Morgunblaðið - 12.09.1968, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. SEPT. 1968
15
HÁMESSA IHOFTEIGI
G. Br. skrifar
HINN LJÚFI sunnanblær leik-
ur um loðnar engjar og slegin
tún Vallaness þennan skýfagra
sunnudagsmorgun. Það hafði
rignt líti'lsháttar um nóttina.
Hæstu fjöll kögra hvítu, dökk-
bláir skýjabakkar gefa himn-
inum alvarlegan svip. —
En það er óþarfi að óttast þá.
Heyskap er víðast hvar langt
komið. Á víðáttumiklum nýrækt-
arsléttum standa langar lanir af
ilmgrænu heyi og bíða heim-
aksturs. Á einstaka túni sér
maður vélbundna bagga dreifða
I
inn, Helga Þórhallsdóttir á Orms
stöðum í Eiðaþinghá, því þótt
mikið sé sjálfsagt ennþá sungið
og kveðið á Jökuldal vantar þar
víst organista eins og víðar.
Þeir gerast nú sumsstaðar álíka
sjaldgæfir og bruggarar og
læknar.
Nú er ekið sem leið liggur út
yfir Fljót. Þá er komið í Fellin,
yzta hluta þeirra, fyrir endann
á Urriðavatni. Þá er skammt að
Rangá og komið í Hróarstungu.
Og hver skyldi líta þá sveit
öðruvíisi en að hafa yfir vísu
eftirPá'l:
Hofteigskirkja.
um víðan völl. Kannski á að
selja það hey norður á kalsvæð-
in? Nú er heybinding aftur kom
in í móð, þótt svo ólík sé hún
því sem tíðkaðist í gamla daga
að ekki á saman nema naf nið. Það
þarf að minnsta kosti enginn að
halda það, að við nútíma bagga
gerð komist nokkur manneskja í
trúlofunarstand — hvorki kona
né karl. Er það meiri skaði en
metinn verði til fjár. —
En í þessari grein á hvorki
að skrifa um heyskap né tíðar-
far — né trúlofanir. Nú er dag-
ur Drottins — helgidagur, 11.
sunnudagur eftir trinitatis. Guð
spjallið: Farísei og tollheimtu
maður og það á að messa á Hof-
teigi í diag. Og það á Val'lanes-
pTestur að gera, því að hann
og Eiðaprestur skipta á millisín
þjónustu núverandi Kirkjubæjar
prestakalls, sem nær yfir Möðnu
dal, Jökuldal, Hlíð og Tungu. —
Frá Val'lanesi í Hofteig eru
einir 50-60 km. og það á að
messa kl. 2. Þó er liðið af há-
degi þegar lagt er af stað. Greið
færir vegir og hraðskreið farar
tæki gera þetta kleift nú á dög-
um.
Við erum 5 í bílnum: Prests-
hjónin og lítil baupakona þeirra,
Ágústa Björnsdóttir. Á Egils-
stöðum bætist organistinn í hóp-
inn og stundina og stóð það allt
heima. Nú er engin heimasæta í
Bót að eltast, fáklædd og móð,
við óþæg lömb um grösugar heið
ar. Órúnar ær, þunglama í reif-
um sínum með vænum, hvítum
dilkum eru á beit meðfram veg-
inum. Mikið hlýtur þeim að hafa
verið heitt í sumar.
Sr. Sigfús Tómasson hélt Hof-
teig í meira en hálfa öld. Meða]
barna hans og Kristínar voru
tveir prestar og tvær prestskon
ur á Austuriandi. Hann dó 1685
(f.1601) og var jarðsettur að
kórbaki í Hofteigskirkjugarði.
Á fjöl á leiði hans var rist
þessi vísa:
Við mér hlógu hlíð og grund
hvellan spóar sungu.
Enn var þó til yndisstund
í henni Hróarstungu.
En nú mun ólíkur heyskapar-
mátinn á þeim bæ en var í tíð
skáldsins:
Á Hallfreðsstöðum heyja má
heyið er sem viður.
Sex að raka sjö að slá
sjálfur spretti ég niður.
