu né herliði. Nú
er frá því sagt, að Johnson for-
seti Bandaríkjanna hafi ákveð-
ið, að allir frambjóðendur til
forsetakosninga skulu fá lög-
regluvörð. Því miður er það
síst að ástæðulausu, en um leið
og menn verða háðir þvílíkri
varðgæzlu, hætta þeir að vissu
leyti að vera frjálsir menn.
Ofbcldi má aldrei
aisaka
Ofbeldi má aldrei afsaka og
því fer fjarri, að þjóðfélagshætt-
ir geti réttlætt annað eins ó-
dæðisverk og nú enn einu sinni
hefur verið framið í Bandaríkj-
unum, þó að í þeim sé leitað
skýringar á því, að slík ósköp
geti gerzt. Lýðræðisþjóðirnar
verða af öllum mætti að vinna
bug á þessari hættu. En hversu
langt er unnt að ganga án þess
að frelsinu sé ógnað? í ein-
ræðisríkjunum sjáum við nú sí-
endurtekin dæmi þess, að hafin
eru réttarhöld til að sanna, að
forustumenn, sem fyrir nokkrum
árum voru teknir af lífi samkv.
löglega uppkveðnum dómum, hafi
verið saklausir með öllu. Með
sama hætti er gefið í skyn, að
ein ríkisstjórnin, e.t.v. fyrir at-
beina voldugs velunnara, hafi
látið myrða einn af sínum eigin
meðlimum. Ódæðisverk einstakra
glæpamanna eru fordæmanleg,
en enn fordæmanlegra er þó,
þegar sjálfu ríkisvaldinu er beitt
til að fremja réttarmorð í bók-
staflegum skilningi. Allir ættu
þessir atburðir að kenna okkur
öllum, að ofbeldið, réttleysið, er
sá eldur, sem enginn ætti að
leika sér að. Auðvitað er munur
á réttarmorði ríkisvalds og
ódæðisverki ótýnds glæpamanns
og ofbeldisaðgerðum gegn dauð-
um hlutum, eins og með málningu
á skipsskrokk. En það er mun-
ur á magni. Megin-atriði er,
hvort menn vilja fara að rétt-
um lögum og beygja sig fyrir
löglegum, lýðræðrslegum ákvörð
unum eða ekki.
Eitrar
andrúmsloftið
í Reykjavíkurbréfum hefur áð
ur verið minnzt á það, að eng-
in ein skýring er til á stúdenta-
óeirðunum, sem nú blossa upp
víðsvegar. Af vestrænum stjórn-
málamönnum hefur hin síðari ár
enginn gert sér eins dælt við
kommúnista og De Gaulle, né
kommúnistar, jafnt hér og annars
staðar, sýnt öðrum meiri virð-
ingu eða oftar vitnað til stjórn-
speki neins. Stúdentar hafa þó
ngan stjórnmálamann leikið harð
ar en þetta átrúnáðangoð Magn-
úsar Kjartanssonar, enda hefur
De Gaulle nú af skyndingu snú-
ið heift sinni gegn kommúnist-
um, og hyggst halda völdum með
því að hvetja hina frönsku þjóð
til hatrammrar baráttu gegn hin-
um illu öflum kommúnista. Auð-
vitað eru vandamál Frakklands
eftir margra ára ofstjórn De
Gaulles þó miklu flóknari en svo,
að þau verði leyst með því einu
að berja á kommúnistum. Óeirð
irnar hafa orðið alvarlegri í
Frakklandi en annars staðar,
ekki sízt vegna þess að þar hef-
ur ólýðræðislegum reglum ver-
ið beitt, án þess þó að fólkið
væri sett í jafnharða fjötra og í
kommúniskum þjóðfélögum tíðk-
st. Glámskyggni kommúnista sést
hins vegar af því, að málgagn
þeirra hældist um yfir óeirðun-
um í Frakklandi, taldi þær koma
af hinum kapitalísku stjórnarhátt
um þar, einmitt sömu dægrin og
út brutust alvarlegar óeirðir í
Júgóslavíu til viðbótar því, sem
áður hafði gerzt í Tékkóslóva-
kíu, Póllandi og sjálfu Sovét-
Rússlandi.
