Morgunblaðið - 01.11.1970, Blaðsíða 10

i 34
MORGUiNlBLAÐIÐ, SUiNNUDAGUR 1. NÓVEMBER 1970
v
*
vatn. Og þá kemur vandamál-
ið með heiðargæsina.
Ónefndur foss í Höklá, á virkjunarsvæði Efri-Þjórsár.
245 m fall í einu lagi, heldur
Gunnar áfram. Eða um 40% af
heildarfalli Þjórsár frá upptök
um. Virkjun þessi yrði álíka
stór eða heldur stærri en Búr-
fellsvirkjun eða Sigölduvirkj-
un og Hrauneyjafossvirkjun
samanlagðar. Um hagkvæmni
þessarar virkjunar er enn of
snemmt að dæma, en lauslegar
áætlanir benda til þess, að
þarna sé einhver ódýrasta
virkjun, sem við eigum völ á
hér á landi. Það ætti því að
vera til hagsbóta fyrir alla ís-
lendinga að nýta þennan fjár-
sjóð, ef þess er nokkur kostur.
Gerð miðlunarlóns við Norð-
lingaöldu er ekki aðeins for-
sesnda fyrir virkjun Efri-Þjórs-
ár, heldur gerir hún einnig
kleift að nýta miðlað rennsli
neðar í Þjórsá og auka þannig
orkuvinnslugetu Búrfellsvirkj-
unar og annarra virkjana i
kerfinu. Á þennan hátt er miðl
unarlón við Norðlingaöldu for
senda fyrir nýtingu 15—20% af
allri orkuvinnslugetu íslenzkra
fallvatna.
— En við þetta fer a.m.k. eitt
hvað af Þjórsárverum undir
hagað, ef allt þetta 245 metra
fall væri ekki virkjað í einu.
— Þá gætu virkjanirnar orð
ið 2—3. Það yrði virkjun við
Hvannagiljafoss og virkjun við
Dynk, sem mundi hugsanlega
taka fallið bæði við Dynk og
Gljúfurleitarfoss, eða þá að
önnur virkjun væri þar. Þá
yrði að gera stíflur á öllum
stöðunum svo og þrýstivatns-
göng og stöðvarhús.
— Breytir það á einhvern
hátt stærð lónsins?
— Nei, það breytir engu um
lónið. En þegar frumáætlanir
liggja fyrir, verður að ákveða
hvort virkja á i einu lagi eða
gera margar minni virkjanir.
— Ef gæsin setur þá ekki
stólin fyrir dyrnar?
-— Við verðum að gera okk-
ur grein fyrir því hvaða áhrif
það hafi á gæsina, ef við byggj
um þetta lón og einnig hvaða
áhrif það hefur á virkjun
Þjórsár. Meðan við vitum þetta
ekki, er ekki hægt að tala um
þetta af neinni skynsemi, segir
Gunnar. Það er rétt að skýra
þetta mál örlítið nánar. For-
saga þess er i höfuðdráttum sú,
að í nóvember 1968 ritaði
— Já, það er ekki óalgengt,
eða í sjálfu sér óeðlilegt, að
stórframkvæmdir valdi árekstr
um milli ýmissa hagsmunahópa,
og er Laxárvirkjunarmálið
glöggt dæmi um það. En það
er svo um virkjanir sem annað,
að ekkert fæst endurgjalds-
laust. Má þar t.d. nefna, að
virkjun Efri-Þjórsár á það sam
eiginlegt með flestum öðrum
virkjunum, að hún mun þurrka
út marga fallega fossa. Hún
krefst háspennulínu, sem mörg
um finnst spilla náttúrufegurð.
Hún mundi skerða afréttar-
lönd bænda. Og síðast en ekki
sízt, þá mundu þessar fram-
kvæmdir setja undir vatn stór
an hluta Þjórsárvera, en þar
eru aðalvarpstöðvar heiðargæs
arinnar í heiminum. Þetta gæsa
mál hefur valdið miklum blaða
skrifum bæði hér heima og er-
lendis og óhætt að segja að
það sé eitt aðalvandamálið,
sem við er að glíma í sambandi
við þessa virkjun.
— Áður en við höldum áfram
að ræða það, langar mig til að
spyrja, hvernig virkjun yrði
■
OA acL
atlra L
raumur
venna
bómullar-
nærfatnaður
forsenda 15-20% af orkuvinnslugetu
Or skurðendanum yrði vatnið
leitt um þrýstivatnsgöng að
stöðvarhúsi, sem sprengt væri
inn í bergið um 250 m undir
yfirborði. Þaðan færi vatnið
svo um frárennslisgöng aftur
út í Þjórsá.
— Yrði þessi skurður ekki
mikið mannvirki?
— Hann þyrfti að vera um
40 m breiður og 6 m djúpur. En
þrýstivatnsgöngin yrðu þá ekki
löng, eða um kílómetri, eftir
þvi hvar stöðvarhúsið yrði.
