Morgunblaðið - 22.11.1970, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ, SUNTíUDAGUR 22. NÓVEMBER 1970
VIÐTÆKJAVINNUSTOFAN HF.
er nú í Auðbrekku 63. Sími
42244. Var áður að Lauga-
vegi 178.
AKRANES
Til söhj Opel Caravan '64 og
Taumus 17 M Super '64.
Verður til sýnis í dag frá kl.
1—6 á Iðnskólaplaminu. —
Uppl. á Vesturgötu 59, uppi.
CORTINA 1970 TIL SÖLU
með útvarpi og á smjóhjól-
borðum. Upplýsingar í síma
84524.
VANAN VÉLSTJÓRA
vantar vimnu strax. Tiliboð
sendist Morgiunbilaðiimu fyrir
25. móvembier, merkt „6121".
FORD BRONCO
smíðaár 1966 til sölu. Bi.f-
reiðin er í mjög góðu lagii
og lítið ekin. Uppl. í síma
99-1268.
CHEVROLET ’62
til sölu, fal'legur eimkaibíll, 6
syL Impala. Uppl. í síma 82-
172 E. H.
2JA—3JA HERB.
íbúð óskast. 2 fullorðið. —
Uppl. í síma 17245.
SENDIFERÐABÍLL TIL SÖLU
af Internationalgerð. Uppl. í
síma 42330 frá kl. 2—6 alla
daga.
VANTAR MANN
á 10 tonna bót, sem raer
með llnu og síðar handfaeri.
Til greina kæmu 2 vaikta-
menn. Uppl. í sima 2419,
Keflavík.
KAFFIKÖNNUR - MÖTUNEYTI
Til sölu nokkrar Ktið notað-
ar kaffikönniur, 12—20 Ktra.
Sanngjarnt verð. Sírmi 81387.
NÝKOMIÐ
úrval af vestur-þýzkum kerta
stjökum og skrautkertum.
Batiklampar, kjólar og skreyt
ingar í meira úrv. en nokkru
simmi áður. Verzl. Kirkjumun-
ir Kirkjustr. 10 v. AusturvöH.
KEFLAVÍK
Tapazt hefur rautt drengja-
hjól með krómuðum brett-
um. Foreldrar — ef bömin
ykkar hafa tekið þetta hjól
— þá vimsaiml. hringið í
1572.
VERZLUNARHÚSNÆÐI
óskast til leigu, í Kópavogi
eða Reykjavík, fyrir vefnað-
ervöruverzlun. Hlutaðeigemd-
ur vinsamilegast sendi tilboð
til afgr. Morgunblaðsins,
merkt „6233".
LÖGFRÆÐINGUR
Ungur iögfræðingur óskar
eftir starfi, hálfan eða al'lan
daginn. Tilb. merkt: „6229"
sendist Mbl.
BÆJARNESTI við Miklubraut
veitir yður þjónustu 16 tíma
á sóterbring.
Opið kl. 07.30—23.30.
sunnudaga 09.30—23.30.
Reynið viðskiptin.

Yfir sveitum tíbrá, titrar“
Ég man vel eftir einum þess
ara daga í miðjum júlL Yfir
fögru landinu hvelfist heið-
ur og blár himininn, hvít góð
veðursskýin sigldu um himin
hvolfið, eins og hvít skip und
ir seglum, því að örlétt norð-
angola var á, fyrir þá ná-
granna mina, sem ekld voru
þá stundina i skjóli.
Niðri á túninu var fólkið
við heyskap. Brakandi þerr-
ir. Þetta var áður en véla-
menning hélt innreið sína i
landið, og það var verið að
snúa stórum flekkjum niður
undan Húskanum, sem svo
var kallaður. Margir voru í
hverjum flekk, og hrifurnar
gengu taktfast, fyrst í aust-
ur, síðan í vestur, og það var
enginn deyfðarblær yfir störf
um fólksins þennan dag.
Fyrr um sumarið hefði ver
ið hægt að taka undir með
skáldkonunni Erlu, þegar
hún lýsir slættinum:
„Vafinn smára völlur stár,
valt í gárum puntur hár.
Ollu sárum eggjar blár.
Ört í skára falia tár.“
Eða þá eins og Jónas kveð-
ur í Sláttuvísum:
„Fellur vel á velli
verkið karli sterkum,
syngur enn á engi
eggjuð spík og rýkur
grasið grænt á mosa,
grundin þýtur undir,
blómin bíða dóminn,
bítur ljár í skára."
