Morgunblaðið - 26.06.1968, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 26.06.1968, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ 1966 15 NÍIMA TRYGGVADÓTTIR LÍF OG EITT HAUST fyrir miörgum ár- um, þegar Nína Tryggvadóttir var að undinbúa nuálverkasýn,- injgu, nýkomin frá Ameríku, fékk h-ún í bnáð inni í auðu her- toergi í háskólanum á sömu hæð sem vinnukompa mín var. Ég Ihaifði þá gaman atf að lfta stund- um upp úr skruddunum og inn til þessa óvenjulega nágranna, skoða myndirnar og „ómynd- irnar“ og spjalla um lílfið og til- veruna í gamni og alvöru. Einu simni rakst ég þarna í blaðadúti á lítið ljóð, sem auðsjáamlega var párað í stemningu og ekki hreinritað. Ég bað um leyfi að Skrifa þetta upp, og Nína var ekki að skipta sér af þess konar smámunum. Mér er ókunnugt um, hvað hiún hefuir rissað uipp af samá tagi, henni kom ekki tffl hugar að vera skáld, og efa- samt er, hvont hún hefur sjálf varðveitt þetta lausa blað. En mér finnst litla ljóðið, með sömu fyrirsögn sem er yfir þesisum lín- um, vel mega geymast, og ef til villl segir þar meira um hana en nokkur annar getur gert: Ég stend á miðjum vegi einangruð, með ekkert framundan og ekkert að baki. Sérhver breyting er ný byrjun-------- sérhver byrjun flótti frá þvi sem var, hvert skref formlaus tilfinning af ósigri, ný refsing, nýr dauði, nýtt líf. Við finnum sárt til þess, að Nínu skuli hafa verið svipt burt á miðjum aldri, á beZta aldri, á mesta framfaraskeiði. En þó að hún hefði orðið gömul að árum, hefði hún alltaf verið „á miðjum vegi“. Um framtíð hennar og list- ar hennar er engu hægt að spá nema því einu, að hún hefði aldrei staðnað, alltaf verið að breycast, hver breyting orðið ,,ný byrjur,“, „nýtt líf“. Að því leyti DAUÐI gætu þessi orð verið hennar síð- asta kveðja. ★ Svo mikils sem liist Nínu Tryggvadóttur þegar vair metin, bæði heima og erlendis, var það ékki fyrr en á allra síðustu ár- um sem svo vildi til, að hún varð kunn almennimgi á íslandi, — og þá með fremur óvenjulegum hætti og fyrir mynd, sem mörg- um mun hafa komið á óvart: alitaristöfluna í SkállholtskirkjU. ■ Mér dettur ekki í hug að tala um þessa töflu sem listaverk, fremur en aðrar mymdir Nínu, enda hef ég aldrei fengið tæki- færi til þess að skoða hana í næði eða í æskilegu ljósi. En þegar ég sá hana í ‘fyrsta sinn, var það ekki Kristsmynd Bertels Tborvaldsens, sem mér varð hugsað tffl, svo auðsær og eðli- legur skyldleiki sem er þar á mil'li, heldur þessar línur úr Passíusálmunum: upp á hönd drottins augun þín ætíð með trúnni líti. Nína hefur af miklum næm- leik gætt þess að láta þarna ekki meira vera skýrt en svo, að and- ann gruni fleira en augað sér. Hendurnar koma greinilegast fram. Ég veit, að meðal þess, sem Nínu var sérstaklega hug- stætt frá barnæisku, voru sálm- ar Hallgríms Péturssonar, þó að hún væri ekki trúkona í venju- legasta- skfflningi eða flíkaði nein- um skoðunum á þeim málum. En ihún gat geymit margt djúpt í touga sér eins og ást sína á fs- lamdi, án þess að hafa orð á því eða jafnvel bera við að sýna það nema úbeinlínis í myndum sím- um. Það var til að mynda ein- kennilegt, hvað fornsögurmar og atvik úr þeiim sóttu á hana síð- uistu árin, án þess að hún þyrfti að lesa þær. Henni kom jafnvel til hugar að sækjia þangað efni í myndir. En áður en það hefði getað orðið, hefði hún beðið þolimmóð eftir því að þessar minningar væru orðnar henni eðlilegar viðfangs og hen-nar eig- ;n eign. ★ Hún sagðist vera „einangruð Aitaristaflan í Skálholtskirkju. Nína Tryggvadóttir