Þvi verður ekki endanlega val
inn staður fyrr en við höfum út
komuna úr borunum þarna í
sumar. En þarna er nokkur
jarðvegur. Þyrfti því ekki að
sprengja mikið og auk þess má
nota uppgröftinn í garða neð-
an við skurðinn.
— Á þennan hátt má virkja
íslenzkra fallvatna
Á undanförnum árum hafa
farið fram virkjunarrannsókn-
ir á Tungnaár- og Þjórsársvæð
inu og hver virkjunin af ann-
arri verður nú að veruleika.
Næstu virkjanir eru, sem kunn
ugt er, fyrirhugaðar við Sig-
öldu og Hrauneyjafoss í
Tungnaá. Sögðum við frá þeim
eftir heimsókn þangað i haust.
En ekki hefur verið látið stað-
ar numið þar með rannsóknir á
hagkvæmum virkjunarmögu-
leikum á svæðinu.
Fyrir tveimur árum hófst
kortlagning á Efri-Þjórsársvæð
inu til undirbúnings hugsan-
legri virkjun þar, sem eins og
er, er talin einhver sú hag-
kvæmasta, sem hér er völ á. Er
þá hugsað til stórs miðlunar-
lóns við Norðlingaöldu, sem dr.
Gunnar Sigurðsson, verkfræð-
ingur, segir að sé forsenda fyr
ir nýtingu 15—20% af allri
orkuvinnslugetu íslenzkra fall
vatna. En Gunnari var á sl.
sumri falið að gera virkjunar
áætlanir fyrir virkjun við Efri-
Þjórsá. Hefur hann stjórnað
rannsóknum á svæðinu i sum-
ar og er kominn í fullan gang
með verkefnið, sem á að Ijúka
1972. Mbl. leitaði til Gunnars
og spurði hann nánar um þess-
ar miklu virkjunaráætlanir i
Efri-Þjórsá, og rannsóknirnar
á svæðinu. Hann byrjaði á því
útskýra aðstæður.
— Um tíu km ofan við Búr-
fellsvirkjun fellur Tungnaá í
Þjórsá og meira en tvöfaldar
rennsli hennar, hóf Gunnar út-
skýringar sínar. Tungnaársvæð
ið og Þjórsársvæðið ofan Búr-
fells eru að mörgu leyti mjög
ólík. Jarðfræðileg einkenni
Tungnaársvæðisins eru ungar
gosmyndanir, en Efri-Þjórsár-
svæðið einkennist af ísaldar-
myndunum, þessi munur á jarð
fræði hefur mikil áhrif á allar
aðstæður til virkjunar og val
á bezta fyrirkomulagi. Þannig
eru hinar ungu gosmyndanir
Tungnaársvæðisins mjög lekar
og þvi ýmsum vandkvæðum
bundið að gera uppistöðulón á
þeim svæðum. Móbergið er Ié-
legt berg, ef berg skyldi kalla,
og erfitt og dýrt að gera jarð-
göng eða neðanjarðarhvelfing-
ar í það. Virkjanir á þessu
svæði eru því hentugastar með
skurðum og stöðvarhúsum of-
anjarðar. Jökulmyndanir eru
hins vegar tiltölulega þéttar og
bergið á Efri-Þjórsársvæðinu
heillegt og vel fallið til gerð-
ar neðanjarðarmannvirkja.
Lekahætta í lónum er litil.
Hins vegar valda hin þéttu
Rann-
sóknir
á
íslandi
Gunnar Sigurðsson
jarðlög þvi, að úrkoman renn-
ur svo til beint út í árnar, en
miðlast ekki í jarðvatni hrauna
og móbergs. Rennsli Efri-Þjórs-
ár er því snöggtum ójafnara
en rennsli Tungnaár og þörf-
in fyrir miðlunarlón meiri.
— Þetta eru sem sagt þau
jarðfræðilegu skilyrði, sem þið
þurfið að byggja á við virkj-
un á efsta hluta Þjórsár. En
hvernig hugsið þið ykkur fyrir
komulagið á þessari virkjun?
— Virkjunarfyrirkomulag
það, sem virðist vera álitlegast,
er í höfuðdráttum þannig, að
Þjórsá er stífluð við Norð-
lingaöldu með tiltölulega lág-
um jarðvegsstíflum, sem yrðu
samtals um 7% km á lengd og
hæsta stíflan líklega 45 m há.
Við þetta myndaðist geysistór
uppistaða, sem næði upp undir
Hofsjökul. Frá þessu lóni yrði
vatnið síðan leitt um 25 km leið
eftir skurði, sem grafinn yrði í
hjöllunum vestan við Þjórsá.
Viðtal við dr. Gunnar
Sigurðsson, verkfræðing
VIRKJUN I EFRI-ÞJORSA