Morgunblaðið - 15.06.1968, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 1968
- RAÐIZT GEGN
Framh. of bls. 17.
ingar, sykursýki, aukið fitu-
magn í blóði o.fl. Þetta eru allt
taldir hættuþættir.
Oft er talað um fylgni þá er
finnst milli aukins kolesterols í
blóði og kransæðasjúkdóma.
Hvort hér er um orsakasam-
band að ræða veit ég ekki, en
óneitanlega vekur það forvitni
okkar, að æðaskemmdir þær, er
finnast í sjúklingum sem hafa
kransæðasjúkdóma, innihalda
mestmegnis kolesterol og að
æðastífla verður ekki í heil-
brigðri æð. Með dýratilraunum
hefur verið sannað, að ef gefn-
ar eru ómettaðar fitusýrur í
staðinn fyrir mettaðar fitusýr-
ur myndast síður æðastífla þótt
æðin sé skemmd. Ýmsar fæðutil
raunir á fólki benda einnig í
þá átt. Benda má á í þessu sam-
bandi, að hert jurtafeiti inni-
heldur mettaðar fitusýrur.
Margir ráðleggja sérstakt mat-
arræði til þess að leitast við að
koma í veg fyrir æðakölkun,
sem er talin vera undanfari
kransæðastíflu, t.d. hafa ráðu-
neyti, sem samsvara landlækn-
isembættinu hér á íslandi, í Nor
egi, Finnlandi og Svíþjóð mælt
með eftirfarandi breytingum á
fæðu fólks:
1) að minnka hitaeininga-
magn fæðu til að forðast
offitu.
2) að minnka fitumagn í fæðu
úr 40% niður í 25-30% af
heildar hitaeiningamagni,
3) að minnka neyzlu mettaðr
ar fitu úr dýraríkinu en
auka jafnframt neyzlu ó-
mettaðrar fitu úr jurtarík-
inu.
4) að minnka sykumeyzlu,
5) auka neyzlu m.a. á græn-
meti, ávöxtum, fiski og
mögru kjöti.
Sérfræðinganefndir læknafé-
laga Þýzkalands, Bandaríkjanna
og Hollands hafa einnig mælt
með þessum „breytingum". .
í þessu sambandi er rétt að
benda á að fleiri þættir hafa á-
hrif á kolesterolmagn blóðs en
næringarfitan, t.d. hreyfing, erfð
ir o.fl. En allir læknar eru sam-
mála um, að orsakir æðakölk-
unar eru margþættar og að all-
ir þeir þættir eru ekki kunnir.“
„Þessi mál hafa mikið verið
rædd hér á landi?“
„Já, töluvert, en því miður
finnst mér oft gæta órökstuddra
fullyrðinga í umræðum þessum.
Sem dæmi um þetta vil ég nefna
að ritstjóri landbúnaðartímarits
Jhér á landi hefur kallað það
að eigna dýrafitu sökina á aukn
um kvillum í hjörtum og æðum
fólks, þvaður og staðlausar stað-
hæfingar, sem fávísar sálir
leggja trúnað á. Síðan telur
hann fullsannað að aðeins sára-
lítið eða ekkert samherngi sé
milli kolesterols í fæðu og magni
þess í blóðseganum. Ég fæ ekki
séð að svo kæruleysisleg og al-
vörulaus skrif eigi erindi í um-
xæðum um þetta mikla vanda-
máL“
„Ráðleggið þið fólki breytt
matarræði?“
„Yfirleitt látum við heimilis-
lækna um allar ráðleggingar til
fólks, en þeir fá skýrslu frá okk
ur um niðurstöður rannsókn-
anna. f vissum tilfellum höfum
við ráðlagt fólki megrun og þá
gjarnan fitusnautt fæði.“
Glákublinda mjög algeng.
„Mér skilst, að þið leitið að
glákublindu. Af hverju er
hjartavemdarstöð að fást við
hana? Og í hve ríkum mæli finn-
ið þið hana?“
„Það eru uppi kenningar um,
að æðaskemmdir valdi gláku.
Þessi sjúkdómur er nokkuð al-
gengur og auðvelt er að finna
hann. Dr. Guðmundur Björns
son segir, að 2% íslendinga yfir
fertugt séu með leynda gláku.
Kannski mætti koma í veg fyrir
mikið af uppskurðum, ef sjúk-
dómurinn finnst á frumstigi.
Margir augnlæknar álíta að svo
sé. Fyrstu niðurstöðutölur okk-
ar sýna að gláka er sízt minni
en GuðmundUr Björnsson hélt
fram í sinni doktorsritgerð."
