Morgunblaðið - 07.12.1968, Blaðsíða 14

Morgunblaðið - 07.12.1968, Blaðsíða 14
14 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. DES. 1968 6 Jóhann Hjálmarsson skrifar mn BÓKMENNTIR Fróöleikur af Snæfellsnesi SÖGUR OG SAGNTR AF SNÆFELLSNESI I-U. Safnað hefir Oscar Clausen. Skuggsjá 1967-1968. OSCAR GLAUSEN ihiefur af * dugnaði og ajlúð unnið að því að bj'arga igöanlum söguim og sögn- um aif Snæfellaniesi frá glötun. Bfniviður bams er eikki Jftil'l; mangt óvenju'legt hefur gerat á þeim slóðum, sem eru ISf ihans og yndá. Oscar er nú ikominn á ní- ræðisaldur. Sögiur og sagnir af Snæfelisnesi í tveimur vænum bindum bera fræðimennSkai 'hana __ f agurt vitni. Þessar bækur eru verðlmætar heimilidir og aiuk þess Skemmtilestur. Margt í bókun- um er mér bæði Skyit og kært, en ég geri ráð fyrir að flestir hafi af þeim ánæigju, sem þjóð- legum fróðleik unna. Það er nú einu sinnd svo, að án aaigna af þessu tagi getur enginn íslending ur verið, svo sterk eru tengsl þjóðarinnar við liðna tíð. Elf við ættum ekki menn eins og Oscar Clausen til að stytta okkur stund ir, sýna ökkur sjálfa okkur í Hki þeirra, sem við igetum rakið upp- haif okkar tid, þá væri sruauðara, tómlegra í krinigum okkur. Eráisagnarh'áttur Osoars OLau- sens er ekki með sérstökum glæsibrag, en trúverðugur, i'eyn- ir á sér í einfaldleik simum. Osc- ar er varkiár sögumaiðlur, vandiur að virðingu sinni. Hann lítur upp til höfðinigja og igerir mikið úr vissum æfctum, sem komásit ihafa til metorða. En skilningur hans nær till allrar alþýðu; jafn- - vel alfbrotamenn og vandræða- menn alls konar verða í augum lesandans böm sdns tíima, stund- um rökrétt afleiðing lélegs atliæt- is í bermsku eða æsku. Oscar felæðist ekki dómarafeápu, held- ur geriat eins og góðum sa'gna- manmi sæmir, málsvari þess fól'ks, sem hann blæs í lífisamda á blöðum símum. Um verstöðvannar undir Jökli fjallar Oscar ítarfiega, rekur upp- gamg þeirra og bnignun. Mann- margt hefur verið é utamverðu nesinu í byrjum 18. aldar; firá Búðum að Búiandlshöfða, voru 1716 íbúar. Á svæðinu frá Búð- um til Öndiverðarness voru 800 mianns. Á HjaMiasamdi, sem n/ú heitir He'Ilissandur, vom nærri ' 800 marunis. Fyrr á öidium höfðu nöfin eins og Arnarstapi, HelLn- ar, Mailarrif, Dritvík, Einarslón, Bervík og Öndverðanmes mikið aðdráttarafl. Þamgað flykktust að memn frá öllu lamdinu tál sjó- róðra „óÓkir hrver öð^uim og ósamstæðir, bæði að útliti og lumdermi“ að sögn Bggerts Ólafs- sonar. Nú er þar daufleg vist, eins og stendur í kvæðiniu. Rif vaT fram á 18. ölld stærsta sjávarþorp á íslandi Enskir kaupmenn sigldu skipum sínum í Rifsós. Vorið 152.1 tavæntist enSfeur kaupmaður, Röbert að mafni, Guðlaugu, dóttur séra Ein- ars Snorrasonar á Staðaistað. Brúðkaupsveislan var haldin í * Rifi og stóð hún í hiálfan mián- uð; „þar voru staddir elkki færri en 6-700 Englendingar og eflaust dkki færri en 3-400 íslendingar“, segir Oscar Clausen. Árið 1542 komu Danir í Rifshöfn til skreið- adkaupa, og á seinni hluta sext- ándu aldar hófst niðurlæging feaupstaðarims í Rifi með dönsku eLnakunar'kaupmönmunum, sem gerðir voru út af konungi í þvi skyni, að má vertslunirami úr 'hönd um Englendiniga og Þjóðverja (Brimara), sem þar höfðu einnig hiaft aðsetur. Ljómi feaupstaðar- ins