„Gaa aldrig paa
akkord med
sletlieden44
íslenzkur fræðimaður sem bjó
í Kaupmannahöfn um miðja 19.
öld, Þorleifur Repp, hafði að orð-
taki: Gaa aldrig paa akkord med
sl'ethed'en" þ.e. sættu þig aldrei
við óþokkaskapinn eða eitt'hvað
á þá lund. Umræður í útvarps-
þætti s.l. laugardagskvöld minntu
á þetta gamla orðtak. Þar áttu
tal saman ófeiminn boðberi of-
beldisins, formaður Æskulýðs-
fylkingarinnar, formaður stúd-
entafélags Háskól'ans, sem er
sagður hógvær Alþýðuflokks^
maður og einn af forystumönn-
um ungra Sjálfstæðismanna. Tak
markaður hópur stúdenta hefur
ákveðið að mótmæla notkun Há-
skólans til ráðherrafundar Atl-
antshafsbandalagsins nú í júní-
lok. Ungkomminn fagnaði þessum
mótmælum af heilum hug, og fór
ekki dult með, að þeim yrði
fylgt eftir með virkum aðgerð-
um, svo víðtækum, að hann í
fögnuði sínum hafði ekki enn
til hlítar gert sér grein fyrir,
hversu mikilfenglegar þær mundu
verða- Sjálfstæðismaðurinn svar-
aði hressilega o@ rak ungkomm-
an alveg út í horn í rö'kræðum.
En Alþýðuflokksmaðurinn tví-
sté, átaldi þessa ráðstöfun á Há-
skólahúsinu, en lýsti sig alveg
andvígan öllu ofbeldi. Svipaða
yfirlýsingu hefur stjórn stúd-
entaráðs nú gefið. Þessa afstöðu
er út af fyrir sig hægt að skilja.
Fyrir löghlýðna menn er það
auðvitað rökrétt að vera and-
stæður ákvörðun, eins og tiltek-
inni notkun Háskólans, en lýsa
sig þó alveg andstæða ofbeldi til
stuðnings þeim mótmælum. Engu
að síður nota öfgamennirnir þessi
málefnalegu mótmæli til að koma
illu af stað, og þau eiga að
verða afsökun fyrir ólátum, sem
enginn sér fyrir í dag;hvaða af-
leiðingar kunna að spretta af. f
þessu sambandi hljóta menn einn
ig að minnast yfirlýsiingar for-
ráðamanna nemenda Menntaskóla
Akureyrar á dögunum. Þar höfðu
tveir kennarar verið staðnir að
því að misbeita stöðu sinni frek-
lega með þeim hætti að ginna
nemendur sína til óhappaverka,
að vísu smávægilegra miðað við
það, sem sumstaðar annars stað-
ar hefur gerzt, en þó slíkra, að
sjálfir viðurkenna aðilar að brot
ið hafi verið gegn borgaralegu
velsæmi. Af misskilinni góð-
vild til kennara, sem kunna að
vera góðir og gegnir menn að
slepptu sínu pólitíska ofstæki,
og þeirra skólabræðra, sem hafa
látið afvegaleiðast, gáfu forráða-
menn nemenda út yfirlýsingu,
sem vægast sagt var meira en
hæpin. Með orðaleik um það,
hvað gerzt hefði „innan skól-
ans“, var farið fram hjá aðal-
atriði málsins. Enginn efast um
ao þessi yfirlýsing var gerð af
góðvild, og til stuðnings kunn-
ingjum, sem höfðu hlaupið á sig.
En þarna var verið að reyna að
fegra það sem ófegranlegt er,
verið að „gaa paa akkord med
sletheden", eins og Þorleifur
Repp forðum sagði.