„Hvemig bregst fólk við, þeg
ar það er boðað til rannsókn-
arinnar? Vérða ekki sumir
hræddir?”
„Fólk hefur góðan skilning á
þessu. Og við höfum ekki orðið
varir við, að menn verði hrædd-
ir, en e.t.v. dálítið „spenntir“.
Hér fara í gegn um 40 manns á
dag, og við gefum okkur góðan
tíma til að ræða við þá og segj-
um þeim að hverju við erum að
leita, jafnframt að skoðun hér
jafngildi ekJki ævilöngu heil-
brigðisvottorði. — Við gerð-
um smáskoðanakönnun til að
kanna hvort fólki fyndist ónauð-
synlegt að „heilbrigðir“ færu í
læknisskoðun. Yfir 80 fannst
það ekki. Og aðspurðir töldu
84%, að heilbrigðisyfirvöld ættu
að sjá fólki fyrir reglubundinni
heilsufarsskoðun. Sama svar
fékkst á Norðurlöndum við sams
konar spurningum. Þar kváðust
3-4% kvíða fyrir hóprannsókn,
en 80% töldu að tveimur árum
liðnum, að þeir hefðu að ein-
hverju leyti haft gott af henni,
aðallega vegna þess að þeir
fengu bót á einhverjum vanheil
indum. Eins og ég tók fram verð
ur sjúkdómurinn að uppfylla
viss skilyrði svo rétt sé að leita
hans í hóprannsókn. Það verður
að vera hægt að greina vel sjúk
dóminn með vissu. Ef tækin, sem
læknirinn hefur eru ekki nógu
næm og erfitt er að greina sjúk
dóminn, þá missum við af sjúku
fólki."
„Við víðtækar hóprannsókn-
ir sem þessar, fer ekki mikill
tími í allskonar skýrslugerðir?"
„Ef beitt væri venjulegum að
ferðum við söfnun, skráningu
og úrvinnslu gagna, væri verk
ið næstum óvinnandi. Við höfum
því hafið samvinnu við Reiknis
stofnun Háskólans og I.B.M. og
árangurinn af því starfi er, að
sjúkraskrár okkar eru ritaðar
af rafreikni. Þetta mun líka auð
velda mjög alla úrvinnslu. Tal-
ið er, að 30-40% afvinnu lækn-
is ásjúkrahúsi fari í skriftir.
Reynsla hefur sýnt, að við losn-
um við mikið af þvílíkri vinnu,
og höfum því meiri tíma fyrir
þátttakendurna. Auk þess ann-
ast hjúkrunarkonur og rannsókn
arfólk mörg störf, sem vanalega
falla í hlut læknis og ferst það
vel úr hendi.“
t „Vinnuhagræðingin hefur þá
%»ldið innreið sína hjá ykkur
líka?
„Já, hver hefur ekki áhuga á
henni i öllum efnahagsörðugleik
unum. Mestu hagræðinguna á
þessari stöð teljum við að sjálf-
virki efnamælirinn sé. Þessi
efnamælir efnagreinir fjölda
blóðsýnishorna í einu og er mesti
„forkur“ til vinnu. Er komin
reynsla á, að hann vinnur á við
margar rannsóknarstúlkur, auk
þess þarfnast hann ekki sumar-
fría.“
Kerfisbundin leit að sjúkdómum
„Er hugsanlegt að heilsufars-
rannsóknarstöðvar eigi eftir að
breyta heilbrigðisþjónustunni al
mennt?
„Heilbrigðisþjónustan er að
breytast vegna þess m.a. að ýms
ir smitnæmir sjúkdómar og ung
barnasjúkdómar, sem ollu mest-
um usla áður fyrr eru að hverfa.
Þessvegna dettur engum i hug
að reisa berklahæli eða sérstök
farsóttarhús í dag. ísland er
einnig oft nefnt sem dæmi um
hversu skipulagðar og velheppn
aðar hóprannsóknir stuðluðu að
því, að unnið var á berklum.
Á Norðurlöndum heyrast nú
raddir um að víðtækar berkla-
rannsóknir séu ekki nauðsynleg
ar lengur, heldur nægi að rann-
saka vissa aldurs- og starfshópa.
Nú ber mikið á ósmitnæmum
langvinnum sjúkdómum sem sum
ir kalla faraldssjúkdóma, en þeir
valda oft langvinnri vanheilsu
og dauða. Til þessa flokks heyra
m.a. kransæðasjúkdómar, hár
blöðþrýstingur, krabbamein og
sykursýki og hefi ég gert þeim
nokkur skil hér á undan.
