Morgunblaðið - 04.07.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. JÚLÍ 1971
Aldrei fyrr höf ðu menn siglt
yfir úthafið til að drepa þorsk
Doktorsvörn um 15. öldina,
ensku öldina, öld hinna ríku
á Islandi
Björn Þorsteinsson ver doktorsr itgerð sína. Lengst til vinstri er
Þórhallur Vilmundarson, t'orseti h einispekideildar, seni stýrffi vörn-
inni. Os: til hiPfrri sitja andniælendiirnir, prófessorarnir I.ars
Hainre Ofr Magnús Már Lárusson.
„ENSKA öldin í sögu íslend-
inga“ nefnist doktorsritgerð-
in, sem Björn Þorsteinsson
varði í hátíðarsal Háskóla ís-
lands sl. laugardag að við-
stöddu fjölmenni. Andmæl-
endur, dr. Magnús Már Lár-
usson prófessor og Lars
Hamre prófessor, luku lofs-
orði á verkið í heild, en gerðu
athugasemdir við einstök atr-
iði. Að öllum hátíðlegheitum
loknum litum við inn til hins
nýja doktors til að spyrja
hann nánar um þetta við-
fangsefni hans, sem kom út
í bók í fyrra og hann hefur
verið að flytja fyrirlestra um
við enska háskóla í vor.
— Það er 15. öldin, sem þarna
er tekin fyrir, segir Björn til
skýringar. Við höfum alltaf ver-
ið háð viðskiptum við umheim-
inn og þetta er tímabilið, þegar
við erum nær eingöngu í sam-
bandi við England. Sigling hing-
að er líka fyrsta framtak Eng-
lendinga á úthafinu. Á þessum
tíma kemur fjöldi skipa frá Eng-
landi til Islands. Björgvinjar-
menn höfðu áður komið hingað
með svo sem tylft einmöstrunga
á ári. En nú koma Englendingar
með tvímöstruð skip og fara að
væta hér færi sín. Þeir eru farn-
ir að veiða hér við land um 1410.
Aldrei fyrr hafði það gerzt I sög-
unni að menn færu að sigla yfir
úthafið til að drepa þorsk. Þarna
verða því skörp skil, ekki aðeins
í Islandssögunni, heldur í sögu
heimsins.
— Aðrir voru þó búnir að sigia
yfir hafið?
-— Já, það er auðvitað hægt að
fara með hittingsaðferðinni, án
þess að rata. En það telst ekki
með í þessu sambandi. Þessu má
eiginlega skipta í þrennt: Fyrstir
fóru írar og notuðu hittingsað-
ferðina, lögðu á hafið með guðs-
blessun og vonuðu að þeir kæmu
einhvern tíma að landi. Síðan
komu vikingarnir, sem sigldu yf-
ir úthafið og rötuðu heim aftur.
Það er upphaf úthafssiglinganna.
Og loks fara Englendingar að
sigla yfir úthafið til verzlunar
og veiða. ísland er þá á enda
heimsins, ekki hægt að komast
lengra.
— Fóru þeir samt ekki lengra ?
— Siðar komust þeir lengra.
Ég kem inn á það í síðustu köfl-
unum um siglingaleiðir Englend-
inga á Norður-Atlantshafi á 15.
öld. Og þykisl þá leiða líkum að
því að Englendingar séu komnir
til Ameríku um 1430. En sjáðu til,
þeir höfðu ekki þörf fyrir Ný-
inga er líka í Englandi á þess-
um tima. Til eru skrár, þvi út-
lendingaeftirlit var í Englandi.
Hér er til dæmis listi frá 1484 frá
útlendingaeftirlitinu í Bristol.
Þar eru um 50 nöfn manna frá
Islandi á einum lista.
Hefurðu mest af heimildun-
um um þetta frá Englandi?
- Ég fann mikið af heimildum
í Englandi og i Þýzkalandi. Það,
sem finnst hér frá því fyrir siða-
skiptin, er að mestu útgefið. Fyr-
ir um 20 árum fann ég mikið
af heimildum um þetta efni í
Englandi og heimildir og skjöl,
sem ég safnaði í enska Ríkis-
TIL SÖLU er stór og góður
sumarbústaður
i Þingvallasveit (Svínahlið).