En það var einn þessara
sólheitu júlídaga, og maður
gat tekið undir með Stefáni
frá Hvítadal:
„Það er engin þörf að kvarta,
þegar blessuð sólin skín,“
að ég ákvað að fá mér göngu
túr út í guðsgræna náttúr-
una, og nú skyldi ég svo
sannarlega fara í rannsóknar
leiðangur, eins og þeir ger-
ast beztir. Rannsóknarefninu
hafði ég velt fyrir mér dög-
um saman, en það var í stuttu
máli það, að reyna að færa
að því rök, hvort hiti í
brunni, i litlum pytti, i renn-
andi bergvatnsá og I lind,
fylgdi lofthita. Ekki voru nú
rannsóknartækin stórbrotin í
þá daga, en þó við hæfi ungl
ings, sem rétt var sloppinn af
bernskuskeiði. Þetta var að-
eins lítffl hitamælir, kenndur
við Celcius sáluga, einn af
þeim, sem menn nota við
gluggarúður, hvorki hámarks
né lágmarksmælir, en gagnaði
samt.
Heima við sumarbústaðinn
var annar mælir á norður-
vegg, og við hann miðaði ég
lofthitann. Rannsóknir þessar
gerði ég í heila viku, gerði
línurit yfir fylgni lofthita og
vatnshita á þessum fjórum
stöðum og sannleikurinn
rann brátt upp fyrir mér, að
á öllum þremur fyrst töldu
stöðunum, brunninum, pyttin
um, ánni, fylgdi hitinn loft-
hitanum, að visu snöggtum
lægri í vatninu en samt var
þar um greinilega fylgni að
ræða, — en i einum, lindinni
— var hitinn stöðugur og
jafn, 4 gráður á Celcius, sama
hvernig sólin lét við að hita
hann lika fyrir „bí“, og vildu
þó margir nú, að hann væri
enn við lýði.
★
Kringum brunninn í brekk
unni var allt vafið grasi, og
það þótti ávallt til hollustu
slíkum vatnsbólum, ef þar
væru Brunnklukkur. Brunn-
klukkur eru í raun og sann-
leika merkileg dýr. Sumir
kalla þær raunar brúnklukk
ur og mun koma af því, að
sumar tegundirnar eru brún-
ar. Brunnklukkur voru marg-
ar í þessum brunni, og þótti
okkur krökkunum það mjög
gaman að veita lifnaðarhátt-
um þeirra athygli. Þetta eru
skordýr og tilheyra bjölluætt,
svartar eða þá brúnar, flat-
ar á skrokkinn og mjög slétt
ar utan, og bæði lirfan, vatns
iini niðri f manni, þvi sagt er,
að hún þoli þrjár grasagraut
arsuður. Það er brúnklukk-
unni ti! málsbóta, að aldrei á
annað illyrmi að haldast við í
því vatni, sem hún er í. (Og
svo fær vatnskötturinn sömu
lýsingu.)“
★
Séra Jónas, sá merki
fræðimaður frá Hrafnagili,
segir svo þessu til viðbótar í
Islenzkum þjóðháttum:
„Þess vegna var börnum
stranglega bannað að drekka
með munninum úr lækjum og
pollum, því að öll þessi kvik-
indi sitja um að komast ofan
í mann. Ef svo illa fór samt,
var það læknisráð að gegn-
væta bómullar- eða ullarlagð
i hunangi, og binda um hann
I brunnum, mógröfum og jurtapyttum, máski vöxnum hvönnum á bökkum, lifir brunn-
klukkan. Fuglinn á miðjmn pyttinum er óðinshani. Myndin er tekin úti í Slútnesi af
ljúsm. Mbl. FrJS.
Brunnkhikkan mín
blíð og skær.
upp andrúmsloftið fyrir ofan,
enda hafa þessar lindir verið
kallaðar kaldavermsl um lang
an tíma, vatn þeirra fraus
aldrei, það hafði sí-
azt gegnum mörg jarðlög, og
þegar út kom, var hitinn allt
af sá sami, 4 gráður C.
★
En á þessum rannsóknar-
leiðöngrum mínum þarna í
kringum sumarheimili mitt,
þá og ae síðan, varð margt
skemmtilegt á vegi mínum og
segir nú frá því.
Brunnurinn lá neðst í
Löngulág austanverðri, og
sjálfsagt hefur hann ekki ver-
ið. mjög gamall, og þó treysti
ég mér ekki að ákveða aldur
hans, vegna þess, að rústir
nokkurra hrútakofa þekki ég
þar nærri, og hafi vatnið frá
honum þá verið notað, hækk
ar aldur hans um margar ald
ir.