En dánarmeinaskrá gefur ekki
allar upplýsingar um sjúkdóma
þá er hrjá fólkið, e.t.v. er sjúk-
dómstíðnin betri mælikvarði á
heilsufarið, því að margir Sjúk-
dómar valda ekki dauða heldur
tímabundinni vanheilsu eða ör-
orku og á ég þar við t.d. geð-
sjúkdóma, glákublindu, blóðleysi
þvagfærasýkíngu, liða og
vöðvasjúkdóma. Niðurstöður af
hóprannsóknum á Norðurlönd-
um og Bretlandi sýna að um 15-
20 kvenna á aldrinum 20-65 ára
þj áðst af blóðleysi og aðeins 1
af hverjum 10 fær meðferð
vegna þess að flestar konurnar
leita ekki læknis. Um 6-10%
kvenna á ofangreindum aldri
þjást af þvagfærasýkingu ogþar
af eru aðeirns 5-10% þekkt. Um
tíðni glákublindu hefi ég áður
rætt. Gegn þessum sjúkdómum
finnast nú áhrifarik ráð, en ef
þeim er ekki beitt í tíma, þarfn-
ast margar þessara kvenna
sjúkrahúsvistar. Að lokum lang
ar mig til að minnast á legháls-
krabbamein í konum, en hér á
landi hefur Krabbameinsfélag
íslands þegar hafið baráttu
gegn þeim sjúkdómi, sem nú er
talinn vera aðaldánarvaldur
kvenna eldri en 25 ára. í Col-
umbia í Canada hafa um 50%
af öllum konum verið rannsak-
aðar reglulega í fleiri ár og
þar hefur tíðni ífarandi legháls
krabba minnkað um 40% á ár-
unum 1955-1962. Nú þegar eru
farnar að heyrast raddir um að
e.t.v. megi koma í veg fyrir að
konur deyi úr þessum sjúkdómi.
Ef það er hægt þurfa þessar
konur ekki á dýrum sjúkrarúm-
um að halda vegna krabbameins
sjúkdóms.
Af hóprannsóknum má því
draga eftirfarandi niðurstöður:
1) Það finnast „leyndir sjúk-
dómar meðal fólks.
2) Margir þessara sjúkdóma eru
algengir.
3) Hægt er að beita lækninga-
aðgerðum gegn þessum sjúk-
dómum og þeim mun áhrifa-
ríkari sem þeir finnast fyrr.
Þetta er m.a. orsökin til þess
að leitarstöðvar eins og sú, sem
nú er starfrækt í Lágmúla 9
leita kerfisbundið að sjúkdómum
Víða um heim hafa risið upp
slíkar stöðvar og fer þeim ört
fjölgandi.
Við vitum ekki nægilega mik-
ið um sjúkdómstíðni ýmissa ald-
urshópa í þjóðfélaginu og nauð-
synlegt er að kanna þetta nánar
áður en framtíðarskipulag heil-
brigðismála er ákveðið hér á
landi. Sem dæmi um þetta má
nefna að e.t.v. er hægt að breyta
að einhverju leyti hinu árlega
eftirliti með skólabörnum. Hér í
Reykjavík eru árlega skoðuð
rúmlega 5000 börn og t.d. árið
1966 fannst merki um sýkur-
sýki hjá einu þeirra. Af þeim
tölum sem ég nefndi áðan um
tíðni byrjandi sýkursýki í
eldri aldurshópum, má ráða að
trúlega væri réttara að skoða
eldri árganga í von um að þessi
rannsókn gerði meira gagn. Það
er því vel hugsanlegt að heilsu-
farsrannsóknir og leitarstöðvar
eigi eftir að breyta heilbrigðis-
þjónustunni.
