Morgunblaðið - 07.02.1971, Blaðsíða 14

i
14
MQRGXJNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7, BEBRÚAR 1971
Jan Sejoa segir frá:
Vínarfundurinn, undirróðurinn gegn
Krúsjeff og fall hans
EIN3 og ég sikýrði frá síð-
ast hafði Raiul, bróðir
Castiro komið til Prag til
þess að eiga viðiakipti við
ofckur Tékka og aðeins
okkur.
Ein á öðrum degi heiim-
sðknariininiajr, sem átti sér
sfiað suimarið 1957, sendi
kmverski send iher rarLn
einn aif ritnrum sínum til
dvalairstaðar Castro tii
þesis að spyrjast fyrir um
hvort Kínverjar gætu hald
ið vekaliu ti)l heiðurs
kúbainslka varnarmálaráð-
herranum kvöldið eiftir.
Castiro, sem þótti að von-
um mikið tdl þessa koma,
þáði boðið.
Jafnskjóitt og boðið hafði
verið þegið tóku Kínverj-
ar að senda sérstaka sendi-
boða dagfegta til hússiins,
sem Gaistro gisti, með
fréttir kínversku frétta-
stafunmAr, sem þegar höfðu
verið þýddar á spænsku.
Þebta var nokkuð klókt af
þeim, og var algjör and-
stæða hims fulLkomma að-
gerðaleysds sendiherra
Sovétríkjanna í Prag, sem
engam áhuga virtist hafa á
Castro.
Þetta var mér avo mikil ráð
gáta, að ég hófst handa um
að reyna að grafast fyrir um
ástæðuna án þess að ráðfæra
mig við nokkurn um það. —
Einn herforingja okkar gerði
fyrirspurn í sovézka sendiráð
inu. Við urðum furðu lostn
ír yfLr svarinu. Rússamir
höfðu hengt hatt sinn á dipló
matískar siðareglur (proto-
col), og töldu að það væri
Castro sera ætti að fyrtra
þragði að hafa samband við
þá skv. þeim reglutru
lagt sig persónuiega í líma
við að geðjast gestl síruum og
hafði hrifið hinn utnga mann
með nákvæmlega réttrd
blöndu af lofi og föðurlegri
umhyggju.
Hann hafði eytt löngum
tíma í eiinkaviðræður við
Castro og farið með honum í
fimm kist. siglingu vegna
þesa að Raul hafði sagt han
um að siglingar væru eftir-
lætisskemmtun sín. En það
var með því að koma fram
við Castro á sama hátt og
elskandi faðir mundi koma
fram við spilltan son sinin,
æm Krúsjeff hafði raunveru
lega hitt í mark. Raul var
frá sér numinn.
var kominn aftur til Moskvu
til þess að áma honum heilla
og auðvitað einnig til þeas að
fá að heyra skoðanir hams á
fundinum. Að vanda var
Krúsjeff fús að ræða málin.
Hann sagði að þegar við-
ræðurnar hefðu hafizt hefðu
hann og Kennedy verið líkt
og köttur og mús, „og hvor
okkar um sig hagaði sér eins
og hann væri kötturinn, en
hinn músin.“ En Krúsjeff
bætti við: „Kennedy komst
fljótlega að raun um að Krú
jeff er sterkari en mús.“
Aðalstefna Krúsjeffs hafði
greinilega verið sú, að reyna
að sigla hjá alvarlegum
árekstrum við hina nýju
um ekki skapa hvor öðir-
um vandræði. Ég lofaði
honum því — í nafni for
sætisráðherra Sovétríkj-
anna. En í embætti mínu
sem Fyrsti aðalritari
Kommúnistaflokks Sovét-
ríkjanna, hefi ég frjáisar
henduir.
„SÍOAN MOKUM
VIÐ YFIR ..."
Annað dæmi um samskon
ar aðferðir kom fram er Nov
otny spurði um Vestur-Þýzka
land, en það var að sjálf-
sögðu eitt aðalvandamál okk
ar Tékka.
Krúsjeff svaraði: „Ég heid
að Kennedy muni hjálpa okk
ur við að temja vestur-þýzku
hemaðarsinmana. En ég varð
að lofa honum því, að Vestur
Krúsjeff og Kennedy raeðast við á Vínarfundinum. — „Kennedy er klókur og stefna hans get-
ur orðíð okkur hættulegri en stefna Dulles," sagði Krúsjeff við Novotny eftir fundinn.
