Morgunblaðið - 30.03.1973, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. MARZ 1973
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavfk.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjðrn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Augiýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjóri og afgreiðsla Aðalstræti 6, sfmi 10-100.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sfmi 22-4-80.
Askriftargjald 300,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasðlu 18,00 kr. eintakið.
fTm síðustu helgi voru Kjar-
^ valsstaðir opnaðir, nýtt
mjmdlistarhús, sem tengt er
nafni eins mesta listamanns,
sem uppi hefux verið á Is-
landi, Jóhannesar Kjarvals.
Fram á síðustu ár hefur að-
staða til myndlistarsýninga
verið harla bágborin í höfuð-
borginni, þótt umtalsverð
breyting hafi á því orðið
með tilkomu Norræna húss-
ins. En um langt árabil var
listaman.naskálinn helzta at-
hvarf myndlistarmanna og
þar var einmitt haldin mikil
sýning á verkum Jóhannesar
Kjarvals á árinu 1965.
Á áttræðisafmæli Kjarvals,
er ákvörðun var tekin um
byggingu Kjarvalsstaða,
sagði Geir Hallgrímsson, þá-
verandi borgarstjóri, m. a.:
„. ... er það ætlunin, að þau
málverk eftir Kjarval, sem
Reykjavíkurborg á þegar og
borginni áskotnast síðar
verði stöðugt til sýnis, til að
gefa borgarbúum öllum og
gestum kost á að kynnast list
arsson, borgarstjóri, opnaði
Kjarvalsstaði, ræddi hann um
hlutverk þessarar nýju
menningarmiðstöðvar borg-
arbúa og sagði: „Hér á engin
fordild að ríkja. Um þetta
hús og það sem hér fer fram
mega standa stormar og hér
má helzt aldrei ríkja logn-
molla. Hér eiga borgarbúar
að geta tekið afstöðu með
eða á móti stefnum og
straumum í listum og menn-
ingarmálum, rökrætt og
deilt, ýmist á umræðufund-
um, sem hér má halda eða
yfir kaffibolla í veitingahús-
inu. Hér eiga ungir lista-
menn, sem ekki fara alfara-
leiðir að geta kynnt sín verk
jafnt á við þá sem eldri eru
og viðurkeningar njóta.“
hans, að hinn mikli og sér-
stæði persónuleiki hans veiti
okkur aukna sýn inn í verk
hans — þroski með okkur
skilning á hans margslungna
hugarheimi, sem birtist í
verkum hans. Fáir settu meiri
svip á borgina en hann í lif-
anda lífi og þótt fyrirmyndir
hans væru ekki sótta-r til
borgarinnar heldur í flestum
tilvikum út fyrir borgar-
mörkin í hina ósnortnu nátt-
úru, þá var Kjarval borgar-
búi, sem sótti kraft og upp-
örvun í iðandi borgarlífið.“
Opnun Kjarvalsstaða og sú
sýning, sem þar stendur nú
yfir, ætti einnig að verða
hvatning til þess að hafizt
verði handa um það verk,
sem Halldór Laxness bendir
KJARV ALSST AÐIR
Kjarvals, og það er von okk-
ar og trú, að slík Kjarvals-
sýning í tengslum við sýning-
ar upprennandi og mótaðra
listamanna samtíðarinnar
megi verða íslenzkum listum
skjól og stuðningur til rækt-
ar og þroska. Þeir Kjarvals-
staðir, sem hér munu rísa á
Miklatúni andspænis minnis-
merki Einars Benediktssonar
munu verða til prýði.“
Þegar Birgir ísleifur Gunn-
Borgarstjóri gerði einnig sér-
staklega að umtalsefni lista-
manninn, sem þessi mikla
bygging er reist til minningar
um, og sagði: „Listin er löng
en lífið er stutt, segir hið
fomkveðna og víst er það, að
Kjarval mun lifa í verkum
sínum svo lengi sem Islend-
ingar verða menningarþjóð.
En þó finnst okkur, sem urðu
honum samferða, þótt ekki
væri nema smáspöl á lífsleið
á að nauðsynlegt sé að fram-
kvæma, í grein, er hann rit-
ar í sýningarskrána, þ.e. að
gera ítarlega athugun á því,
hvaða listaverk eru til eftir
Jóhannes Kjarval og hvar
þau eru niðurkomin. Hér er
um viðamikið verk að ræða,
en það þarf að vinna.
Nú, þegar Kjarvalsstaðir
hafa verið opnaðir, hefur
mikill áfangi náðzt í því að
byggja upp aðstöðu fyrir
myndlistarmenn okkar og var
ekki vanþörf á, en myndlist
er sú listgrein, sem einna
mest gróska hefur verið í hér
á landi um langt skeið. Enda
þótt mikil menningarmiðstöð
sé risin, þar sem Kjarvals-
staðir eru, má borgarstjórn
Reykjavíkur ekki láta hér
staða-r numið, því ný verkefni
kalla að.