„Stundum heyrist talað um að
heilsugæsla og heilsuvernd sé
kostnaðarsöm?“
„Það er trúlegt að svo sé tal-
að, en við hvað er miðað? Hvað
kostar heilbriðgur maður? Ég
veit það ekki og ég held að eng
inn geti svarað þessu. En auð-
vitað getum við ekki eytt meira
í heilbrigðisþjónustuna en efni
okkar leyfa. En ég veit að þeir
sjúku kosta peninga, af því
sjúkrahúsin sem heist eru í dag,
eru dýr. Hvert sjúkrarúm kost-
ar á við 3-4 herbergja íbúð og
sólarhringsdvöl í rúminu er tvis
var sinnum dýrari en lúxusher-
bergi á Hotel Sögu. Ef tii vill
má dreifa því f jármagni sem veitt
er til heilbrigðisþjónustunnar á
annan hátt. Td. er ekki víst að
við þurfum svona mörg dýr
sjúkrarúm. Ég veit af eigin
reynslu að töluverður hluti
þeirra sjúklinga sem lagðir eru
inn á t.d. lyflækningadeildir
eru þar til rannsókna, en eru
það hressir að þeir geta verið á
ferli. Þeir liggja þar oft lengi
því margar rannsóknir taka lang
an tíma. Á Karolinska sjúkra-
húsinu í Stokkhólmi, þar sem ég
starfaði á árunum 1965-1967
leýstu ráðamenn þennan vanda
með því að taka á leigu gott
hótel í nágrenni sjúkrahússins
og þangað voru þeir sjúklingar
séndir sem ekki þurftu að vera
rúmliggjandi. Siðan komú þessir
sjúklingar á sérstaka ranhsókn-
árdéild, sem eingöngu starfaði á
morgnana og voru rannsakaðir
hátt og lágt. Þegar „reikningar"
voru gerðir upp eftir árið kom
í ljós að langi biðlistinn, sem við
höfðum haft var næstum auður,
og miklu fleiri sjúklinigar höfðu
fengið úrlausn heldur en árið
áður. Þessari starfsemi hefur síð
an verið haldið áfram, þar eð
kostnaður við hvern sjúkling
hafði minnkað verulega. Égþarf
ekki að taka fram, að yfirleitt
voru sjúklingarnir mjög ánægð-
ir með þetta fyrirkomulag, enda
held ég að sjúkrahúsvist sé leiði
gjörn sæmilega bressu fólki.
Menn eru t.d. reknir í rúmið
strax eftir kvöldverð og rifnir
á fætur fyrir allar aldir. Auk
þess er aldrei neitt næði á dag-
inn.
10 ára áætlun hjá leitarstöðinni.
Að lokum spurðum við Ólaf
Ólafsson, lækni, hver væru
Kveðjuorð
F. 13.3. 1894 D. 7.6. 1968
Kveðjuorð.
Það má með sanni segja, að
þeir sem fluttu til Vestmanna-
eyja í lok fyrri heimsstyrjaldar-
innar, þá uppkomnir menn, hafi
lifað tímanna tvenna í atvinnu-
háttum, og á öllum sviðum hins
daglega lífs.
Einn þeirra ágætu manna, sem
komu í atvinnuleit til Eyja 1920
var Ragnar Benediktsson frá
Borgareyrum í Mjóafirði. Réð-
ist hann til Gísla Magnússonar,
skipstjóra og útgerðarmanns,
sem verkstjóri. Það vakti fljót-
lega athygli, að þarna var mjög
hagsýnn og duglegur maður kom
inn til starfa, enda starfaði
Ragnar í mörg ár hjá Gísla við
góðan orðstír.
Síðan hóf Ragnar störf hjá
kaupf. Drífanda, sem ísleifur
Högnason veitti forstöðu. Það
fyrirtæki hafði þá mikil umsvitf
m.a. afgreiðslu fyrir Ríkisskip,
sem Ragnar sá um, ásamt allri
annarri verkstjórn, fórst honum
þetta eins og annað með ágæt-
um. Um nokkurt skeið vann
Ragnar hjá Gísla J. Johnsen og
Olíuverzluninni.
1938 réðist Ragnar til Einars
Sigurðssonar í Hraðfrystistöðina
og var þar verkstjóri og vigt-
armaður fram á síðasta ár, er
heilsan bilaði og varð Ragnar
að dvelja á Vífilsstöðum í 8 mán
úði rúma.
Hér hefur verið rakið stutt á-
grip af störfum Ragnar Bene-
diktssonar hér í Eyjum. Skyldu-
rækni hans og trúmennska í
starfi var á allan veg slík, að
nú á dögum mun hún sjaldgæf.
Áður en Ragnar fluttist hingað
hafði hann verið eitt ár við nám
á lýðskóla í Noregi og 4 vetur
var hann kennari í Mjóafirði.
Trúlega hafa efnin verið smá,
þegar heimdraganum var hleypt
og pyngjan létt. Eigi að síður, var
haldið að heiman með verðmæti,
sem hvorki mölur né ryð fá
grandað, fræðin, sem kennd
vorú í heimaranni og fyrirbæn-
ir góðra foreldra, var éina vega-
áform leitarstöðvar Hjart^emd
ar á næstunni?"
