Morgunblaðið - 28.05.1970, Blaðsíða 21

MORGUNBI,AÐrÐ FIMMTUDAGUR 28. MAÍ 1970
21
Nokkriir vísindamjvnnrmna, isem vimma að Heklu-ranmsóknunum: Frá v.: Páll A. Pálsson yfir-
dýralæknir, Gunnar Ólafsison, f óðurfræðingwr, dr. Stefán Aðal steinsson, búfjárfræðingur, dr.
Sturla Friðriksson, erfðafræðin gur, Hörður Þormar efnavorkfr æðingmr, dr. iBja.rni iHelgason,
jarðvegsfræðingur, Friffrik Pálmason, lífefnafræðingur. dr. Guð mundur Sigvaldason jarðeðlis-
fræðingur og Guðmundur Pétursson, læknir. (Ljóstn. Sveinn Þorm.).
Áhrif Heklugossins
á landbúnaðinn
Yfirlit samstarfsnefndar
sérfræðinga sem unnið
hafa að rannsóknunum
hólasveit og á Þingeyri og ösfcu-
ALLT frá fyrsta degi Heklugoss-
ins hafa sérfræðing.ur frá Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins, Til
rawiBstöðimni ú líeildum, Rann-
sóknastofnun iðnaðarins, Raun-
vísindastofniun Háskólans og
Verkfræði- og raunvísindadeild
Háskólans #jtai fað saman að rann
sóknum á áhrifum IHeklugossins
og hefur aðaláheirziian vorið lögð
á áhrifin á landbúnaðinin. Hefur
þessum rannsóknum vea-ið flýtt
eftir megni, «n enn hefur !þó að-
eins verið unnt að vinna úr hluta
þeirra sýnishorna, sem tekin
liafa verið. iRannsóknum velrður
haldið áfram um ófyrirsjáanleg
an tíma, því lauk þess að stuðla
að því lað ráða lið eúnhverju
leyti bót á þeim vanda, sem nú
steðjar að korna þær til )me@ að
hafa þýðiingu í siambandi við
hugsanleg Heklugos í framtíð-
irmi.
Samstairfsnefnd séirfræðingamma
sem un,nið hafa að rajnnsókn-
unum boðaði til blaðamanma-
fundar í gæsr og Skýrði irá nið-
urstöðum sem liggja fyrir um
raininsóknimar ,og hvað helzt má
verða til úrbóta fyrir lamdbún-
aðinn. Nefnda.rmenn tóku það
þó skýrt fram ,að emga tryggingu
væri hægt að gefa fyrir því að
ráð þeirra kæmu að því igagni,
sem þeir vonuðust til — allar
fullyrðingar yrðu að bíða til
haustsinM.
Hér fler á efltir yfirlit sam-
starfsneflndairinnar um rannisókn
ir og ástand frá upphafi gosistil
þessa:
A. ÖSKUFALLH) OG FYRSTU
MÆLINGAR
1. ÖSKUFALLSSVÆÐH)
Askan féll á aflmarikaðan geira
norð-norðvestur frá Heklu, Aust
urjaðar geirans liggur norðan
Búrfells, austam í Bláfelli, um
Langjökiuil austanverðian, yfir
neðri hluta Svínadals og Langa-
dals og út Skagahálendið vesit-
an Tindastóls.
Vesturjaðar öskufallsins er ó-
gleggri og fyigir ekiki eins
beinni l'ínu og austurjaðarinn.
Næst Heklu liggur jaðarinn
nókkurn vegimn beint til vest-
uns yfir efri hluta Landmanna-
hrepps, sveigiir til norðvesturs
yfiir efri hliuta Hreppa og Biisk-
upstun,gna, nær til efstu sveita
Bopgairfjarðar, um Da,li austan-
verffia, vart varð v-ið ösku í Reyk
dreif e-r um all-a Ves-tfdrði þar
fyrir austain,.
