Morgunblaðið - 01.08.1970, Blaðsíða 13
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 1970
13
er í olíu, er miklu betra. Bn
tegundir sjávarafurða í Japan
eru óteljandi og hefði þurft
lengri tíma en ég hafSi til að
kunna skil á þeim.
En hinn frægi japanski rétt-
ur, sukiyaki, sem reyndar vaxð
ekki til þar í landi fyrr en fyr-
ir 100 árujm þar sem Japanir
borðuðu aldrei kjöt, haren er
hreinasta hnossgæti. Undirstað-
an er nautakjöt. Og fínasta
nautakjötið í Japan, Kobekjöt-
ið, er vissulega eitthvað til að
tala um. Sagt er að nautin fái
sterkan bjór nokkUm tíma fyr-
ir slátrun og jafnvel að nudd-
arar gangi í skrokk á þeim,
svo 'kjötið verði sem meyrast.
Sukiyaki er bezta nautakjöt
skorið í sneiðar fyrir framan
mann og steikt á grilli eða heitri
plötu í miðju borðinu ásamt
grænmeti. Maður tínir svo bit-
ana upp með prjónum og dífiæ í
sósuna. Oftast eru kjötbitam-
ir látnir malla nokkra stund í
soju, sykri, krafti og kryddi
og réttinum blandað út í hrís-
grjónaskál hvers og eins. Eða
maður brýtur egg í skál og
þeytir það með prjómmum sín-
um og fær kjötbitana þar í.
Með er gjarnan horið heitt
sakévín og skenkir þá hver hjá
öðrum.
FORNIR baðsíðir
Eftir að ég hafði setið í gisti-
herbergi mínu með fæturna í
hlýjunini undir borði og tínt
upp í mig með prjónum úr smá-
skálum undarlegustu rétti, sem
ég veit ekki enn hverjir em,
var kominn baðtími. Þjónustan
mín kom og byrjaði að hneigja
sirg, og ég tók að brosa og
hneigja mig á móti. En við
skildum hvora aðra og ég fór
með henni niður í baðherberg-
ið. Baðker eru í Japan á öll-
um heimilum og notað á hverju
kvöldi af öllum áður en farið
er að sofa. Oft er karið steypt
gróp niður í baðherbergisgólf-
ið eða aflangur stampur úr
tunnustöfum. I þetta er látið
renna sjóðheitt vatn. Ekki má
þó stinga sér umsvifalaust of-
an í og fara að sápa sig. Það
þykir sóðalegt. Nei, mað-
ur sápar sig vandlega úti
á gólfi og skolar af sér, venju-
lega með því að ausa yfir sig
úr karinu með þar til gerðri
tréausu, eða undir sturtu, sem
sums staðar er til 3taðar. Það
á að fara tandurhreirm í bað-
karið. Ég hafði einhvers staðar
lesið að bezt væri að skvetta
heitu vatni á hálsinn, úlnliði
og ökla og láta sig svo síga
hratt ofan í vatnið og hreyfa
sig síðan sem minnst. Þetta ráð
kom að góðu haldi, því vatnið
er satt að segja svo heitt, að
maður sýpur hveljur í fyrstu.
í þessu heita vatni er svo leg-
ið notalega og látið líða úr sér.
Oft fer fólk saman í baðið, sit-
ur í vatninu og spjallar lengi.
í japanska gistihúsinu sá ég,
þegar ég hafði verið leidd til
baðherbergis, að ég mætti bú-
ast við fleirum og það jafnt
körlum sem konum. í snyrtiher
berginu við hliðina var lagt
fram allt, sem nota þurfti, bæði
fyrir konur og karla. Þar voru
hreinir sloppar, handklæði,
hvers konar smyrsl og ilmvötn,
púður og fleira fyrir kvenfólk,
rakvél og rakspíri fyrir karl-
menn. Qg þarna voru líka nýir
tannburstar handa gestum. Þá
skildi ég hvers vegna maður
sér ferðamenn 1 lestum með svo
léttan farangur, oftast aðelins
litla skjalatösku. Allt er lagt
til á gististaðmim. Ég var auð-
vitað logandi hrædd uon að eln-
hver myndi nú koma, þóttist
vita hvemlg mér mundi bregða
vlð. Ern enginn kom. Sigurður
Þórarineson jarðfræðingur hef-
ur aftur á móti sagt mér, hvað
hann hafi orðið kindarlegur,
þegar hann mætti nakinni konu
í baðherberginu aíniu, er hamn
var á ferðalagi í Japan. Um
þetta skrifaði Sigurður þeasa
vísu á kort til aamkerenara
elmna i Menntaskólanum í ljóða
bréfi undir laginu „Drottinn
«e#n veittir",
Hótelki emþá halda foma
siðu,
hér baða menn og konur nakin
saman,
liggjandi í stóru keri í belg og
biðu,
bagi ei feimni, er þetta
skrambi gaman.