í Rifii byiggðist á höfininni, en þar voru eims og Osoar segir „hin óvanalegustu og beztu hafn- arskilyrði, sem til hafa verið hér é lamdi“. Bn jafnvel höfnin spilit ist á tíimum einokuraarvenslumar- inraar; Hólmkelsá, sem renniux í ósinn ofan aif Jökli, bneytti far- vegi sínum, bar nú fram sand og leir í mótmælaskyni við hima dug iausu dönSku feaupmenn. Fynstu kröfiur Íslendinga um 'hafmarbæt- ur voru að emgu thafðar af dönsk- um lamdífógeta 1686, „og var þessi litla ánspræna lótin sfcemma og að loflcum eyðileggja beztu fiskihöfn á íslaindi", segir Oscar með nokknum þimga. Það var í þaxm mund er ég áleit að sýnmgartímabil haustsins, sem hófst í rauninni á áliðnu sumri, væri að ljúfea vegma jólamán- aðarins, þá fjölgar þeim þvert á móti og svo mjög að líkast er sem blossi á skari slokknandi kertis. Það er eðlilega erfitt fyrir þá er skrifa í dagblöð um myndlist, að vera jafnan viðbún ir, er sýningax spretta svona upp fyrirvaralaust í miklu rík- ari mæli en nokkur getur vænst. Máski fréttir maður af einni og einni sýningu á skotspónum áð- ur en hún opnar formlega, eink- um ef um er að ræða sýningar frá hendi hinna þekktari mynd- listarimanna. Ég tel mjög mauð- sinlegt að málarar, sýningarsal- ir og listafélög láti vita með nokkrum fyrirvara um væntan- legar sýningar því að það myndi auðvelda mikið og tímafrekt starf gagnrýnenda sem fengju þá um leið svigrúm til að sfeapa sér yfirsýn yfir sýningartímabil in og haga störfum þar til sam- ræmis. Það áréttar líka mikilvægi á- kveðinna sýningartímabila, hér eins og annars staðar, að ég tel frálieitt að hægt sé að bjóða markaðinum slíkar keðjusýning- ar allt árið og að rétt sé að ætl- ast til að gagnrýnendur séu jafnan viðbúnir. — Og ekki nóg með þetta heldur standia flestar sýningar of stutt og það er hvim leiðast, þegar merkar sýningar eiga í hlut, sem sjaldan eru end urteknar. Með minni tækifæris- sýningar gerir það minnst tiL Eftir þessa syrpu tek ég mér hlé fram í marz nema verði um mikinn viðburð að ræða á mynd listarsviðinu, og sný mér að því sem er mér hugleiknara þ.e.a.s. að skrifia um list almennt. Grein um Henry Moore og fyrstu sýn ingu á erótískri list, sem sett hefur verið upp í heiminum hafa orðið að bíða vegna allra þess- ara sýninga sem ég hefi orðið að rita um einn í fjarveru starfs bróður míns. Áttu þær að vera lokagreinar í greinaflokki mín- um um sýningaferðalag mitt á stL sumrL Ógleymdar eru grein ar um graflist, sem ég hefi lengi átt sem frumsmíðar. Framtíðarlausnin er sennilega sú að steypa alla myndlistar- gagnrýni í fastara mót og sem gagnrýnandi óska ég eftir sam- vinnu við myndlistarmenn og aðra sem hlut eiga að máli í þvi ðkki fyrr en seinit á nítjándiu öld, að áihugi va'knaði fyriir hafnar- bótum, og ‘á'tti Lárus Skúlaison á Sandi, sýsluimefndarmaður í Neshreppi, frumkvæði a@ þeirri baráttu. 