Morgunblaðið - 19.07.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. JÚLl 1974
17
I stærri salnum að Kjarvalsstöð-
um, sem nefndur hefur verið
Vestur-salur, er að finna eldri list
af ýmissi gerð. Vísir menn hafa
greint þetta úrval eftir tfma og
stíltegundum, og efast ég ekki
um, að gildar ástæður liggja til
þess. Samt er það svo, að sum
þessara verka eru þannig í eðli
sínu, að mér finnst vafasamt að
setja þau f samband við þær
meginstfltegundir, sem greindar
eru f sýningarskrá. Hvað um það,
sýningarskráin greinir verkin
samkvæmt tímabilum og stíl sem
hér segir: Landnáms- og þjóð-
veldisöld, rómanskur stfll; frá
lokum 13. aldar til siðaskipta,
gotneskur stíll; frá siðaskiptum
til loka 17. aldar; áhrif barrok og
rókokóstíls, almúgalist á 18. og 19.
öld; ný málaralist í mótun, 19. öld
og fram um aldamótin 1900.
Eins og sjá má af ofangreindu,
er það ekkert smáræði, sem hér er
til sýnis, og enginn má halda, að
þessi sýning verði skoðuð f hend-
ingskasti. Það þarf langan tfma til
að gera sér einhverja grein fyrir
þeim verkum, sem þarna gefur að
líta, og ég vonast til, að fólk geti
gefið sér næði til að grannskoða
þessa sýningu.
Frá landnámi og þjóðveldisöld
ber fyrst að nefna kvenskartið, er
úr kumlinu kom. Þvf hefur verið
komið fyrir í glerskáp, sem vel er
lýstur, og er því auðvelt að nema
fegurð og stíl þessara gripa. Næst
verður á vegi okkar lítil stytta,
aðeins 6,7 sm, „Hinn máttki áss“,
ef til vill Þór með hamarinn
Mjölni. Þetta er einn af þekktustu
gripum Þjóðminjasafnsins, og er
hann hér stækkaður í ljósmynd-
um til að auðvelda áhorfendum að
gera sér grein fyrir formi hans og
reisn. Sú stytta, sem þarna er til
sýnis, er afsteypa af frummýnd-
inni í Þjóðminjasafninu, en annar
dýrgripur úr Þjóðvinjasafni er
þarna á næstu grösum: „Helgir
menn frá Glatatungu", og þá
einnig hlutar úr dómsdagsmynd,
sem líkur benda til, að verið hafi f
skagfirzkri höfuðkirkju. Bagall
Oddaverjans er þarna, en álitið
er, að hann kunni að vera handar-
verk Margrétar hinnar högu.
Þannig mætti lengi telja, en hér
verður stiklað á eins stóru og
unnt er. Ef vel ætti að vera, yrði
gerð mikil og fögur bók um þessa
sýningu. Blaðagreinar geta aðeins
vakið forvitni um jafnmerka og
veigamikla sýningu. I þessari
deild er einnig góður gestur,
Marteinsklæðið frá Grenjaðar-
stað, sem nú er til heimilis f
Clunysafninu í París. Það er meir
en fjórðungur aldar, síðan ég sá
þetta djásn í fyrsta sinn, og minn-
ir mig, að það hafi þá verið merkt
„franskt(?)“. Og ekki má fara
svo, að ekki verði minnzt á þær
feiknafögru lýsingar úr handrit-
um frá Arnasafni, sem mjög er
vel fyrir komið á sýningunni, og
ef til vill eru með þvf skemmti-
legasta, sem þar gefur að líta.
Næsti áfangi er frá lokum 13.
aldar til siðaskipta. Þar eru
einnig myndskreytingar úr
handritum, Ufsakristur og Húsa-
víkur-Kristur, báðir dýrgripir úr
Þjóðminjasafni. Postulaklæðið
frá Hrafnagili kemur úr Þjöð-
minjasafninu í Kaupmannahöfn,
og frá Stokkhólmi koma þeir Jón
biskup ögmundsson og Guðmund-
ur góði Arason í verkinu „Tveir
helgir biskupar í fullum skrúða“.