Gaman væri, ef einhver
yrði til þess að skrifa sögu
vatnsbóla á Islandi. Vafalaust
er hún merk, og ekki áttu
allir bæir sína Gvendar
brunna. Við margt varð að
notast. Brunnurinn okkar í
brekkunni var góður, meðan
hann var og hét. Nú er bú-
ið að fylla hann, hann þótti
of hættulegur fyrir smábörn-
in. En samt var lindin litla,
sem sá honum fyrir vatni, ið-
in, enda sagði Guðvalenius
frændi minn eitt sinn þegar
hann var að hreinsa hann:
„Hún er iðin, sú litla," og
þótti öllum það sannmæli.
Löngu áður hafði verið til
hlaðinn brunnur í norðurtún-
inu, og voru 11—12 stein-
tröppur ofan í hann; þar
þraut aldrei vatn, en nú er
kötturinn, og þær sjálfar,
eru hin mestu rándýr og lifa
á öllum þeim smádýrum, sem
þær ráða við. En þær þurfa
loft, synda upp undir yfir-
borð vatnsins, virðast taka
loft með sér eins og litla loft
hólu undir skjaldvængnum
eins og lítinn loftkút með
froskmönnum og synda svo
sem hraðast til botns aftur
og synda rösklega. Fálmarar
þeirra er með 11 liðum, fæt-
umir oftast 5 liða, og öft-
ustu fæturnir eru hærðir,
sundfætur, mjög sterkbyggð-
ir. Um nætur fer hún upp
úr vatninu og flýgur. Brunn
klukkan er algeng í brunn-
um og mógröfum.
Mér hefur alltaf þótt mik-
ið til brunnklukknanna koma
þótt þær fallegar, sýna mikla
sundfimi, svo að við hin
mættum oft á tíðum skamm-
ast okkar.
Brunnklukkan hefur líka
komizt inn í þjóðsögur okk-
ar, og Jón Árnason hefur
þetta um hana að segja:
,,I»á er brúnklukkan. Hún
er allt að því þiunlungur á
lengd, svört á lit með hvítan
díi að aftan og lifir í vatni.
Hún er svo eitruð, að hverri
skepnu, sem gleypir hana að
óvörum ofan í sig er vís
bani búinn, því hún smýgur í
gegnum innýflin þangað tii
hún læsir sig inn í Iifrina og
hættir ekki fyrrr en hún lief-
ur étið hana upp, enda deyja
þá menn og málleysingjar,
þegar svo er komið, ef henni
verðnr ekki ælt npp áður.
(Þetta er haft úr Ferðabók
Eggerts og Bjarna). Ekki
þurfa menn að hugga sig með
því, að hún drepist af hitan-
spotta og renna honum niður.
Öll kvikindi sækja í hunang
ið, og þegar lagðurinn hefir
legið nokkra stund niðri i
manni, skal draga hann upp
aftur, og þá kemur illyrmið
með. Annað ráð er að taka
lifandi jötunuxa, binda spotta
utan um hann aftan við bægsl
in og renna honum svo nið-
ur lifandi. Svo skal biða um
stund, á meðan hann er að
ná illyrminu, og draga hann
síðan upp. Kemur hann þá
með það með sér.“
★
Svo mörg eru þau orð
þeirra heiðursmannanna,
Jóns og Jónassw, en niður-
staða mín af þessu verður sú
skiljanlega, að hér sé um ein
hverja fyrstu varúðarráðstöf
un gegn mengun vatnsbóla á
Islandi að ræða. Méð þessu
átti að hræða kfákka og aðra
frá því að grugga upp í þess
um vatnsbólum, og aumingja
saklausa brunnklukkan var
hér notuð í góðu skyni, sem
hinn svarti sauður, sem var-
ast skyldi. Ber raunar allt að
sama brunni í þjóðtrúnni. Til
þess að forðast kertaskort,
skyldi sá hætta að stækka,
sem kerti legði sár til munns,
en eins og allir vita, voru
þau áður fyrri gerð úr tólg.
★
Og nú látum við skilið við
brunnklukku og brunn.
Næsti rannsóknarstaðurinn
var jurtapytturinn niðri í
Kviahvammi, svo sem ekki er
nú í frásögur færandi, þótt
hann í eina tíð væri vettvang
ur mikilla íþróttaafreka. Síð-
an áin. Allt í sömu veru. Hit-
inn elti lofthitann.
Og þá var komið niður í