var fædd 16. marz 1913 á Seyðisfirði. For- eldrar hennar voru Tryggvi Guðmundsson, kaupmaður þar og síðar Gjaldkeri ÁVR í Reykjavík, og seinni kona hans Gumn- dóra Renjamínsdóttir. Ilún stundaði nám við Kvennaskólann í Reykjavík og síðan við Listaháskólann í Kaupmannahöfn 1935 — 1939. Framhaldsnám stundaði hún í París 1939 — 1940 og hjá Fernard Leger og Hans Hoffmann í New Yorfc 1942 — 1945. — Nína Tryggvadóttir var löngum búsett erlendis, m.a. í New York, París og London og frá 1959 hefur hún átt heima í New York. Hún hefur haldið einkasýningar hér heima og erlendis og tekið þátt í fjölmörgum samsýningum. Listaverk hennar eru til í söfnum og í einkaeign víða um heim. Þá hefur hún ritað nokkrar barnabækur. — Nína var gift dr. Alfred L. Copley, lækni í New York. á veglnum". Meðal þeirra frum- sanninda um lífið, sem oftast hafa verið endurtekin og eru jafnsönn fyrir því, er einmana- leiki manneskjunnar. Og svo undantekningarlaust sem þau gilda, verður samt að játa, að þau eiga við fólk í misjafnleg- um mæli eða að minnsta kosti með mismunandi hætti. Meðal annars kemur það fram í því, að sumum Og langflestum er einveran umkvörtunarefni og þeir eru á sífelldum flótta frá henni, en aðrir geta tekið undir með gamla Rómverjanum, sem kvaðst aldrei vera síður einmana en þegar hann væri ei-nn. Nína Tryggvadóttir bæði unni og undi einveru. Ekki svo að skilja, að hún væri nein m,annafæla eða útúrbora. Hún gat tekið þátt 1 Halldór Laxness: í MINNINGARSKYNI ÞEGAR NÍNA kom hehn snemma á styrjaldarárunum úr fjögurra ára námi við liistahá- skólann í Kaupmannahöfn, auk framhaldsnáms í París árin 1939—-40, var hún reyndar orð- in hámentuð listakona. í fram- komu var hún fáskiftin og al- vörugefin stúlka, dáltíið frábitin heiminum, heilbrigð og hug- þekk einsog hún hefði aldrei komið náiægt solli. Hún lét aungvanvegiinn í veðri vaka að hún hefði fundið pú’ðrið. Hún hafði ástundað nám sitt af elju öll þessi ár og ekki gefið um skemtanir. Fáir munu nokkru sinni hafa heyrt hana rifja upp minníngar um þennan lánga skóla sinn í Danmörku, eða yfirleitt minnast á hann að fyrrabragði. Eftilvill varð fyrsta parísardvölin að ein- hverju leýti tii þess að leysa hana úr fjötrum lángrar aka- demiskrar þjálfunar sem að öðru leyti stóð í hæpnu sam- bandi við það sem var áð gér- ast í tímanum. Eitt var víst, að furðufljótt eftir að heim kom fór hún að fjarlægjast það mál- verk sem kent var á akademí- unni dönsku og oft hefur verið skilgreint í öðrum samböndum. Nína hélt skóláverki sínu yfir- leitt ekki á lofti. Skömmu eftir að hún kom heim varð hún kunnug í húsi þar sem oft var gestkvæmt; og ýmsir gesta sem þar voru inn- lifaðir töldu vera sálarheimili sitt; og ekki síður eftirá þegar þeir litu til baka. Sumir köll- uðu þetta hús akademíu sína. Ýmsum sem verið höfðu á öðrum akademíum með stærra nafni þótti þessi best. Þetta var ómerkilega tréhúsið rauða sem enn stendur við Garðastræti og kent við feðginin Unu og „Er- lend hjá tolIstjára.