Notkun háskólans
Ekki eru enn liðin nema 28
ár, frá því að Háskóli Islands
gat flutt inn í byggingu sem
honum einuim var ætluð. Það var
einmitt sömu dagana og hingað
bárust fregnir af falíli Parísar
fyrir ofbeldisárás Hitlers, sem
háskólabyggingin var formlega
vígð. Þá gilti enn vináttusamn-
ingur kommúnista og nazista og
í skjóli hans fór Hitler sigurför
sína til Parísar. Þangað til, 17.
júní 1940, eða í fuill 29 ár, hafði
Háskólinn fengið inni í Alþing-
ishúsinu. Allan þann tíma varð
þess aldrei vart, að Alþingis-
menn ömuðust við háskólanum.
Hann þrengdi raunar mjög að
þeim, og gerði starf þeirra erf-
iðara en ella. En þingmenn mátu
meina að geta haldið uppi há-
skólafræðslu í landinu, heldur
en nokkra erfiðleika, við sín
daglegu störf, jafnvel áratugum
saman. Það vár ekki vegna kröfu
Alþingismanna um not alls Al-
þingishússins fyrir sjálfa sig ó-
skert, að háskólinn vék úr hús-
inu, heldur af hinu, að háskóla-
menn töldu orðið of þröngt um
sig í híbýlum Alþingis. Eftir á
furða menn sig á, að þvílíkt
sambýli skyldi blessast jaf n lengi
og það gerði. En það blessaðist
vegna gagnkvæmrar góðvildar og
skilnings á því, að lítil þjóð,
sem var að endurreisa sjálfstæði
sitt og efla menningu sína, varð
að feta sig áfram, hægt og hægt
Hinar helztu stofnanir og nægi-
legur húsakostur fyrir þær
sprett'a ekki upp af sjálfum sér,
heldur verður þar að vinna að
árum saman. Eftir að háskól-
inn fékk sitt eigið hús, þá heflur
stundum, og þó ekki öllu oftar
hér en tíðkast með miklu stærri
þjóðum, verið leitað til Háskól-
ans af hálfu ríkisstjórnarinnar
u/m að fá húsnæði hans til af-
nota nokkra daga, af þvi að
annað nýtilegt húsnæði var ekki
fyrir hendi til fundahalda, vegna
þjóðarheildarinnar.
Afstaðan til
Atlantshafs-
handalagsins
Sumir stúdentar eru andstæð-
ir Atlantshafsbandalaginu. En
þá er að berjast á móti því eft-
ir löglegum leiðum. Ákvörðun
um íramhald veru okkar í
bandalaginu verður tekin af Al-
þingi með lögformlegum hSetti.
Á næsta ári öðlumst við rétt til
þess að segja okkur úr banda-
laginu, ef við viljum. Allir eru
sammála um, að einmitt þau
tímamót gefi ástæðu til að end-
urskoða afstöðu okkar til banda-
lagsins. Menn geta hEift mismun
andi sköðanir á því, hvort lík-
legt sé, að sú endurskoðun leiði
til þess að við eigum að segja
okkur úr bandalaginu. En öllum
er hollast að réttum lýðræðis-
reglum sé fylgt. Og það mega
þeir, sem nú hugsa sér ofbeld-
isaðgerðir í sambandi við þenn-
an ráðherrafund, gera sér ljóst,
að því meira sem ofbeldi
þeirra verður, því meiri líkur
eru til þess, að meirihluti ís-
lendinga telji öryggi þjóðarinn-
ar bezt borgið með áframhald-
andi veru í bandalagi vestrænna
þjóða- Hinir vitibornari
kommúnistar ættu einnig að gera
sér grein fyrir því, að einmift
Atlantshafsbandalagið hefur átt
ríkan þátt í að koma á valda-
jafnvægi í Evrópu. Án tilvistar
bandalagsins væri t.d. óhugsandi
með öllu. að þær umbætur hefðu
komizt á, sem nú eru að gerast
1 Tékkóslóvakíu. Þáð er einmitt
hin minnkandi spenna sem banda
lagið hefur áorkað, sem veitir
beztu vonina til vaxandi skiln-
ings og sambúðar milli Austur-
og Vestur-Evrópu.