Austan vegarins blasir við
stórbýlið Bót, ein landmesta jörð
á Út-Héraði. Þar bjó á 17. öld
Eiríkur hinn ríki Magnússon. Ein
af dætrum hans var Kristín,
kona Sigfúsar prests Tómasson-
ar í Hofteigi. Á unga aldri var
Sigfús í þjónuistu Odds biskups
Einarssonar. Það var eitt sinn,
að biskup sat í stofu ásamt
sveini sínum, hljóður með hönd
undir kinn, brosti við og mælti:
„Fúsi, viltu að ég segi þér hvað
konuefnið þitt er að gera?“ Sig-
fús hvað óvíst hvort sér yrði
kvonfangs auðið. „Víst liggur
það fyrir þér. Það er dóttir hans
Eirífs í Bót á Fljótsdalshéraði.
Nú er hún að reka lömb á fjall,
eltir þau og hleypur óhæversk-
lega.“ Sigfús riitaði hjá sér dag-
Áttatíu og f jögur fékk
að fylla ár í trú og von.
Síðan hér til sængur gekk
Sigfús prestur Tómasson.
Þegar ofar dregur í Heiðar-
endann gefst allgott útsýni aust
ur yfir Tunguna, hinar óteljandi
graslægðir hennar og mörgu
mýrasu'nid með háum og lágum
skerslum á milli. Þetta var áð-
ur mannmörg sveit, en mjög hef-
ur grisjast byggð hennar hin síð
ari ár og eru nú nokkur býli í
eyði, sum þeirra sem sízt skýldi.
Vegurinn liggur í löngum sveig
niður að brúnni yfir Jökulsá.
Ekki fer hjá því, að maður nálg-
ist þessa jötunelfu með ótta-
blandinni virðingu fyrir hennar
tröllaukna kirafti. En hvað er
að óttast? BíLlinn rennur út
steingólf brúarinnar, staðnæmist
stutta stund svo við getum virt
fyrir okkur kolgráa straum-
iðuna langt niðri í gljúfrinu.
Svo er hún að baki. Við hö'idum
inin í dalinn, fram hjá reisuleg-
um nýbyggðum bæjum, sumt eiru
Karl Gunnarsson bóndi í Hofteigi og séra Ágúst Sigurðsson
fyrir kirkjudyrum.
kynni snotur og búskapur allur í
betra lagi, landrými ier mikið og
langt milli bæja.“
í Hofteig er komið hálfri
stundu fyrir messutíma svo að
það er tími til að skoða sig um
áður en „tekið er til“. Um Hof-
teig segir Landnáma: Þorsteinn
torfi nam Hlíð (Jökulsárhlið)
alla utanfrá Ósfjöllum og upp
til Hvannár og bjó að Fossvelli
... Hákon hét maður, er nam
Jökuldal allan fyrir vestan Jök
ulsá og fyrir ofan Teigará og
bjó á Hákonarstöðum ... Teig-
ur lá óunninn milli Þorsteins
torfa og Hákonar. Þann lögðu
þeir til hofs og heitir sá nú Hof-
teigur. — Það er ekki Iftil fram-
sýni og sanngirni, sem þeir sýna
í þessu landnámsmennirnir á
Jökuldal, að gera strax ráð fyr-
ir rúmu plássi fyrir guðshúsið.
Ef slíkt hefðu fleiri við haft,
þyrfti ekki að vera að kaupa
land og lóðir dýrum dómum
undir opinberar byggingar.
um Suður- og Vesturland, fyrir
Jökul og al'lt í Breiðafjarðardali
því næst til Norðurlands og
um næstum alla útkjálka þess
og norðurhluta Austfjarða og
komst heim snemma á þorra. Fór
hann raunar fleiri „flökkuferðir"
meðan hann var í Loðmundarfirði
þótt þessi ferð væri þeirra lengst
og mest. Ekki munu þó þessar
löngu reisur Einars prests hafa
verið sprottnar af eðlilegri
fræða'löngun heldur verið útrás
á hans órólegu og stundum sturl
uðu geðsmunum.
Oft og lengi leitaði sr. Einar
færis til að komast frá Klipp-
stað, svo að hann „hlyti ekki að
útenda alla sína lífdaga á þess-
um örðuga og ógeðslega afkima“.