KRÚSJEFF SKERST
f LEIKINN
Þannig gerðist það, að
vegna einhverra hlægilegra
formsatriða létu Rússar Mao
leikvöllinn eftir opinn. Mér
viirtist þetta rangt og lagðl
málið fyrir flokksleiðtoga
okkar, félaga Novotny. Hann
var mér sammála og iét þegar
ganga boð til Grechko, mar
skálks í Moskvu, um hem
aðarsendinefnd Rússa í Prag.
Svar Grechko vair: „Ég
mun snæða kvöldverð með
Nikita (Krúsjeff) í kvöid og
ég mun segja honum frá
þessu.“
Næsta dag kom pensónulegt
boð frá Krúsjeff til Castro
um að hann kæmi þegar í
heimsókn til Moskvu. Sólar
hring síðar lagði Castro af
stað til höfuðborgar Sovét-
píkjanna. Hann var þar I
heila viku, og er harun kom
aftur fór ég til flugvallar-
ins í Prag til að taka á móti
honum. Hann réð sér naum-
ast fyrir áhuga og kæti.
Er við ókum til gLstístaðar
hans hældi hann Krúsjeff á
hvert reipi og hóf hann til
skýjanna, og virtist algjörlega
hafa orðið bergnuminn af hin
um sovézka leiðtoga. Greini
legt var, að Krúsjeff hafði
„Veiztu nokkuð,“ sagði
hann. „Krúsjeff er þegar
öllu er á botninn hvolft alls
ekki drambiátur. Þegar við
snæddum saman hellti hann
sjálfur vodka í glasið mitt
og smurði brauðið fyriir mig.
Og í eitt skipti, þegar mér
varð á að helía tei yfir bux
umar mínar, þá meira að
segja þurrkaði hann það sjálf
ur upp fyrir mig.“
Greinilegt var, að Krúsjeff
hafði með því að vera mamn
legur og sýna á sér betri hlíð
ina, fært Castro miklu nær
Rússum en áðtnr án þess að
Castro sjálfur gerði sér
r.okkra grein fyrir því.
VÍNARFUNDURINN
Á hinum fræga toppfusndi
með Kennedy í Vínarborg
1961 var Krúsjeff einníg á
hátindi valda 3inna. Hirtn ný
kjonni, ungi Bandaríkjafor-
seti var honum fróðlegt við
fangsefni, en hanm var jafn
framt sannfærður um að
hann gæti ráðið máium og
haft undirtökim. Þetta kom
fram í símatali, sem ha'tun
átti við flokksleiðtoga okkar
Novotny, á eftír, og Novotny
lýsti nákvaemlega fyrir mér.
Fyrsti ritari okkar hafði
hringt til Krúsjeffis er hann
stjóm í Bandaríkjunum
en hafa jafnframt frjáls-
ar hendur í málefnum
alþjóða kommúnismans. Og
hann taldi, að sér hefði tek
izt þetta, svo sem eftirfar-
andi orðaskipti, sem ég skrif
aði niður eftir Novotny, bera
með sér:
Krúsjeff: — Kennedy við-
urkenndi að það væru
ekki Rússar, sem bseru
ábyrgðina á kommúnism-
anum heldur fátækt og
heimsvaldastefna.
Novotny: — Mjög gott
Nikita Sergeivich. Hann
er fyrsti skynsami Banda
ríkjamaðurinn frá okkar
bæjardyrum séð.
Krúsjeff: — Þar hefur þú
ekki á réttu að standa.
Kennedy er klókur náungi
og 3tefna hans getur þess
vegna orðið okkur hættu-
legri en sú, sem John Fost
er Dulles rak. En þrátt
fyrir það munum við
sigra. Eftir þennan fund
munu Bandaríkjamenn
ekki verða eins andsnúnir
kommúnismanum, og á
þennan hátt hefi ég opnað
dyrnar frekar um heim
allan svo kommúnisminn
komist Lnn. Kennedy lagði
til við mig að við skyld-
Berlín yrði að halda áfram
að vera Vestur-Berlín“.
(Novotny sagði mér að
taka eftir hinu varfæmislega
orðalagi hér. Krúsjeff hafði
ekki lofað að hún mundi
verða áfram hluti af Vestur-
löndum).
Síðan hélt Krúsjeff áfram
og fór fram á aðstoð okkar
við að halda kommúnista-
flokkunum í S-Ame'fíku í
skefjum og undir stjóm.
