Morgunblaðið - 04.07.1970, Blaðsíða 18

r
18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4 JÚLÍ 1970
Jón Marteinsson
frá Fossi — Minning
Fæddur 26. september 1879.
Dáinn 25. júní 1970.
Þreytta merkir hár og hár
hvítt, er líður vorið.
Sljóvgar augað tár og tár.
Tæmist æskuþorið.
Allir hljóta sár og sár,
svo að þyngir sporið.
Leggst við baggann ár og ár,
unz menn fá ei borið.
Ö.A.
Þessi rimsnjalla æviferilslýs-
ing um háaldraðan og lífsþreytt
an mann, kom mér í hug, er mér
barst andlátsfregn vinar míns og
gamals nágranna, Jóns Marteins
sonar, bónda frá Fossi í Hrúta-
firði.
Hún birtir mér eins og í skugg
sjá ævibraut atorkumanns og á-
gæts dengs, sem nú hefur lok-
ið lífsskeiði sínu, eftir fulla níu
áratugi, þar sem markviss vilji
og mikð þrek átt löngum vð
lítt yfirstíganlega erfiðleika við
að stríða.
En hvorttveggja var, að Jón
Marteinssom var bæði anidlega
og líkamlega óvenjulega velbú-
inn til lífsbaráttunnar, enda
sætti furðu hversu vel hann hélt
lífsgleði sinni og bjartsýni til
æviloka.
Jón var fæddur á Reykjum vð
Hrútafjörð 26. september 1879.
Foreldrar hans voru Marteinn
Jónsson, er síðar fór til Ameríku
og lifði þar langa ævi, og Anna
Jóhannesdóttir ættuð fró Litlu
Ávík í Strandasýslu.
Jón ólst upp hjá Sigríði ömmu
sinni og Pétri Sigurðssyni manni
hennar í Óspaksstaðaseli og síð-
ar á Fossi. Munu þau hafa reynzt
honum sem beztu foreldrar. Varð
hanh ög snemma þrekmikill og
ötull til allra starfa.
Eftir að hann komst til full-
Faðii okkar og tengdafaðir,
Seini Guðmundsson,
Valdastöðum, Kjós,
aindaðist 3. júlí 1970.
Dætur og tengdasynir.
Faðir okkar og temgdafaðir,
Einar Einarsson,
Nýjabæ, Eyjafjöllum,
lézt 2. þ.m. í Lamdspítalaaium.
Böm og tengdabörn.
Maðurinn minin og faðir okk-
ar,
Snorri Arnfinnson,
fyrrv. veitingamaður,
Blönduósi,
verður jarðsettur mánudaginn
6. júlí kl. 2 e.h. frá Blömdu-
ósikirkju.
Ferð verður frá B.S.Í. kl. 1
á suiimudaig.
Þóra Sigurgeirsdóttir
og börn.
orðinsára gerðist hann vinnumað
ur um sinn, svo sem þá var títt
um unga menn, einkum ef þeir
voru frá efnalitlum smábýlum.
— Eftir það var hann um nokk-
ur ár lausamaður, var þá um
skeið hjá sr. Páli Ólafssyni pró-
fasti í Vatnsfirði við ísafjörð.
Hinn 2. nóv. 1909 kvæntist Jón
Sgríði Bjömsdóttur frá Óspaks
stöðum, hinni ágætustu konu
Greind hennar og glaðlyndi varð
jafnan hennar sterkasta vörn
gegn vanheilsu hennar af völd-
um berkla, sem þá herjuðu svo
mjög um margar sveitir.
Á þeim árum var ekki um
weimia opinbera aðstoð ríkisiins
við fjölskylduframfærslu að
ræða svo sem nú tíðkast. — Og
þar sem afurðir lítils bús hrukku
skammt, einkum þegar sjúkra-
kostnaður bættist við framfærslu
á stóru heimili varð það fanga-
ráð Jóns eftir að börnin fóru að
komast á legg að fara frá heimili
sínu til veirtíðarvinnu á Suður-
nesjum, og fela drengjum sínum,
þótt ungír væru áð annast gegn
ingar búpenings undir umsjón
móður þeirra — en það var
henni mikill styrkur, hvort sem
hún var heima eða heiman að
vita hversu böm'in voru samhent
og sámhuga um framgang hinna
daglegu starfa heimilisins, en án
þess hefði þeim ekki tekizt þetta
merkilega hlutverk sitt. Má
furðu gegna, að þetta skyldi tak
ast svo vel sem raun varð á, þótt
þess beri að geta að vera kann
að nokkurs stuðnings hafi þau
notið frá hinum ábúanda jarðar-
innar. Því þarna var þá um all-
langa hríð tvíbýli á jörðinrti.