Hér eru og nokkur innsigli, sem
eru merkileg myndlist og dálftið f
sérflokki. „Baulusteinn með rún-
um“ var grafinn upp úr kirkju-
garði í Kalmanstungu árið 1951
og var grafsteinn, eins og letrið
bendir til, en hafi ég nokkurn
tfmann séð raunverulega grafík,
þá eru það rúnir þessar á stuðla-
berginu úr Baulu. Grundarstóll er
á sýningunni og stóll Ara lög-
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
þá myndlist, er tilheyrði
kaþólskri kirkju. Ef til vill var
það ofstæki siðaskiptanna, sem
varð til þess, að sú skoðun
myndaðist, að myndlist hér á
landi hafi verið sama og engin.
Frá siðaskiptum til loka 17. ald-
ar heitir næsti kafli sýningarinn-
ar. Þar er að finna útskornar
vindskeiðar frá Múlakirkju í
Aðaldal og hvalbeinsspjaldið frá
Skarði, sem er einstaklega fagur
hlutur. IJtskomar rúmfjalir,
trafakefli, grafleturspjald og
rekkjurefill fyrirfinnast í þessari
deild. „Vídalfnklæðið“ hefur ver-
ið fengið að láni frá Victoriu og
Alberts safninu f Lundúnum, en
það verk er saumað af Þorbjörgu
Magnúsdóttur, konu Páls Vídalín
í Víðidalstungu, og er nú nokkurs
konar sendiherra okkar á hinu
brezka safni. Utsaumuð mynd af
Þorláki Skúlasyni biskup á Hól-
um eftir dóttur biskups, Elínu er
merkileg andlitsmynd, sem unnin
er úr marglitu ullarbandi og sýnir
stranga og hárfína myndbygg-
ingu. Olíumálverk á eik af Þórði
Skálholtsbiskupi og konu hans
hangir þarna, gert af hinum
merkilega málara, séra Hjalta
Þorsteinssyni í Vatnsfirði. Annað
málverk, eftir séra Jón Guð-
mundsson á Felli, er skemmtilegt
og gamall kunningi þeirra, sem
vel hafa skoðað Þjóðminjasafnið.
Margt er ótalið enn, en ég læt þó
þetta nægja um þessa deild.
Að gefnu tilefni vil ég minnast
hér á misskilning, sem virðist
hafa skotið upp kolli f sambandi
við þessa sýningu. Það hefur kom-
ið fram í grein f einu dagblað-
anna, að þessi sýning væri fyrst
og fremst spegilmynd höfðingja-
listar og fyrirmanna, en ekki al-
þýðu landsins. Þetta er mikil mis-
sögn. Að vísu hefur mikið af þess-
um sýningargripum verið í eigu
fyrirmanna, bæði geistlegra og
veraldlegra. En kirkjan var þá
sem nú almenningseign og þeir
listmunir, sem voru í eigu hennar,
því í eigu alþýðu f vissum skiln-
ingi, og víst er, að kirkjur voru
samkomustaðir almennings í mun
meira mæli en á okkar tímum.
Auðvitað er ekki vitað, hve al-
gengir listmunir voru f eigu fá-
tæks búendafólks á þessu landi
fyrr á tímum, en voru ekki sum
handritanna sótt í híbýli þess
fólks, þrátt fyrir vöntun þess á
veraldarauð að öðru leyti? Ég er
þess fullviss, að útskorin brík,
askur eða svipa hafa jafnt verið í
eigu almennings sem klerka og
höfðingja, og er það ekki með
fádæmum, ef borið er saman við
önnur lönd, að nú á tfmum munu
þau heimili sjaldgæf hérlendis,
sem eru án bóka og myndlistar í
einhverju formi? Þess vegna held
ég því fram, að list hafi verið og
manns, sem geymdur er í Þjóð-
minjasafninu í Kaupmannahöfn,
er þarna sýndur með teikningu og
ljósmyndum. Þarna er enn frem-
ur útskorið drykkjarhorn, „Vel-
kenhornið", sem er silfurslegið
erlendis, en útskurður fslenzkur.