Hann sagði að þessir flokkar
gætu ekki skilið stefnu sína
varðandi þíðu á yfirborðiuu
gagnvart Bandaríkjunum. Og
þegar Novotny lofaði þessu
að sjálfsögðu, hélt Krúsjeff
áfram:
„Við verðum að sannfæra
þesaa flokka um að stjórn-
leysi og ævintýramermska
er ekki hin rétta leið til
kommúnisma. Næstu árin
megum við ekki egna Banda
ríkin. Kúbumennimir og hin
ir mega ekki vera óþolinmóð
ir. Þeir verða að styðja alla,
sem vilja hjálpa til við að
grafa heimsvaldastefnunni
gröf; og síðan munum við
moka yfir í sameiningu!"
GESTABÓKAR-
VANDRÆDIN
Að því er varðar stefnu
Bandaríkjanna, átti athyglia
vert smáatvik sér stað í Brafe
islava, höfuðborg Slóvakíu,
annað hvort þegar Krúsjeff
var á leiðinni til Vínarborgar
eða þaðan til Moskvu — ég
held hið fyrra sé rétt. Nov-
otny tók á móti honum og
stakk upp á því að rússneski
leiðtoginn kynni að vilja rita
nafn sitt í gestabókina í ráð-
húsi borgarinnar. Hann bætti
við, að félagi Brezhnev —
sem hafði eins og Krúsjeff
verið pólitískur kommiasar i
Rauða hernum á stríðsárun-
um — hefði ritað nafn sitt í
þessa sömu bók snemma áo*
1945.
Hann hafði vart lokið orð-
inu er vandræðalegur ritari
hvíslaði í eyra Novotny að
tékkneska leynilögreglan
hefði að skipan leynilögreglu
Sovétríkjanna, KGB, rifið síð
una úr bókinni fyrir löngu.
Ástæðan var sú, að í hana
hafði Brezhnev skrifað: —
„Lengi lifi hið frjáisa,
alþýðulýðveldi Slóvakía!"
Og að sjálfsögðu hafði veríð
ákveðið nokkrum árum eftir
að þetta var ritað að bæla
niður aðskilnaðarhreyfinguna
í Slóvakíu og margir leiðtog
ar Slóvaka — þeirra á raeðal
leiðtogi Tékkóslóvakíu nú, dr.
Husak — höfðu verið hneppt
ir í fangelsi.
Þegar Krúsjeff kom3t að
því, í hverju vandræði okkar
voru fólgin, hrópaði hann
þegar: „Skellið ekki skuld-
inni á Brezhnev fyrir þetta.
Hann var bara klókur. Á þesa
um tíma vissum við ekki
hvort Bandaríkjamenm
myndu leyfa okkur að koma
á sósíalisma aðeins til Bratis
lava, eða hvort við fengjum
einnig Prag!“
FYRSTA SAMSÆRIÐ
GF.GN KRÚSJEFF
En jafnvel þegar Krúsjeff
virtist óumdeilanlegur leið-
togi og fastur í sessi voru
ýmis öfl þegar tekin að vitina
að því að grafa undan horu-
um og að lokum sameinuð-
ust þau um að steypa honum
af stóli.
Fyrsta samsærið um að
koma honum frá, sem mér
barst til eyrna, átti sér stað
skömmu eftir að hann hafði
tekið völdin í sínair hendur.
í því samsæri var Molotov
potturinn og pannan, og naut
nokkurs stuðning3 frá KGB,
sem aldrei hafði fyrirgefið
með öllu aftöku yfirmanna
síns, Beria, og þá staðreynd,
að þúsundir KGB-manna
höfðu verið hreinsaðir úr
þjónustunni.
Krúsjeff var í fyrstu heim
sókn í Finnlandi sem hinn
nýi flokksleiðtogi og áætlun
KGB gerði ráð fyrir því að
grípa hann og drepa er hatrn
kæmi aftur yfir landamærin
til Leningrad. Serov, sem þá
var yfirmaður KGB, bar káp
una á báðum öxlum og ekki
hjálpaði það samsærismönn-
unum.
En þeir, sem fyrst og
fremst komu í veg fyrir sam
særið, voru leiðtogar hersina.
Zhukov, marskálkur, var á
þessum tíma mikill fylgismað
ur Krúsjeffs. Zhukov sagði
umbúðalaust við Molotov:
„Ef þið reynið nokkuð í þá
átt að drepa Krúsjeff, mun.
ég láta herinn koma til skjal
anna og ganga milli bols og
höfuðs á Jrkkur!" í flokkskerf
inu studdu bæði Brezhnev og
Kosygin einnig Krúsjeff um