Það má hins vegar öillum vera
ljóst, sem það vilja íhuga, að
ekki hafa það verið létt spor fyr
ir Jón að hverfa þannig frá heim
ili sínu ár eftir ár til langdvalar
í fjarlæigu héraði, og vita heiima
af vanheilli konu sinni og óþrosk
uðum unglngum og börnum hvað
sem fyrir kynni að koma. — Slík
ar aðstæður gefa nægt tilefni til
ótal andvökustunda.
Það sem gerði gæfumuninn
var, að Jóni var létt um að varpa
frá sér hversdagserfiðleika
áhyggjum og gleðjast með glöð-
um. Mun þessi eðlisþáttur í skap
gerð hans hafa létt honum lífs-
byrðina framar öllum vonum.
Þau Sigríður og Jón bjuggu á
Fossi um 30 ára skeið, en brugðu
þá búi og flutti fjölskyldan til
Reykjavíkur.
Jón átti þó erfitt með að slíta
öll tengsli við hérað sitt og
heimastöðvar, mun það miklu
hafa valdið um, að hann réðist
um mörg ár eða þar til hann var
um áttrætt, hliðvörður við sauð-
veikivarnargirðinguna á Holta-
vörðuheiði. Leysti hann það starf
af hendi, sem önnur, er honum
Konan mín,
Vigdís V. Jónsdóttir,
Grundarstíg 5,
andáðist í Borgiarspítalamum
2. júlí.
Guðmundur Halldórsson.
Við þökíkiuim innilega samúð
og hlut/tekmángu við andlát
og jai'ðarför sanar míns og
fósturförður,
Jóhanns Filippussonar.
F.h. aðstandenda,
Filippus Ámundason,
Birgir Aðalsteinsson.
voru falin með hinni mestu
prýði.
Jón var bókhneigður maður og
skrifaði prýðilega rithönd. Hann
hafði og allmikla hneigð til fræði
iðkana, en til þess var lítt tími
né tækifæri, þó samdi hann á
efri árum ekki ómerkar ritgerð-
ir svo sem um fyrstu byggð á
Borðeyri, Endurminningar Svan
laugar Árnadóttur og smáþætti
frá æskuáram. Þetta hefur birzt
í Heima er bezt og sunnudags-
blaði Tímans.
Jón hafði gaman af ljóðagerð
enda hagmæltur. Tók hann þátt
í félagsskap hagyrðinga eftir að
hnn flutti hér til Reykjvikur
og var honum það hin mesta
skemmtun.
Jón var alla tíð hugfanginn af
hugsjónum ungmennafélaganna
og rómantík fornsagnanna, og
einlægur fylgismaður Framsókn
arflokksins allt frá stofnun hans
til síns endadægurs.
Þau hjón Sigríður og Jón eign-
uðust ellefu börn, þrjú þeirra
dóu í æsku og elzti sonur þeirra
Pétur dó á fullorðinsaldri frá
konu og þremur börnum. — Þau
sjö, sem eftir lifa eru Björn, iðn-
verkamaður, Gunnlaugur, Valdi
mar og Stefán, veggfóðrarar,
Karólína og Sellelja, húsfreyjur
og Ólafur verzlunarmaður. Öll
búsett í Reykjavík.
Jón missti konu sína 10. júlí
1952, eftir það dvaldi hann hjá
börnum sínum, einkum Birni og
Sesselju, þar til hin síðustu ár,
er hann þarfnaðist mjög hjúkr-
unarþjónustu, þá fluttist hann á
elliheimilið Grund og var þar til
dauðadags, þá orðinn sjóndapur
og heyrnasljór.
Börn hans og tengdabörn
fylgdust alltaf mjög vel með líð-
an hans og reyndu að létta hon-
um síðustu lífsstundirnar með
heimsóknum og annarri umönnun
svo sem föng voru á. Var honum
vel ljóst að hverju dró og hugði
gott til, þreyttum að sofna.
Gunnar Þórðarson.
Einn af sonum íslenzkra dala
hefur lokið langri og oft á tíð-
um strangri göngu.
í dag verður til moldar borinn
Jón Marteinsson frá Fossi í
Hrútafirði, í hans heimabyggð,
þar sem hann fyrst leyt dagsins
ljós, þar sem hann óx upp, vann
mest af löngu og góðu lífsstarfi,
og nú að síðustu, þrotinn að
kröftum og hniginn að aldri,
leggst við hlið kon-u sinnar í
hvídustað feðranna.
Um Jón má svo margt merki-
legt segja, að þar þyrftu færari
en ég, um að sísla. En mynningin
um tengdaföður minn er mér svo
kær að ég er sem knúin að gera
henni lítillega skil.