Ekki bar sú viðleitni hans samt
árangur fyrr en árið fyrir alda-
mótin, að hann fékk Hofteig
einis og fyrr er sagt. Þar var
hann prestur í 15 ár. Þá fékk
hann Þingmúla í Skriðdal í
skiptum við sr. Sigfús Finnsson.
nýbýli, sem myndast hafa við
skiptingu stórra jarða. Og sjálf-
sagt á það við enn í dag, sem
Þorvaldur Thoroddsen segir frá
ferð sinni um Jökuldal 1882, að
hér sé „fjárrækt öll einhver hin
bezta á landinu, fjárgeymsla og
fjárhirðing í mjög góðu lagi,
fjárhús vel byggð, há og rúm-
góð .. . bændur vel efnaðir, húsa
Gamla brúin á Jökulsá á Dal.
Rústir gamla bæjarins í Hofteigi.
Kirkjan í Hofteigi er allstæði
legt hús þótt gömul sé orðin og
þarfnist nú viðgerðar, sem í ráði
er að hefjast senn. Innan við
sáluhlið á vinstri hönd, er ný-
upphlaðið leiði með marglitum
plastblómum. Það eru einu
„skrautjurtirnar" í þessium leg-
Stað Jökuldæla, en grænt lauf
vöxtuglegra birkitrjáa bærist
létti'lega í sunnangolunni. Þykk-
ur feldur af loðnu, sterku grasi
hylur allan garðinn, svo ógjörla
sést fytrir leiðunum nema um
hann sé gengið. Upp úr því
standa nokkrir legsteinar. Á
einn er letrað: Jón Jónsson frá
HáreksStöðum reailstúdent. Þá
voru gagnfræðingar miklir
menntamenn. Hann var næstelst
ur þeirira kunnu Háreksstaða-
bræðra, andaðist 1904 um fert-
ugt. Að sönnu hvíla ýmsir Hof-
teigsprestar hér, þótt hinir séu
raunar fleiri, sem fluttust burt í
önnur prestaköll og eru þar
grafnir. Einn af þeim sr. Einar
Björnsson, kom hingað í Hofteig
frá Klippstað í Loðmundarfirði
1799.
En þótt hann kæmi frá þessu
afskekkta, fátæka brauði, mun
hann hafa þekkt land sitt flest-
um vígðum mönnum betur, því
að sumarið 1785 tók hann sig
upp að loknum túnaslætti og hélt
suður á land, í Skállholt, þaðan
Sr. Einar var all-einkennileg-
ur í háttum og höfðu menn fram-
komu hans í flimtingum, ortu
jafnvel um hann kersknisvísur.
Urðu af því rekistefnur. Sr. Ein
ar var tvíkvæntur. Með fyrri
konu sinni, Þórunni Þorgríms
dóttur frá Skógum í Öxarfirði
eignaðist hann 8 börn, sem öll
dóu ung nema ein dóttir. Seinni
kona hans var auðug ekkja:
Kristín Einarsdóttir lögrétbu-
manns í Berufirði. Þau voru
barnlaus. Espólín getur um
dauða Einars prests, segir hann
hafi verið gamall (hann dó 1820,
65 ára) „og ei betur en meðal-
'lagi vinsæll."
f fardögum 1848 kom sá klerk
ur í Hofteig, sem mun hafa ver-
ið mestur skörungur í búnaði
allra Hofteigspresta og þótt
lengra væri leiltað. Það var sr.
Þorgrímur Árnórsson. Hann var
Norðlendinigur, sonur sr. Árnórs
Árnaisonar Þórarinssonar bisk-
ups og Margrétar Björnsdóttur,
prests í Bólstaðarhlíð. Áður en
hann kom á Jökuldal var sr.
Þorgrímur í ýmsum brauðum
nyrðra, síðast á Húsavík, en
hafði þá brauðskipti við sr. Jón
Ingjaldsson, sem hélt Hofteig
eitt ár á undan honum. Svo stór
brotinn gerðist sr. Þorgrímur í
búskap sínum í Hofteigi, að
Framhald á bls. 21