‘ í þessu húsi lifðu listirnar allar í þrætubók- arformi. Við gestaborð Erlendar sátu líklegir sem ólíklegir menn í einn mannsaldur, stundum ótrúlegir menn og konur, og voru að leita að réttum niður- stöðum um listlna ilfið og öld- ina. Það er óþarft að rekja me’ð dæmum hvern þroska þetta díalektiska menníngarheimili efldi með þeim gestum sem af opnum huga komust þar í tæri við heimilisbraginn. Jafnvel þeir sem sátu þar í mannsaldur án þess að skilja um hvað var ver- ið að tala, segja eftirá að þeir hafi ekki í annan tíma komið í betra hús. Að því er Nínu snerti, alls konar samvistum með fólki, /erið fjörug í sinn hóp, glaðzt með glöðum, kynntist fjölda manna, átti sér marga kunn- ingja og fáeina vini og var flest- um trygglyndari, þar sem hún tók því. Eigi að síður bar hún alltaf með sér nokkurs konar fjarlægð, ekki til þess að halda fólki frá sér, það kom af sjálfu sér, ef hún vildi, heldur af því að hún átti imira með sér ein- hvern ósýnilegan varnarmúr. Þessu er vitanlega ekki un-nt að lýsa. En ég get minnt á sumt, sem ég þykist hafa þekkt. Hún lét sér alls ekki koma við svo margt af því, sem tíðast verður að umræðuefni, af því að eitt- hvað verður að segja til þess að kjálkarnir stirðni ekki og ein- hver púki, öllu heldur en engill, gangi um stofuna. Að þessu leyti var hún með óhversdags- legustu manneskjum, sem ég hef þekkt. Ég held, að henni hafi verið þetta vandlæti, að lúta ekki að lágu, meðfætt. En jafnvel þeg- ar hún sýndist sem fjarlægust, eins og hún horfði aðeins inn í sinn eigin heim, var hún háska- lega glöggur athugandi, sem erfitt var að villa sýn. Og það var óvenjulega gott þeim, sem gátu sætt sig við það, að þegja með henni, af því að henni sjálfri var það eðlilegt. ★ Nína Tryggvadóttir var sú gæfukona að fá til samfylgdar eiginmann, sem skildi hana og mat að verðleikum. Dr. A1 Cop- ley er ekki einungis ágætur vís- indamaður og sérstæður lista- maður, heldur fórnfús og val- menni. Hann hvarf umsvifalaust frá stöðu sinni og starfsskilyrð- um í Bandaríkjunum, þegar for- ráðamönnum þessa mesta stór- veldis hnattarins fannst vá fyrir dyrum, ef þessi litla stúlka frá íslandi kæmist gegnum nálar- auga landvarnanna. Eftir nokk- urra ára dvöl, fyrst í París og síðan í Lundúnum, hurfu þau hjónin aftur til New York, þegar bráðasta hættan var talin liðin hjá! Umhyggja dr. Copley‘s fyr- ir Nínu, í blíðu sem stríðu, er íslandi vissulega skylt að þakka. Þá, varð Nína þeirrar hamingju aðnjótandi að eignast dóttur, Unu, sem nú er seytján ára og móðir hennar gat varla af séð. Sambandi þeirra mæðgna er ekki á mínu færi að lýsa. En ég skal segja frá einu, sem öðrum kann að þykja fjarstæða. Mér fannst, þegar ég sá altaristöfl- una í Skálholti, hendurnar vera barnshendur. Sigurður Nordal. var skamt milli þess að hún fór að venja komur sínar í Unuhús og hins að hún vaknaði til við- urkenníngar á list sem var all- fjarri skólahugmyndum dönsku akaderruíunnar í málverki. Því réð varla tilviljun ein. Birtunni í landinu tekur eing- inn eftir fyren hann er búinn að vera í útlöndum, og vitaskuld átti þessi birta sinn þátt í þvi að snúa Nínu frá heldur dauf- legum og stundum nokkuð hrá- slagalegum litablöndum dönsku akademíunnar; fá hana til að hækka litrófið í málverki sjálfr- ar sín. Til að breyta frá því sem maður hefur lært þarf stundum harða dispútan við sjálfan sig og aðra. Slík innri stakkaskifti sam- fara breytíngu persónuleikans í hinu ytra gerðu sín glögglega vart hjá Nínu meðan hún var að gera myndirnar sem urðu stofninn í fyrstu sýníngu henn- ar hér heima í miðju stríðinu. Þessi sýníng var haldin í desem- ber 1942 í steinsteypuhúsi sem þá var veri'ð að reisa við hlið- ina á Unuhúsi. Þessi var fyrst sýninga henn- ar eftir 7 ára alúðarfult nám og þar með talin tveggja ára sjálf- stæð vinna að auki. Hún sýndi þarna að vísu nokkrar af mynd- um þeim sem hún treysti best frá skólaárum sínum, annars hefði slík frumsýning ekki held- ur verið fulkomlega einlæg. En Framh. á bls. 17

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.