Hann sagði að gerð hefði ver-
ið 10 ára áætlun. í sumar yrði
lokið við fyrsta áfanga rann-
sóknarinnar sem nær yfir 3000
karla. f haust væri áætlunin að
rannsaka konur í sömu aldurs-
flokkum. Árið 1969 á að fara út
á land. 1970 að fara aftur yfir
þann hóp, sem nú er í rannsókn,
til að fylgjast með honum o.s.
frv. Undirtektir fólksins hafa
verið mjög góðar og við höfum
þegar fengið yfir 70% þátttöku
og reiknum með allt að 85%
muni koma.
Verkefnin liggja sem sagt fyr-
ir langt fram í tímann. Og í
svörum læknisins í þessu sam-
tali hafa komið fram mjög fróð
legar upplýsingar um þessa
merkilegu starfsemi, grundvöll
hennar og tilgang. — E.Pá.
nestið sem Ragnar hafði með
sér út í lífið.
í foreldrahúsum vandist Ragn
ar því að mæta hverjum vanda,
er að höndum bar, með mann-
dómi, og vafalaust hefur marg-
ur vandinn borið að á fátæku
13 barna heimili, ef heim skyldi
aka heilum vagni. Hann vandist
því að sniðganga ekki steinvölu,
sem í götu lá, hvort sem hún
var stór eða smá, heldur fjar-
lægja hana og gera brautina
beinni og léttari fyrir vegfar-
endur. í þeim fræðum tók Ragn-
ar vissulega háa einkunn, sem
mótaði síðan allt hans líf.
Ragnar giftist 1938 eftirlifandi
konu sinni, Guðmundu Jónsdótt-
ir ættaðri frá Borgarfirði.
Bjuggu þau sér ágætt heimili að
Vesturveg 29. Eignuðust þau
tvær dætur og einn son, sem öll
eru á lífi, mesta efnisfólk.
Ragnar Benediktsson var
skemmtilegur maður í viðræðum
góðum gáfum gæddur, einbeittux
í skapi, eins og hann átti kyn
til, og lét ógjarnan hlut sinn, en
var þó í senn háttvís, sann-
gjarn og réttsýnn, sannur dreng
skaparmaður, enda mikils met-
inn af öllum, sem honum kynnt-
ust.
Aldrei heyrðist hann hallmæla
nokkrum manni, þvert á móti,
var hann glöggskyggn á það
bezta, sem með hverjum bjó, og
var þar til fyrirmyndar eins g
annars staðar, sannkallað prúð-
menni.
Ragnar var söngvinn og var
einn bezti bassasöngvari, sem
hér hefur verið. Hljómaði hin
fagra rödd hans um langt ára-
bil í Landakirkju, þar sem hann
söng undir stjórn Brynjólfs Sig-
fússonar tónskálds. Þá stjórnaði
Ragnar oft kirkjusöngnum í
forföllum Brynjúlfs, enda var
hann ágætur organisti. Einnig
var hann um áraraðir með
Brynjúlfi í Vestmannakór, og
einn af stofnendum Lúðrasveit-
ar Ve. þar sem hann léík undir
stjórn Oddgeirs Kristj ánssonar,
tónskálds. Skyldurækni hans við
mætingar á æfingum var sem
annars staðar til hvatningar og
fyrirmyndar. Fleiri félögum
starfaði Ragnar með, þótt það
verði ekki rakið hér.
Ragnar Benediktsson andaðist
í Sjúkrahúsi Vestmannaeyja 7.
júní s.l.
Ég, sem þessar línur rita,
kynntist Ragnari fljótlega eftir
að hann kom til Eyja. Þau
kynni hafa haldizt alla tíð, en
urðu ekki náin fyr en síðastlið-
in þrjú ár, er við störfuðum báð-
ir við Hraðfrystistöð Vestmanna
eyja, og höfðum dagleg sam-
skipti. Ég tel mér til ávinnings,
að hafa haft svo mikil sam-
skipti við þennan lífsreynda
sæmdarmann, er hafði svo næm-
an skilning á því, að lífið verð-
ur ekki lært af bókum einum
saman, og að eigi þarf síður sið-
ferðilega kjölfestu, en góðan
áttavita í lífssiglinguna.
Samstarfsfólk og Vestmanna
eyingar allir kveðja nú mætan
samferðamann og votta ástvin-
um Ragnars dýpstu samúð.
Vertu blessaður góði vinúr.
Friðfinnur Finnsson
Oddgerishólum.
Ragnar Benediktsson