1884 stóð Láruis fiyrir framkvæmduim, sem fóru út um þú/fur vegna íjárslkorts, en þrem- ur árum seinna veitti sýsliumelfnd in 800 kr. til þess að fiu'ilgera verkið. Torfi í ÓiafsdaJI var feng- inn til að stjórna verfcimu og gekk alllit að óskum, en Torfi var naumast kamhm heirn til sín þegar áin ruddist í igegnum stíflugarðinn, sem harnn hafði iátið reisa. Þar með voru kostn- aðarsaanar framikvæmdir að emgu orðmar. Frásögn Oscars lýkur á þessum vonlitlu aðgerðum. Nú er skyni. — Vík ég þá að mynd- listarsýningum dagsins: í Hliðskjálf á Laugaveg 31 hefur Vigdís Kristjánsdóttir ver ið með sýningu á vefnaði sínum ásamt nokkrum vatnslitamyndum. Vigdís er löngu þjóðkunn fyT- ir vefnað sinn og kennslustörf, en hún býr yfir víðtækri þekk- ingu tæknilegra atriða og lit- unar ullar, sem þyrfti að bag- nýta til fulls. Það er stutt síðan ég skriíaði síðast um sýningu á verkum frú arinnar, og þar sem í ýmsum til- vikum er ium sömu myndir að ræða er óþarfit að endurtaka fyrri ummæli. Ég vil þó stað- festa að mér þykir enn meira koma til hinna einfaldari verka frúarinnar við hlið hinna mang- brotnu nostursömu teppa, sem fyllt eru út í öll horn af róm- antískum viðhorfum, en ég mun seint geta fellt mig við vegna strengja heimilisiðnaðar sem þar bregður fyrir. Vatnslitamyndirn ar eiga ekki heima á sýningu með hinum veigameiri teppum, þær eru samnverðugir flóruuppdrætt ir, en eimkenmilega úr sambandi við áðurnefnd teppL f Unuhúsi við Veghúsastíg hef ur kornung listakona, nýkomin frá námi í Englandi, verið með sýningu undanfarið. Á þessari sýninigu Svölu Þórisdóttur er erfitt að koma auga á árangur langrar skóalsetu, því að mynd irnar eru of lausar og ósannfær- andi í byggingu, líkt og málað- ar í flýti með ákveðið takmark fyrir augum. Þá eru litimir oft óyfirvegaðir og skrautlegir og höfða meir til hins óþjálfiaða auga. En sýning má aldrei vera takmark, heldur yfirsýn til meiri átaka. Ég álit að Svala hefði átt að sýna meiri þolinmæðL bíða lengur með að koma fram, slá ekki af sannleikanum með yfúv borðskenndum vinnubrögðum. Sýningin í heild minnti mig ó- þægiiega á ákveðna tegund myndlistar. framleiddri í Eng- landi, er ég sá víða á ferðminni um Lundúni í sumar. Ekki er rétt að spá um framtíð Svölu Þórisdóttur sem listakonu af þessari fyrstu sýningu hennar á æskuskeiði, en mimna á að hver veldur sem á heldur. Hjá Guðmundi Árnasyni á Bergstaðaistræti 19 er Rudolf Weissauer enn á ferð með sýn- ingu á „gouache" og graflistar- myndum. Weissauer er mjög vel þekktur graflistarmaður og á myndir á söfnum víða um heim. Oscar Clausen. svo komið, að höfinin í Rifi er aftur orðin ein hielsta von Snæ- fellinga, þaðan er hafin útgerð. Enn muin þó elkki úitséð um hvort Rif hafst til virðimgar á ný. Ekki viil Oscar Clausen kenna einofcunarverslun Dama á íslandi um ailar ófarir þjóðariimnar. Hann segir: „Eftir aldamótin 1700 gekfc hvert barðærið eftir Hann veldur mjög skemmtilegri og hreinni tækni í graflistar- verkum sínum og í þeim er oft dularfull stemning, sem hefir þægileg áhrif á áhorfandann, en hann er ekki maður mikilla um- svifa og umbrota. Það kemur einnig fram í „gouache“-mynd- um hans, og á enn skýrari hátt en í graflistinni, því að þar gæt- ir ekki hinnar margslungnu tækni sem er aðall þeirra mynda. Allt um það er fengur að heimsóknum þessa listamanns, einkum ef hann kæmi með vand aðri sýningu og væri kröfuharð ari varðandi umbúðir um harna. f BogOsal Þjóðminjiasafnsins sýnir hinn velþekkti og fyT- ir margt sérkennilegi teikmari Al- freð Flóki. Hann sýnir okk- ur þar sömu hlið á sér og áð- ur bæði í nosturlegum, lipurleg- um pennateikningum, og ummæl um sínum um starfshræður