VIÐ TESEREMONIU
Þó Japanir taki upp nútíma-
siði og lifnaðarhætti annarra
þjóða, hafa þeir í heiðri sínia
gömlu formföstu siði. Nútíma-
konur fara t.d. gjaman á nám-
Skeið eða í Skóla, til að læra
hina fomu blómasfcreytingu
eða „teboðssiði“. Og þær hjóða
gestum til svokallaðrar „tesere
moníu“, sem fer fram með sömu
nákvæmu og fínlegu siðunum,
sem skapazt hafa fyrir mörgum
öldum. Frú Okasaki, eiginkona
íslenzka ræðismannisins í
Osaka, var svo elskuleg að
hjóða mér til slíkrar tedrykkjú
sem útlendingar eiga sjaldan
kost á að sjá. Frúin er falleg
kona og fíngerð. Hún tek-
ur á móti gestinum í dyrunum
í bláum silkikímono með breið-
um linda og stórri lykkju á
baki, en mjór strengur bund-
inn um mitti og léttum klút
sttmgið niður með lindanum að
ofan. Hún býður mér „upp“ í
herbergið, sem sérstaklega er
ætlað fyrir slíka athöfn og ég
fer auðvitað úr inniskóinum áð-
ur en ég stíg upp á mottum-
ar. í fremra herbergi er vatns-
krani í homi og geymsla fyrir
teálhöld, og einnig lágur speg-
ill, sem gesturinn krýpur fram-
an við og lagar sig til, áður
en gengið er inin um rennihurð-
ir úr pappír í hitt herbergið.
Það er prýtt á fagran, einfald-
an hátt og má draga glugga til
hliðar, svo opið sé út í jap-
anskan garð með steinum, renn
andi vatni og stílfögrum trjám.
Við hneigjum okkur og ég dá-
ist að mynd hennar á veggnum,
eins og við á. Þetta er blár,
breiður renningur með silki-
prentuðu ljóði, skrautrituðu af
frú Okasaki sjálfri. Á strámott-
um gólfsins liggja tveir bláir
púðar í nákvæmlega sama lit.
Að öðru leyti er aðeíns hilla
með einum vegg með fagurri
biómaskreytingu í vasa. En í
homi herbergisins er komið fyr
ir teáhöldum — leirkeri með
eldi í og þar yfir öðru leir-
keri með sjóðandi vatni, en hjá
tréausa, kantaður bolli, þeyt-
ari, tréskeið í teið, iakkkrús og
fínJegar postulínsskálar. Ég fæ
góðan tíma til að virða þetta
fyrir mér, sem ég sit þama á
hælum mér á öðrum bláa púð-
anium, meðan frúin fer fram. Að
sjálfsögðu hafði ég haft vit á
að vera 1 víðum plísemðum
kjól, sérstaklega ætluðum fyrir
japanska setuaiði. En við hlið
mér situr annar gestur, sem
kann betri skil á japönskum
síðum og sem ég get skotrað
augunum til, þegar með þarf.
Nú ýtir frú Okasaki opinni
rennihurðiiml Hún krýpur fyr
ir utan, hneigir sig og leggur
hendur á gólfið. Hún hefur
rauðan klút í hendi, sem hún
gerir ákveðnar hreyfingar með
og notar síðar til að þurrfca
áhöldin á sérstakan hátt, til að
sýna að þau séu hrein. Allt er
gert með stíl og í réttri röð.
Hreyfingar eru glæsilegar og
virðulegar. Tesiðir hafa þróazt
á löngum tíma. Teplantan er
upprunmin úr suðurhéruðum
Kína og þar varð tedrykkja
vinsæl snemma á öldum, en
fluttist til Japan á Naratíman-
um á 8. öld með sendi-
manni keiisara í því landL En á
16. öld voru fyrir tilstilli Sen-
no Rxkyu teknir upp sérstafcir
tesiðir samlkvæmt stefnu jap-
aniskrar menningar, sem lagði
áherzlu á sambland einfald-
leika og glæsibrags. Eftir það
var teseremonian fastur siður
í japönsku þjóðlífi. Frú Oka-
saki krýpur við tetækio, eys
grænum komum í skál, sem hef
ur verið hituð, bætir, vatni á,
þeytir með þar til gerðum þeyt
ara og bætir enn á vatni. Nú
bendir hún mér að koma. Ég
krýp fyrir framan hana, tek við
skálinni og hneigi mig, legg
hendur á gölfið, sný til sætis
míns með hana í hendinmi og
sýp á. Næsti gestur leggur af
stað, alveg eins. Allt er þetta
ákaflega failegt og virðulegt
og gert í þögn.