Deild þessi er öll hin merki-
legasta og sennilega sú, sem veitti
mér persónulega hvað mesta
ánægju.
Siðaskiptin urðu mikill harm-
leikur fyrir myndlistina á tslandi
ekki sfður en annars staðar. Hinir
rétttrúuðu ruddu öllu kaþólsku
tildri úr guðshúsum og brenndu
og eyðilögðu meira eða minna alla
Refilsaumað altarisklæði
með sögu heilags Mart-
eins, Musée de Cluny,
París.
Hefðarkona á hestbaki, grafinn söðulskjöldur.
GER-
SEM-
Hinn mikli áss
Myndllst
sé enn jafnt að finna meðal al-
mennings sem höfðingja í þessu
landi. Það er misskilningur að
ætla sér að draga í dilka eftir
efnahag og þjóðfélagsstöðu. Ein-
mitt nú fyrir skömmu efndu
bændur í Meðallandi til sýningar
á verkum Jóhannesar Sveinsson-
ar Kjarvals úr þeirra eigu. Sýning
þessi var haldin á Kirkjubæjar-
klaustri og var ekki lftil að vöxt-
um, og segir það sín sögu. öll list
á tslandi er list fólksins, hvar svo
sem það er á vegi statt fjárhags-
lega og þjóðfélagslega. Einmitt
þetta er eitt af sérkennum og for-
réttindum íslenzks þjóðfélags.
Áhrif barrok og rókokóstíls, al-
múgalist á 18. öld og 19. öld heitir
næsti áfangi. Þar skal fyrst nefna
lítinn, en mjög merkilegan grip,
söðulskjöld grafinn, sem hefur að
geyma sérstæða teikningu og sýn-
ir einkennilegt formskyn. Af
þessum skildi er einnig ljósmynd,
sem auðveldar áhorfanda að
greina þessa eiginleika. Útskorn-
ar fjalir, trafastokkur með brúð-
kaupsmynd og nokkrar rúmfjalir
ásamt öðrum skornum hlutum
setja sterkan svip á þessa deild.
En það eru nokkrar altaristöflur
hennar, sem höfða mest til mín,
en þær eru: „Domini Jesu Christi
Sacra Cæna“ eftir Hallgrim Jóns-
son bildhöggvara og málara, og
önnur, no. 133, eftir sama höfund.
Bæði þessi verk eru eftirtektar-
verð og sýna greinilega, að lista-
maðurinn hefur kunnað að vinna
skyld verkefni á mjög mismun-
andi hátt. Sonur Hallgríms, Jón, á
þarna einnig altaristöflu, sem
mér finnst sérstæð og ekki sfðra
listaverk en þau, er faðir hans
skóp. Ein er enn sú altaristafla,
sem ég ætla að minnast hér á.
Fyrir skömmu var endurheimt
altaristafla frá Þingvöllum. Sýnd
var á dögunum kvikmynd um
þessa töflu í sjónvarpinu, og
munu því margir kannast við
hana. Ég gerði mér enga grein
fyrir, hve merkilegur gripur var
hér á ferð, eftir að hafa séð kvik-
mynd þessa, en þegar altaristafl-
an er skoðuð á Kjarvalsstöðum,
kemur í ljós, að hér er sérlega
merkilegt listaverk og vel gert.
Sérstaklega er eftirtektarvert
vald höfundarins, Ófeigs Jónsson-
ar, á litum og næm tilfinning hans
fyrir samsetningi þeirra. Saumað-
ur refill frá Hofi f Vopnafirði er
til heimilis í Nationalmuseet i
Kaupmannahöfn. Það er mikilll
og merkur gripur, sem veldur
ýmsum vangaveltum. Fimm
málaðar fjalir úr predikunar-
stólnum f Staðarhólskirkju í Saur-
bæ eru skemmtileg listaverk og
gott dæmi um alþýðulist frá þessu
tímabili. Ekki má farast hjá að
nefna hina útskornu og máluðu
Framhald á bls. 21.