Um það hefur verið rætt,
að næsta verkefni Reykjavík-
urborgar yrði að byggja
borgarleikhús. Leikfélag
Reykjavíkur hefur frá upp-
hafi þessarar aldar haft starf-
semi sína í sama húsinu við
Tjörnin-a. Þótt andrúmsloftið
í Iðnó sé með alveg sérstök-
um hætti og starfsemi Leik-
féla-gsins tengd því merka
húsi órjúfandi böndum er
Ijóst, að aðstaða öll setur
starfi Leikfélagsins mjög
þröngar skorður. Þess vegna
er nú aðkallandi að hefjast
handa um byggingu myndar-
legs borgarleikhúss yfir starf-
semi Leikfélags Reykjavíkur.
Staðsetning þess hefur verið
ákveðin. Mörgum urðu það
vonbrigði, að ekki náðist
samstaða um að byggja nýtt
borgarleikhús við Tjöraáma.
Mestu máli skiptir þó að
borgarleikhús rísi og vomamdi
líða ekki mörg ár f-rá opnun
Kjarval-sstaða og þar til tjald-
ið verður dregið frá fyrstu
sýningu Leikfélags Reykja-
víkur í nýju borgarleikhúsi.
Ástralía
á krossgötum
Eftir
C.L. Sulzberger
SYDNEY — Ástralíumenn ero un.g
þjóð og eiga að baki stutta sögu, sem
skiptist í tvö tímabil. Á því fyrra
voru þeir algerlega háðir Bretum, á
hinu síðara afar háðir Bandaríkja-
mönnum. Nú eru þeir farnir að
þreifa fyrir sér með sjálfstæða þjóð-
emisstefnu. En ekki er eins víst og
ákafir stuðningsmenn þessarar stefnu
halda, að hálfgerð einangronarstefna
verði til lagframa i landi, sem mjög
hefur mótazt af atburðum í mikilli
fjarlægð.
Ósigur Breta í frelsisstríði nýlendin-
anna í Ameriku var kveikja fyrsta
landnámsins hér i Ástral'íu. Englend-
ingar höfðu áður notað nýlendur
sínar handan Atlantsála eíns og rusla
kistu til þess að losna við glæpa-
menn. Eftir orrustuna við Yorktown
lokaðist þessi öryggisventill, íangelsi
Breta troðifylltust og nauðsynlegt
varð að finna nýja fanganýlendu.
Ástralía varð fyrir valinu.
Vændiskonur voru sendar með
föngunum til þess að viðhalda stofn-
inum og tryggja varanlegt landnám.
Þessi gamla nýlenda þjófa og lausa-
leikskróa fékk efnahagslegan bak-
hjall, þegar Bretar neyddust til þess
vegna Napoleonstyrjaldanna að
hætta að kaupa ull af Spánverjum og
kaupa ástralska gæru í staðinn.
Óbyggðirnar lukust aftur upp í gull-
æðinu 1851 þegar Ástraliumenn
fengu viSumefnið „grafaramir".
Ástralíumenn skömmuðst sin fyrir
uppruna sinn og voru lengi haldnir
minnimáttarkennd. Hérna átti eng-
irm heima utan steinaldarmenn
þangað til 1788, þótt Ástralía sé elzta
heimsálfan. Nýju landnemamir voru
harðfen.gnir og allt að því útrýmdu
frumbyggjunum rétt eins og Amer-
íkumenn þurrku-ðu út Indíánana.
Samt eiga Ástralíumenn fyrstu sér-
kenni sín að þakka frumbyggjunum,
sem þeir kalla „Abóa", og einstæðu
dýralífi: úlfhundinum dingó, keng-
úrúum og alls konar pokadýrum eins
og wallabie, kóölum, womibat, sem
likist bjarndýrum, og pokakanínunni
bandicoot.
1 Ástralíu mótaðist sérstætt af-
brigði af ensku, eins konar cockney-
mállýzka með hörðum varafram-
burði. Þeir uppnefndu marga frum-
byggja sem af lifðu og kölluðu þá í
háði Villa kroppinbak, pödduna 'sala-
körtu, grasasna og slæpingjann dagó.
Og þeir gældu við fordóma sín með
pvi að fylgja þeirri stefnu að „halda
Ástralíu hvítri“ og bönnuðu að mestu
leyti innflutning fólks sem hafði ekki
hvítan litarhátt.
Áratugum saman, þegar þjóðin var
í mótun, taldi hún sig einstaklega
tryg.ga stjórninrii í Lundúnum og
brezka fram í fingurgóma. í fyrri
heimsstyrjöldinni missti hún fleiri
menn fallna en Bandaríkjamenn
þrátt fyrir fólksfæðina.