í húsi Okasaki hjónanna, sem
er efnað heimili, eru herbergi
ýmist faúin vestrænum eða aust
rænum húsgögnctm, sem þó er
ekki hlandað samaa í setu-
stofu og borðstofu eru vestræn
húsgögn, þar sem frúin hefur
saumað út krosssaumsáklæði á
stóla og látið gera gólfmottur
með sama mynistri. SjáH gengur
hún ýmist í vestrænum fötum
eða kímono. En maður gengur
ætíð á sokkaleiistum í þvi húsi.
Baðherhergi er japanskt og ég
kaus að sofa um nóttina á
mottu á japömsku strágólfi en
ekki í svefnherbergi með rúmi,
enda orðím vön því Búið var
um mig í sama herþergi sem te-
boðið hafði verið. t einu hom-
inu sá ég inngreyptan lakk-
skáp og sást gegnum útskornar
lakkhurðir þegar ytri dyr voru
opnaðar, að þetta var altari með
ijósi framan við Búddastyttu.
Altarið vax skreytt með blóm-
um og öðru skrauti, sem fór vel
við svart lakkið. Ekki færði ég
þó Búdda eða forfeðrunum
gjafir, enda allar smágjafir
mínar frá Islandi löngu upp-
urnar í þessu gjafalandi.
Trúarbrögð í Japan eru —
ja, hvað eru þau? LQdega
blanda af Búddatrú, með um 6(1
trúarflokkum, og Shinto, sem er
forfeðra- og náttúrudýrkun..
Yirðist þessi blanda fara ágæt-
lega saman. Hof eru alls staðar-
ýmist stóru glæsilegu hofin eins
og Meiji hofið í Tokyo, eða Iítil
altöru og faof við veginn og í
heimahúsum. Jap'anskur
Búddatrúarmaður hefur jafn-
an lítið altari heima hja
sér, og kemur þar fyrir
mynd af liátnum pabba sín-
um eða afa, svo að setja
megi fórnargjöf fyrir framan
hana. Shinto guðirmr mtma
vera um 8 milljónir og í þeirra
trú má tigna hvað sem er,
stokka og steiina og anda manna
eða einhverra hluta. Japanir
taka þátt í helgisiðum og hátíð-
um beggja trúarbragða og kon
futseisisminn dafnar líka vel.
Skírnarathafnir og giftingar
eru gjaman í sambandi við
Shintahof, en andlát nær
Búddatrúarsiðum. Og hátíðir
eru af hvoru tveggja. Trú á spá
dóma er útbreidd og mesta há-
tíðin í landinu er helguð fram-
liðnum. Satt að segja skildi ég
aldrei neitt í þeirra trú og
kann ekki frá að segja arenað
en að hofin eru fallegar, gaml-.
ar trébyggingar, sem iðulega
hafa brunnið og fallið í jarð-
skjálftum, en þau stærstu verið
reist ei'ns aftur.
Japönsk heimili eru yfirleitt
ákaflega látlaus að ytra bún-
aði fbúðir eru smáar og fólkið
býr þröngt. Flest heimili, sem
ég kom á, eru með svipuðu
sniði og hér var lýst. Strámott-
ur á gólfi, hitun undir lágu
borði, en iðulega er nú vest-
rænn borðkrókur í eldhúsinu.
Japanska baðið vantar aldrei.
Á kvöldin er dregin fram dýna
úr skáp og búið um á miðju
gólfi. Það sparar húsrými og til
hvers að láta rúm standa auð
allan daginn og vera fyrir? En
allir eiga sér útvarp, litasjón-
varpstæki, isskáp og þeashátt-
ar sem fellur ágætlega að
heiTnilinu.
Þannig mætti lengi segja frá
þessu fjarlæga landi. í Jap-
an nútímans blandast saman
daufur bjarmi frá fornu stein-
kerunum og skær blikkandi
neonljósin, hljómur frá gömhi
hofklukkunum og gnýr af nú-
tíma verksmiðjum og á götun-
um iðar hvað innan um annað,
kimonoklæddar nettar konur,
sem kunna listrna að halda há-
tíðlega teseremoniu fyrir vini
og ættingja, og einkaritarar í
stuttpilsum, sem skrifa á ritvél
og mata rafreikna. Þetta er allt
Japan. En allt nýtt hvílir á
2000 ára göxnlum erfðavenjum.
Hvarvetna verður maður var
vlð þið a.5 grunnurinn er allt
annar en við eigum að venjast
og þaS kemur í Ijós í smáu sem
stóru og öllum lífsrytma þjóð-
armnar. — E. Pá.
Borðaði með prjónum,
svaf á mottu
og sat á hælunum
er um á g ólfinu á kvöld^.