2. ÞYKKT ÖSKULAGSINS
OG ÖSKUMAGN
Mæld hefur verið þykkt ösiku-
lagsins á mörgum stöffuim, og
einnig hefur víða verið mælt
öskumaign af ákveðnu flatar-
máili.
Þykkt grófasta vikursins í
nánd gossstöðvanna er 5—7 cm,
en ösikulagið þyn.ndst ört, eftir
því sem fjær dregur.
í byggð í Hrunarmannahreppi
og Biskupstungu-m mældi-st la,g-
ið um 4—6 mm þann 7. maí, og
að morgni 6. maí mældiist aakan
um 4 mm, þar sem hún va-r þykk
us't norffa-n-lands, en á meginhluta
svæðisins var hún minni en
þetta og víða 1—2 mrn.
Ösikumagn í byggð á Suður-
la-ndi, þar sem mest aska fél-1,
hefur maelat um 40—60 tonn á
hektar-a, en n-orðamlands nokkru
minria, nema á norða-nverðu
Vatnsnesi, þar sem mæildist sivip
að m-agn og syðria.
3. KORNASTÆRÐ OG
TEGUND GJÓSKU
í SöHvahrauni féil ei,n,gönigu
gjall, í Þjórsárda-1 og kringum
Búrfeili féll grófur v-ikur, í
Landssv-eit gróf -asfca, en fíngerð
ari asfca í uppsveitium Árnes-
sýslu og fín-ust norffanlands.
4. FLÚORMAGN í ÖSKU
Flúormagn í ösfcu úr Biiskups-
tungum og Hinuinaim'anmahreppi
frá 7. maí reyndis-t u-m 2000 ppm
(partar úr mi'lljón).
í ösku úr HúnavatnissýsiLu, tek
inni 6. maí reyndist fllúorm,agn-ið
um 1000—1400 ppm.
5. FLÚORMAGN í VATNI
Flúormagn í vatn.i úr kyrr-
s-tæðium paLlum af östousvæffun-
um su-nnanlanid-s, sem tekið var
dagana 7.—14. maí reyndist 4—
70 ppm. Hæsta ta-l-an fékkst úr
vaitns-brák af polld, se-m var að
þorna upp. Á þessu tímabili
rign-di mjög lítið á svæðinu.
í vatni úr smápollum norðan-
lands, teknu daigana 18.-19. maí,
reyndist flúormagnið 0.30—14.0
ppm.
I rennandi yfirborðs-viatni
aunn,anl-ands reyndis-t flúorm-a-gin
ið hæst í sýn,i teknu 7. ma,í, e&i
10 ppm, en í rennandi vatni
norðanlands beknu 18.—19. maí
0.25 — 0.50 ppm.
Fliúormagn í neyzluv-atni á
öskufaillsisvæðin-u h-efur hvergi
re-ynat -hærra en 0.70 ppm.
Þess m,á geta að þa-r s-em fdúor
er bætt í drytofcjaryatn til varn-
ar tannskemmdum þyk-ir það
hæf-ile-gt 0.5 — 1 ppm.
6. FLÚORMAGN í GRASI
Á Suðurlandi hef-ur verið
mæl-t flúormagn í gnasd á all-
mörgum stöðium með fárra daga
miillibiii, allt frá 7. maí.
Bæði hefur verið mæl-t fl-úor
í ö.i-kumie-n.gaðiri sin-u og nýgræð-
in-gi, einnig í skolaðri si-nu og
nýigræðingii oig í sikolvatni af
me-nguðum gróð-ri.
Mælingar á öskumenguðum'
gróðr.i ú-r uppsveitum Árnes-
sýslu t-eknum 7. maí sýndu mjög
hátt flúorma-gn eðia 4000 ppm i
þurr-efni og þa-r yfir.
Flúiorm,agn í grasi aif Norffur-
lan-di frá 18.—19. maí, reynd-ist
um 350—750 ppm í þurr'efmi.