Þeir, sem hafa áhuga, sendi nafn og simanúmer til afgreiðslu
Morgunblaðsins fyrir 9. júlí, merkt: „7855".
forðabúr í veröldinni. ísland kem
ur fyrst inn á markaðinn gegn-
um Björgvin. 1 byrjun 15. aldar
fara svo Englendingar að sækja
hingað og fara með sína skreið
héðan beint til Englands. Þá
verður uppi fótur og fit í Björg-
vin. Skattarnir fara allir framhjá
þegar skipin fara að sigla beint
til Englands og koma alls ekki
við í Björgvin. Þegar líður á öld-
ina, fara Hamborgarar að sækj-
ast eftir íslenzkri skreið og fá
hana beint. Þá upphefst mikið
harmakvein, því þeir undirbjóða
norsku skreiðina. Verða þannig
átök milli Eystrasaltssvæðisins
og Norðursjávarsvæðisins. Og Is-
land kemur inn í þau átök. Þjóð-
verjar vilja að Englendingar taki
islenzku skreiðina. Burt með þá
úr efnahagsbandalaginu á
þeirra svæði, ef maður orðar
þetta á nútímavisu. Eystrasalts-
svæðið býður sem útflutning á
móti skreiðinni frá Björgvin
korn, járn, eik og tjöru. En Norð-
ursjávarsvæðið er að verða iðn-
aðarsvæði og hefur á boðstólum
klæði og iðnvarning. Þetta er allt
samhangandi og ein saga. Með
drápi Björns Þorleifssonar tekst
Kristjáni I Danakonungi að fá
Hamborgara til að beita sér hér
norður frá og þá í umboði sínu.
— En hvar kemur Ameríka
inn í? Voru ensku sjómennirnir
ekki komnii' þangað á undan
Kolumbusi?
— Jú, tvímælalaust. En þeir
höfðu ekkert með það að gera
meðan þeir gátu setið að veiði
hér. Um 1480 finnum við allt í
einu að Bristolmenn eru farnir
að gera út skip til landaleitar.
Þá eru þeir komnir í vandræði
hér norður frá vegna drápsins
á Birni Þorleifssyni. Þeir halda
lengra en hingað. Hverjir verzla
til dæmis við Grænlendinga?
Upp úr grænlenzkum gröfum frá
um 1500 fáum við niðurlenzkan
tízkufatnað. Hann kemur auðvit-
að um hendur Englendinga.
En þeir láta ísland og Is-
landsmið laus, alveg umyrða-
laust?
—- Við verðum að muna að
Nauðungaruppboð
Eftir kröfu Hákonar H. Kristjónssonar löm. o. fl verða bifreið-
irnar R 6360, Zephyr 1963 og R 8792, Zephyr, seldar á opinberu
uppboði í Vökuporti þriðjudag 13. júlí 1971, kl. 14.00.
Greiðsla við hamarshögg.
Bæjarfógetaembættið í Reykjavík.
Nauðungaruppboð
Eftir kröfu skiptaréttar Reykjavíkur verða útistandandi kröfur
Húsgagnaverzlunar Austurbæjar hf., 78 að tölu (dómar, víxlar,
reikningar) að nafnverði 932.000,00 kr. seldir á opinberu upp-
boði í þingstofu embættisins að Skólavörðustíg 11, mánudag
12 júli nk„ kl. 14.00.
Greiðsla við hamarshögg.
Bæjarfógetaembættið í Reykjavík.
Áheyrendiir við doktorsiiirniiia í hátíðiisal Háskólans.
Nauðungaruppboð
Síldarverksmiðja á Bakkafirði, talin tilheyra Oddafelli hf„ verð-
ur seld með öllu tilheyrandi, ef viðunandi boð fæst, á nauð-
ungaruppboði, sem fram fer á eigninni sjálfri föstudaginn 9.
júlí næstkomandi klukkan 1600
Uppboð þetta var áður auglýst i Lögbirtingablaði, sjá 19. tbl.
1971.
Sýslumaður Norður-Múlasýslu,
Seyðisfirði. 30. júni 1971,
Erlendur Bjömsson.
Nauðungaruppboð
Síldarverksmiðja að Söriastöðum á Seyðisfirði, tilheyrandi
Fjarðarsild hf„ verður seld með öllu sem fylgja ber, ef viðun-
andi boð fæst, á nauðungaruppboði, sem fram fer á eigninni
sjálfri, fimmtudaginn 8 júlí næstkomandi kl. 10.00.