Það er engin þörf að fara um
það neinni tæpitungu, að þegar
ungt fólk yfirgefur sín foreldra
hús, og stofnar eigin heimili, geta
viðtökur tengdaforeldra ráðið
æði miklu um þess framtíðar-
heill.
Jón var í senn, faðir og félagi,
afskiptalaus en ráðhollur, virð-
ingaverður gleðigjafi. Við sem
ekki höfum daglegt samband við
hann mynnumst hans sennilega
lengst, þar sem hann gladdist
með fjölskyldunni á hátíðastund
um. Þá var hann hrókur fagnað-
arins og undi því betur, sem
meir var rifjað upp af góðum ís-
lenzkum kvæðum, en þó allra
bezt við glaðan söng. Það hefði
því mátt ímynda sér að svo glað
vær maður hefði gengið hina
breiðu götu lífsins og ekki
kynnst nema björtu hliðunum.
En þeir sem vissu að Jón hafði
barist við næsta óblíð örlög, jafn
vel samanborið við hans eigin
samtíð, hvað þá heldur okkar nú
tíð, hlutu að undrast þetta þrek.
Fyrir 18 áram kvaddi þessa
jarðvist, kona Jóns, Sigríður
Björnsdóttir, ættuð úr Húna-
vatnssýslu eins og maður henn-
ar. Hún var hin mætasta kona
sem hafði borið, óvanalega birði,
veikinda mikinn hluta ævnnar.
Hve vel henn tókst það má efa-
lau3t þakka góðum gáfum sem
han var gædd, og ekki síður fá-
gætu glaðlyndi, er hún hafði í
ríkum mæli. Þau hjón bjuggu all
an sinn búskap að Fossi. Þar tók
ust þau sameiginlega á við erfið
leikana, og þar lifðu þau björt-
ustu dagana.
Eftir að Jón hætti búskap, var
hann sízt í það búinn að setjast
í helgan stein. Hann tók að sér
fjárvörzlu á Holtavörðuheiði, og
sinnti því af mikilli dyggð, sem
öðru er hann lagði hönd að.
Þessi atvinna, opnaði honum
möguleika á að gefa sterkum
þætti í eðli sínu lausan taum,
sem hann fram að þessu hafði
orðið að bæla. Hann tók að rifja
upp minningar og rita þær nið-
ur, og með þeirri iðju lagði hann
drjúgt lóð að mörkum til vemd-*
ar fornri menningu, og gömlum
sögum. Var næstum furða hve
vel honum fór þetta úr hendi því
lítil var sú menntun sem hann
hlaut, utan sjálfsmenntun. Þessi
ritstörf hafa samt verið honum
létt sökum góðrar málkenndar og
hagmælsku. Era margar stökur
hans fullkomlega sambærilegar
við annað sem bezt hefur verið
talið af því efni.
Eitt sinn þegar hann leit af
heiðinni niður að gamla bænum,
sean nni er í eyði, en áður var
æskuheimili hans kom honum
þetta í hug.
Haiulsitiið kallar hátt við dyr
hefur fallið snærinn.
Er nú valla eins og fyr
aldni fjallabærinn.
Lítil saga í leynum var
ljóð án baga dvína
úti í haga undi ég þar
æsku daga mína.
Allt þar bar sinn bliða svip
bjart var jrfir högum.
Ég á þar margan minjagrip
frá minninganna dögum.
Þessi 3 smá erindi era ekkert
úrval úr kveðskap Jóns, en þau
sýna glöggt tryggð hans við
heimahagana, enda lagði hann
sig mjög fram við að draga sög-
ur og sagnir þaðan fram í dags-
ljósið og forða frá Gleymsku.
Þegar líða tók á ævi Jóns var
hann ekki svo mjög að sýta sitt
fyrra þrek og þor. Hann var
nógu skynsamur til að gera sér
ljóst að eitt getur komið í annars
stað og hann kvað:
Þegar dvínar dugurinn
daprast sýn og fleira.
Þá skal hlýna hugurinn
og hafa grínið meira.
Þessa vísu kvað hann oft fyrir
munni sér, en við hin undruð-
umst hreinskylni hans. Vissulega
var hugur hans hlýrri og grin-
samari, nú en þegar hádagur var
með önnum og erli, og svo oft
þurfti að snúa sér beint í veðrið.