7. EITRUNARMÖRK
Samfcv'æimt norstoum heimilld-
um er mjö-g líti-1 hætta á sjúk-
dómsei-nkennum, ef f-lúoumagn-
ið er n.eðian við 25 ppm í heild-
a-rimagni þurrfóffurs.
Grein-ileg sjúkdómsie-inkennd
hægfara flúoreitrunar ge-ra ekki
vart við sig í kúm fyrr en flúor-
m-agnið fer yfir 60 ppm miðiað
við þurrfóffur og þess sé n-eytt
um langt ske-ið.
Þeir Björ,n Sigurffsson og Páll
A. Pádsson, fengu f-raim mjög væg
ein-kenni hægfara flúoreitrunar
í kindium með því að fóð-ra þær
á ös-kumenguðu heyi og vatni
með flúorinnihald-i, sem svaraði
t-il 20—40 mg filúcnris á dag.
B. SJÚKDÓMSEINKENNI í
BÚFÉ
Fyrstu einkenni, sem lýst var
í kindum, se-m veiktust á ösiku-
falilss-væðunum, voiru lystarleysi,
deyfð og máttleysi og l'ík-tust
mjög venjulegum doðaeinkenn-
um. Ranns-ókn á sjúkum ám
staðlfesti þessa mynd, enda kom
í ljós, að ka-liS'íum í bl'óði var
m,un min-n,a en eðli-l-egt má telja.
Þesis má þó geta, að krufn-ing á
tveimur kindum, sem drápust,
sýndi greinilega ertingu og bólgu
með blaeffii-ngu í silímhúð barka
og í lungu-m, s-em benit-u ti! eitr
una-r.
C. BREYTINGAR 4 ÁSTANDI
1. BREYTINGAR Á FLÚOR-
MAGNI f ÖSKU
Mæl-ingair á flúormagni í ös-ku
sýnum frá 20. maí ' sýndu, að
m-agnið var komið niðuir í um
það bil tíunda hiuta þess upp-
haflega, bae-ði au-n-nanlands o-g
norðan. Þó var magnið þá enn
alit hærra en mælddst í ösfcu-
sýnum frá H-ekl-ugosdnu 1947.
2. BREYTINGAR Á
FLÚORMAGNI í VATNI
I kyrrsit-æðu yfirborðsvatni
ha-f-a mælzt mjög breytiieg
gi'ldi. I síðustu ákvörð-unum
hafa giildd-n þó verið imn.an við
20 pm norða-nlands og s-unn-
an.
í rennandl vatni eru öll gildi
in-na-n við 5 ppm síðustu daga
cig þó fles-t lægri en 1 ppm.
3. BREYTINGAR Á
FLÚORMAGNI í GRASI
Á tveitour tsöfflum sunn-an-
lands hefur flúormagn falliðfrá
því að vera yfir 4000 ppm n-ið-
ur í um það hil 300 ppm á öðr-
um staðnum og 800 ppm á hin-
um staftnum. Flúormagnið féll
hraðaist fyratiu daga'n.a, en hefur
fallið miklu hægar undanfa-rna
da-ga-. Niffurs-töður li-ggja síðas-t
fyrir úr sýnishornu-m te-knum
25. maí.
Sýnii, s-em safnað va-r norðan-
lands 18. og 19. maí, mældust
ha-fa 350—750 ppm flúor-s í þurr-
efni
Ás'tæfta er til að vekja á því
athygl-i, að þetta flúormagn ldgg
ur töluvert yfi-r eitrunarmörk-
unum.
4. BREYTING Á HEILSUFARI
BÚFJÁR
Sjúkdómseinkenni þau, s.em
vart varð fljótlega eftir að ask-
an féll, h-afa ágerzt og komið
mjög víða fram á bæjum bæði
sunnanlands- og norftan. A-u'k
þerrra einken-na hefur borið á
skitu og helti-, og á noklkr-um
bæjium hefur fé drepizt. Auk
v þess h-efur verið lýst d-eyfð og
las'leika í hros-sium, og nú síð-
ustu daga jaf-nveH veikind-um í
kúm, sem þó hafa verið inni.