En þegar Japanir hnekktu veldi
Breta í Singapore, leituðu Ástralíu-
memn allt í einu eftir vernd Banda-
rikjamanna. Árið 1942 sagði forsætis-
ráðherra landsins: „Ég tek það skýrt
fram án þess að nokkuð hindri mig,
að Ástralía beinir sjónum sínum til
Ameríku án þess að þurfa nokkurt
samvizkubit að hafa vegna hefðbund-
inna tengsla eða frændsemi við
Stóra-Bretland.“
Eftirlíking á bandarískum lífsvenj-
um ruddi sér til rúms smátt og smátt.
Þjónusta flugfélaga batnaði og dag-
skrá sjónvarpsstöðva breyttist, en
járnbrautarlestum hrakaði. Mótel
spruttu upp eins og gorkúlur, glóðar-
steikur urðu vinsælar og bandarísk-
ar auiglýsingaaðferðir blómguðust.
Ágætur ástralskur arkitekt komst
þannig að orði: „Ástralía er að
sökkva í Kyrrahafið og úr sjónum er
að risa nýtt ríki, sem mætti kaJLa
Ásteríku."
Ástralíumenn eru sjálfstæðir ein-
staklingshyg.gjumenn en eins og ein
samhent fjölskylda af þvi þeir eru
hver öðrum háðir. Á sarna tíma og
þei.r fjarlægðust Brétland og ná'lg-
uðust Bandaríkin höfðu þeir enda-
skipti á utanríkisstefnu sinni til þess
að spegla stefnu stjómarinnar í Was-
hington. Þótt þeir stæðu við skuld-
bindingar sínar i vamarmálum í
Malaysiu og Singapore til þess að
létta undir með Bretum fjárhagslega,
var homsteinn utanríkisstefnu þeirra
ANZUS-sáttmáli Ástralíu, Nýja Sjá-
lands og Bandaríkjanna. Bandaríkin
fengu sérstaka aðstöðu fyrir herafla
sinn til þess að auðvelda honum að
gegna hlutverki sínu í vömum Asíu
og Ástralíi>m«nn sendu herlið til Víet-
nam.
En nú eru aftur breytingar í vænd-
um. Ný ríkisstjórn boðar óspart nýja
þjóðernisstefnu. Leifum enskrar ný-
lendustefnu er kastað fyrir róða.
Flestuim Ástralíumönnum finnst litið
vit í því að leyndarráð drottningar í
Lundúnum skuli vera æðsti áfrýjun-
arréttur þeirra og að drottníngin
skuli enn vera talinn þjóðhöfðingi.
Greinileg en hægfara þróun til lýð-
veldis i Ástralíu er hafin.
Þegar Bretar gengu í Efnahags-
bandalag Evrópu losnuðu þeir endan-
lega við heimsveldisblekkingar sínar.
Nýja stjórnin í Ástralíu er í raun og
veru að viðurkenna nýjan veruleika
í fjarlægum löndum, eins og þegar
Whitlam forsætisráðherra kallar
heim ástralskt herl-ið frá Suðaustur-
Aski, þar sem hann telur að það hafi
verið sent þangað til þess að þjóna
brezkum hagsmunum í Malaysiu og
W'
v' •
\ í #
jNeUrffark^imeaí
■« • • \ **
Gough Whitlam
þóknast Ameríkumönnum í Vietnam.
Nixonkenningin, sáttaumleitanir
bandarísku stjórnarinnar í Peking og
stuðningur við hlutleysi Suðaustur-
Asiu speglast einnig hér í Ástralíu.
Whitlam hefur viðurkennt Peking-
stjóm na og vonast til að Asíulönd
fagni Ástralíu í sinn hóp og taki sam-
vinnu hennar með þökkum. En slík-
um hugmyndum eru takmörk sett aif
því Ástralíumenn eru ennþá menn-
ingarlega og þjóðfræðilega hvít þjóð
og vestræn þrátt fyrir legu landsins.
Ástralíumenn eru ákveðnir í því
að hætta að hanga í pilsfaldinum á
Bretum og láta rödd sína heyrast
hátt og skýrt í „þjóðlegum dúr“, eins
og Whitlam orðar það. En samt geta
Ástralíumenn ekki kippt grundvell-
i.num undan vamarstefnunni, sem er
tengd stefnu bandarísku stjómarinn-
ar. Ástraliumenn geta minna að-
hafzt en þeir skrafa og skeggræða
þangað til fólksfjöldinn verður í hlut
fallslega meira samræmi við stærð
landsins en raunin er.. Sú augljósa
staðreynd, að þeir geta ekki einangr-
að sig frá flóknum og fjariæguim
heimi, takmarkar svigrúm þeirra.