síma og list almennt, sem þó er sök sér. Hinar „surrealistísku" teikn ingar bans með ívafi rómantík- ur, norma og gaildTaseiðs enu nú komrnar á það stig að vera ein- tóma endurtekningar. Það virð- ist ekki mikil sálarleg dýft í þeim, óhugmaðurinn er meira for vitnilegur en fráhrindandi. Lista maðurinn er kominn út í óhugn- að fagrukerans, tekur hann silki hönskum, en virðist um leið hafa gleymt forminu í teikningum sínum, því að formið virkar inn- antómt og hann getur ekki hul- ið vöntun á formtilfinningu með dekoratífum fléttum og furðu- dýrum né allrx samanlagðri leikni sinni með pennann. Tími er kominn til að Flókisnúi til jarðar aftur þar sem hiann fæddist, ef hann ætlar að verða annað og meira í íslenzkri mynd list en umtalaður furðufugl. ammað, aflaleysi hverja vertíð eftir aðra, og avo bættist Stóra- bóla ofan á allt saman, en hún tófc Ii590 manrns á Snæfellsnesi, eða sem næst arnnan hvem sýslu- búa“. Plássbænidunum kennir Oscar uim slæmt 'ástand og fiátæikt á Snæfellsmesi: „Þeissir piáss- bændur höfðu þar ól'ögfest þræla hald. — Þeir voru þar smáein- valdsfconungar og höguðu sér sem slíkir. — Til þeirra urðu búðarmenn að sækja svo að segja aillt, — húSnæði, skiprúm, eldi- við og atvinnu sína, en máttu svo varla hreyfia sig nema með þeirra leyfi. — “ Gamlar þulur af Sraæfelisneisi, sem Oscar birtir, veita innsýn í 'lamdlegu kveðskap og verbúðalíf fyrr á tímum. Um formenmina var mikið ort, og sá isienski sið- ur að uppnefina máumgann heifur verið í heiðri hafður. Þuíla úr Dritvik lýsir til dœmis nefjum hei'llar skipshafiraar: Ræ eg við róður minn, róttnef'ur, 'sléttnefur, fallilst þér á balk betur, bjúgnefur, strjúignefur, heill og sæil minn hormnefur, hvað se'gir spýtmefur, „f garði hins eilífa friðar“ sýn ir Veturliði Gunnarsson um 40 olíumálverk. Þetta eru verk frá síðustu árum og er í þeim viss fjölbreytni þótt ég kenni í þeim fle3tum vinnubrögð listamamns- ins Veturliða. Hann vinmur hratt og tvínónar ekki við hlut- iraa, myndir hans virka stund- um ófullgerðar — það vantar í þær einhvem herzlumun. Þetta er þeim mun meira áberandi sem þröngt er um þær á þessum stað og lágt til lofts. Þó gæti salur- inn verið vel fiallinn til sýningia á minmi og færri myndum. Ég fann ný litbrigði í einstaka mynd Veturliða á þessari sýn- ingu t.d. nr. 27 og má það vena fyrirboði breytinga, sem væru vel þegmar. Rauða myndin hams nr. 24 „Boðaslóð", hafði sterk áhrif á mig og ýtti burt skamm- degisdrunganum um stund. Nýtt sýningarhúsnæði er nefh ir sig Gallerí 96 er nýtekið til starfia. Fjölgar því enn sýning- arhúsnæðum í borginni, sem er gleðileg staðreynd, og verður fróðlegt að fylgjast með hvem ig þessari þróun reiðir af, og hvað hún skilur eftir. Þetta er lítið en vinalegt „gallerí" og mimu forráðamen þess vera með ýmsar nýjungar á prjón- unum. Er ástæða til að vona að þeim takist að halda vel á mál- um. í Mokkakaffi á Skóiaivörðu- stíg, hefur hið unga myndlistar- félag S.Ú.M. hafði kymningu á verkum meðlima sinna með því að sýna verfc eftir Jón Gunnar. Þetta eru skiasur og myndir unmar í lit. Það er gaman að kynnast þessari hlið Jóns þótt að mótunarlistaverk hans séu mun eftirbektaverðari. Bragi Ásgeirsson.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.