Flúormagn í va.mibarinn-ihaldi
kind-ar, sem draps-t á 3. degi eft-
ir öskufallið, reyndist mjög
hátt, og fyrstu mælinga-r á filúor
í þvagi sjúkra kinda benda til
flúorei-truniar.
D. SÉRSTAKAR ATHUGANIR
1. ÚTSKOLUNARTILRAUNIR
Öskuisýn-i haf-a verið skoluð í
vat-n.i og ke-mur í ljós, að flúor-
magn öskunnar h-ækkar við út
sfcolun.
2. ÚRKOMUMÆLINGAR
Safnað hefur ver-ið upplýsing-
um um úrkomu, se-m fallið hef-
ur á ös-kufaJlss-væðunum norð-
amland-s og sunnan, þar sem lik-
legt má telja, að lækkun flúor-
magns í ösfcu og á gróðri sé eink
um háð úrkomiu.
3. SÝNITÖKUSTAÐIR
Reynt hefu-r verið að taka
sýni af ösk-u, vatnl og gróðri svo
víða, að yfirlit fengist um flú-
ormagn-ið á öskufa-lLssvæðlunum.
Auk þess hafa sýnitökustaðir
verið valdir, 3 sunnanl-ands og
7 norðanlands ti-1 þesis -að fylgj-
ast reglulega með þeirn breyt-
i-ngum, sem verð-a á flúormeng
unin.ni.
E. RÁÐLEGGINGAR
1. MEÐFERÐ BÚFJÁR
Samkvæmt síð-ustu ndðurstöð-
um er flúormagn nýgræð-ings
enn s-em komið er langt fyrir
ofan þa-u mörk, sem hæ-ttulítil
geta ta-lizt búpeni-ngi. Skoihraði
filúor-si-ns virðist einn-ig hafa
min-nkað síffust-u daga. Þess
vegna er enn e-kki hægt að ráð-
leggj-a bændum að beita búpen-
ingi á öskufallssvæðunum, verði
öð-ru við komið.
Mælt er með því, að búfé
sé gefið eða þaó hafi affgaing a-ð
kalkrilkum steinefnablöndum og
þá ihelzt bliöndum, sem reynsla er
fyrir, að étist -vel. Til þess
a-ð flúorupptaka búfjár
verffi sem minnst, er æskilegt
að takmarka beit á öskumeng-
uftu landi eftir fremsta megni,
þar sem ekki verður með öllu
hjá hen-ni komizt. Kjarnfóður-
gjöf með be-it getur komið til
greina í þeim tiilgangi.
Ráðs'taíanir hafa verið gerð-
a-r til þess að útvega sér-staka,
steinefnaríka kjarnfóðu-rblöndu,
sem notu-ð hefur verið í Nonegi
till þess að draga úr hættu á flú-
oreitrun í kúm í grennd við ál-
ver. Blanda þessi er gerð eftir
fyrk-s-ögn norskra sérfr-æði'nga.
Eftir um það bil vik-u tíma eru
væntanleg til landsins um það
bil 100 tonn af þes-s-u kj-arn-
fóðri.
Flúormengunin á Öskufalls-
svæð-un-um er eins og áður hef-
u-r komið fram, enn verul-eg og
því æskilegt að flytja Mfé, eft-
Framhald á bls. :«i
Vel varið hús fagnar vori....
Eyðingaröfl sjávar og seltu ná lengra en tit skipa
á hafi úti. Þau ná /angt inn i land.
Hygginn húseigandi ver þvi þök og tréverk með
HEMPELS
skipamáiningu
Hún er þrautreynd við erfiðustu aðstæður hérlendis.
Hygginn húseigandi notar Hempefs
Framleiðandi á íslandi:
S/ippfé/agið íReykjavikhf
Málningarverksmidjan Dugguvogi - Simar 33433 og 33414