Uppboð þetta var áður auglýst í Lögbirtingablaði, sjá 10.—12
tölublað 1969,
Sýslumaður Norður-Múlasýslu,
Seyðisfirðí, 30. júni 1971,
Erlendur Björnsson.
fundnalandsmiðin meðan þeir
gátu veitt óáreittir við Island.
Hér er ekki farið að amast neitt
við þeim fyrr en upp úr 1470. Þá
fara Danir að gera út sjóhetjur.
— Var mikið um ensk skip
hérna?
— Já, ég hefi skrá yfir skipin,
t.d. þau, sem sigldu frá Englandi
árið 1533. Þau voru 85 talsins.
Og á öðrum stað er skrá yfir 149
skip, sem sigldu hingað árið
1528.
Höfðu sjómennirnir ekki
samband við land?
Jú, mjög mikið. Þeir fiska
frá iandi og hafa þar bækistöðv-
ar. Aðalbækistöðin er í Vest-
mannaeyjum. Þær lögðu þeir
undir sig um 1420 og héldu þeim
til 1560, þegar Danir fengu Skota
til að hrekja Englendinga í
burtu. Skotar voru í striði við
Englendinga hvort eð var. Sam-
skiptin við iandsmenn voru gríð-
ar mikil og yfirleitt vinsamleg.
Með komu Englendinga hækkaði
nærri um helming verðið á
skreiðinni. Þá koma upp þessir
ríku menn, sem selja skreið.
Þetta er öld hinna ríku manna á
íslandi.
— Samskiptin eru mikil, held-
ur Björn áfram. Fjöldi Islend-
skjalasafninu, birtist i Islenzku i
fornbréfasafni, 16. bindi. Þar eru
birt um 342 skjöl. Svo hefi ég
líka leitað síðan gagna í Þýzka-
landi og- i Englandi.
— Hafa Englendingar sjálfir
ekki skrifað um þetta? .
-— Jú, frá þvi um 1930 hafa
þeir gert það. I bókum um
brezka flotaveldið og fjölda rita
hafa verið kaflar um þetta efni.
En ekkert i heild. Ég hefi því
verið með heildarsýn um þetta í
háskólafyrirlestrum þar. Mér var
boðið til Edinborgar til fyrirlestra
halds í vor og fer aftur í haust
til London, til mánaðardvalar
sem gestaprófessor. Þarna er
mikill og lifandi áhugi á Norður-
löndum. Yfirleitt reyna menn í
Evrópu nú að hafa víðari yfir-
sýn og tengja þjóðarsögurnar
meira saman en að halda sögu
hverrar þjóðar sér.
Til dæmis er talað um Atlants-
hafssvæðið allt. ísland verður á
15. öld byrjun á nýju svæði, At-
lantshafssvæðinu. Það skilst út
úr Norðursjávarsvæðinu og
verður vísir að nýju hagsvæði.
— Útskýrðu nú þetta nánar.
— Jú, Hansasambandið þýzka
drottnar yfir skreiðinni og hefur
Björgvin sem mesta skreiðar- 1
I Englendingar eru ekkert stór-
veldi á 15. öld. Jean d‘Arc er að
velgja þeim í Frakklandi. Þeir
eru að hrekjast þaðan. Og Rósa-
stríðið er á þessum tima. Það
er dálítið skemmtilegt, að brenni-
steinninn frá Islandi fléttast inn
í Rósastríðið. Bristolmenn sækja
brennistein í skotfærin í Straums
vík. Og Mývetningar eru að
þramma suður Sprengisand með
brennistein. Túdorarnir, sem á
endanum sigruðu, koma frá
Wales og Bristol, hvort sem
Sprengisandur hefur nú fengið
nafn sitt í Rósastríðinu, eins og
Magnús Már drap á við vörnina.
Af öllum þessum erfiðleikum
leiðir, að Engiendingar hafa ekki
efni á að eiga i erjum hér fyrir
norðan.
Hér verður valdatóm á 15. öld,
en stórfurstar álfunnar eru með
sinar hendur of fullar til að nýta
sér það — nema Danakonungur,
sem tekst að stokka þannig spil-
in að Danir halda Grænlandi og
innlima Island í sitt hagkerfi
þegar líður á 16. öld.
Þar með köstum við kveðju á
nýja doktorinn, miklu fróðari um
samhengið í 15. öldinni, ensku
öldinni eða öld hinna ríku á Is-
1 landi.