Ég þekkti gamla konu, sem var
samtíða Jóni. Hún sagði mér
margar sögur af hreysti hans og
þreki. Ein var um það þegar
hann hafði misst elztu dóttur
sína úr veikinni, sem koma
hans barðist svo hraustlega við,
allan þeirra hjúskap. Þá hafði
Jón unnið við uppskipun í 5 dæg
ur samfleytt og með því fengið
nægjanlegt fé til útfararinnar,
síðan lagt upp í þá löngu leið
frá Rvík til Hrútafjarðar. Þá
gisti hann hjá fyrrgreindri konu
í Borgarfirði. Hún sagðist hafa
hlustað á hann ganga um gólf
alla þá nótt, því þrátt fyrir þreyt
una auðnaðist honum ekki að
njóta hvíldar. En næsta morgun
var, sem þrek hans væri óskert
og förinni haldið áfram.
En ekki voru öll hans spor
svo erfið. Hann átti afbragðs
konu, góð börn og sem fyrr segir
alveg sérstakan hæfileika til að
lýta frekar á það góða en illa.
Hann var framfaramaður, hugs-
aði mikið um þjóðimiál og skipaði
sér í flokk með þeim sem vildu
endurheimta sjálfstæði þjóðarnn
ar og breyta stjómarháttum.
Þegar dró að endalokum gerði
Jón sér vel ljóst hvað verða
vildi. En fram að því síðasta var
hann samur við sig. Á níutíu ára
afmælinu má segja að hann hafi
neitt síðustu krafta, og sat í hópi
fjölskyldu og vina, gleðigjafi
sem fyrr. Þá var margt um mann
inn því Jón var maður sem ekki
gleymdist vinum sínum.
Á lítið blað var þessi vísa þá
skrifuð til hans af heilum hug:
Þó að andi aftamblær
ekki þynnast vinaraðir.
Okkar börnum ertu kær
og elskulegur tengdafaðir.
Og nú þegar skilnaðarstundin
er runnin, er mér efst í huga
þaklklæti til þessa sómamanns
sem nú hefur lagt í hina miklu
för. Og enga á ég ósk betri ís-
lenzku þjóðlífi til hamda en að
það eignist sem flesta syni og
dæfcur honium líka.
Hanna Haraldsdóttir.
Framleiðsluaukning
iðnaðarins 10 til 15%
FRAMLEIÐSLUAUKNING var
talsverð á 1. ársfjórðungi 1970
miðað við sama tima í fyrra,
segir í Hagsveifluvog iðnaðarins,
en það er könntm á ástandi og
horfum í iðnaðinUm, sem Féiag
íslenzkra iðnrekenda og Lands-
samband iðnaðarmanna hafa
framkvæmt og nær til 24ra iðn-
greina. Nákvæmar tölulegar upp-
lýsingar eru ekki I öllum tilvik-
um fyrir hendi um öll atriði,
sem um var spurt í könnuninni
°S byggjast upplýsingarnar því
á mati þeirra, sem svöruðu.
Nettóniðurstaða könnunarinnar
var sú að fyrirtæki, sem höfðu
48% af heildarmannafla fyrir-
tækisins í þjónustu sinni höfðu
meiri framleiðslu á 1. ársfjórð-
ungi 1970 en á 1. ársfjórðungi
1969.
Reynt vair 'alð gefa heildarfriaim-
leiðsluiaiutendmguinni tölulegt gildi
og igefa þæir upplýsiimgiair til
kynna að framleiðs'luiaiutenimig
hafi orðið 10 tlil 15%. Nokteur
minnfcuin varð hinis vegar á fnam-
leiðislu'míagni 1. ársfjóirðluinigs 1970
mdiðeið við 4. árafjóirðaiinig 11960, en
búlizlt er vdð verulegri .aiutenlinigiu
á 2. ársifjórðiuingli mii0a0 við 1.
ársfjórðiuing 1070.
'Söluimiagriið á 1. áirisfjóttlðuinigi
1970 víirðiisit inokfciumn veigirun hiaifa
haldizt í hendirur við fraimleiðslu-
maignið, bæðii raiðiað við 1. og 4.
ánslfjárðiuing 1960. Er um mijög
ávenulega laiutenfiingu að ræðá á
birigðtuim fulluinnlinnia vama og
biirgðiuim hiráefna 31. miarz síðaslt-
liðlinn miðiað vdð 31. desembier
1969.
Þá var mýting lalfkaStagetu 31.
mairz síðasitiiðíinm málega óbméytt
frá 31. desembar 1069, nokfkiuð
er om fyniidhiuigaiðar fjóirflestílinigar.
Hjartans þakíkir oig kveðjiur
serndd ég ykfcur öllum, sem
glöddiuð miiig á sextuigsafmæli
mínu 8. júní sl.
Ég bið þanm, sem öllu ræður,
að vernda ykfciur og blessa.
Lúðvíka Lund.