Morgunblaðið - 13.10.1974, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. OKTÓBER 1974
13
hafi legið saman I Eglu: annar sé höfuðpersóna sögunnar,
hinn e.t.v. höfundur hennar.
I Reykholtsferðinni hreppa þeir félagar allar tegundir af
islenzku veðri, regn, hagl, snjó og svo auðvitað þetta svala
fslenzka sólskin. Og saenska skáldið nemur staðar við
náttúru landsins og leyfir grænu grasinu að vaxa óafmáan-
lega inn f vitund sfna. Það minnir á að Fólkswagenverk-
smiðjurnar framleiða bíla f grænum lit, sem er kallaður f
auglýsingaskyni: íslandsgrænn.
Eyvind Johnson var hér á ferð f aprfl og f sfðdegissólinni
kemst hann að þeirri niðurstöðu að ferðalagimi loknu, að
landið sé ekki „nastan smðrtsam skönt" eins og orðalepp-
arnir herma, heldur: frfskt og fallegaungtá þessari gömlu,
þunnu jarðskorpu með eldgfgunum, eins og hann kemst að
orði.
x x x '■
Harry Martinson hefur komið tvisvar hingað til lands. i
fyrra skiptið kynntist hann kornungur sjómaður og flakkari
aðeins höfninni f Reykjavík og næsta nágrenni hennar og
urðu þau kynni til þess. að hann andvarpar f ferðalýsingu
sinni, Ferðir án fyrirheits (Resor utan Mál, 1932): „Um
sögueyjuna er bezt að lesa f bókum."
Kaflinn um islandsferðina heitir Ömar i Reykjavik. Þar
segir m.a. svo: „Við ráfuðum um f Reykjavfk, ég og
aðalkyndarinn. Það var kvöld. Götulugtirnar vögguðust f
rokinu, ég hélt áfram. tognaður f fæti. Við sáum konur. þær
Ifktust karlmönnum f kjólum — „fslenzka konan", hugsuð-
um við. En þá mættum við stúlkum, sem voru fagrar eins
og dagurinn. Það var eins og þær spryttu allt f einu upp úr
götunni, skyndilega voru þær fleiri en hundrað saman alls
staðar f kringum okkur. Þær leiddust — tvær og tvær og
þrjár og þrjár — þær hafa sjálfsagt verið að koma úr skóla.
En þær voru fallegar, þó að þeim litist ekki á okkur, þær
gengu burt.
Við fórum inn á kaffihús, sem minnti á Noreg. Þar
drukkum við súkkulaði og borðuðum kökur, sem við
höfðum ekki smakkað áður, Grammófónn var dreginn upp
og við hlustuðum á Carusó af plötu. f blaðagrindinni sáum
við tfmarit, sem við skildum ekki, en við horfðum á
myndirnar eins og böm. Kolarykið var gróið inn í svitahol-
urnar á fingrunum og þær skildu andstyggilega mynd sfna
eftir á hvftum pappirnum. Við földum hendurnar undir
borðinu, þegar þjónustustúlkan kom. Gulur dvergpáfa-
gaukur var f búri. Þegar grammófónninn þagnaði. fór hann
að syngja.
— Pipelepipepip o tjiiiiik, o tjiiiiik, tjik tjick koitrr.
Annað slagið þagnaði hann og stökk á milli prikanna eins
og eldtunga. E.t.v. flaug hann af gleði yfir þvf að sjá okkur.
Hver veit? Lyktin var máski suðræn.
— Pipelepipepip o tjiiiiik, o tjiiiiik, tjik tjick koitrr, — söng
dvergpáfagaukurinn. Þessi söngur og hin hvimleiði norðan-
garri og söngur Carúsós á plötu, þetta voru söngvarnir,
sem við heyrðum á fslandi.
í skini götuljósanna gengum við um borð. f hásetaklefan-
um logaði á kertisstubb, þvf að olfan var búin. Langi Láfi lá
og las glæparit, brátt skyldi aftur haldið suður á bóginn yfir
ölduhryggi Atlantshafsins. E.t.v. kæmum við aldrei aftur til
„sögueyjunnar". Um sögueyjuna er bezt að lesa f bókum."
Skáldið segir að f þessari fslandsferð hafi æsku hans
lokið. Þetta var erfið ferð og hann minnist oft á þetta kalda
fslenzka veður, sem virðist hafa skilið eftir einhvem hroll i
minningunni: „Vindurinn söng kaldur og máttugur eins og
fslenzk drápa."
Þegar Harry Martinson kom til fslands f sfðara skiptið
haustið 1957 til að flytja fyrirlestra um menningu, stjórn-
mál og bókmenntir, sagði hann okkurað honum litist betur
á sig en f fyrra skiptið, en bætti við að veðrið ætti kannski
mestan þátt f þvf. Það ár var veður einmuna gott hér á
landi. en illviðrasamt og uppskerubrestur f Svfþjóð.
xxx
Það var gaman að hitta Harry Martinson. Hann er
gjörólfkur Eyvind Johnson. Martinson er léttur og
skemmtilegur og ég þurfti ekki annað en sjá hann til að
verða fullviss um að hann væri mikið skáld, svo póetfskur
sem hann var f útliti og öllu fasi. Þá þekkti ég minna til
skáldskapar hans en nú. Johnson aftur á móti talar ekki af
sér. Hann er eins og múmfa, kurteis og afskiptalaus. Hann
er þögull eins og gröfin. eða ættum við kannski heldur að
segja, með tilliti til þeirrar persónu sem virðist honum hvað
hugstæðust, Egils Skallagrfmssonar og silfursins, sem
hann gróf f jörðu, áður en hann dó: að Eyvind Johnson sé
þögull eins og gröf Egils. Samt virðist hann hafa fengið
málið, þegar hann átti undir högg að sækja og þurfti að
verja heiður sinn og skáldskap eftir úthlutun Nóbelsverð-
launanna. En hann er sfður en svo þögull f bókum sfnum.
Þæreru langar. stfllinn breiður.
xxx
Ég minnist þess að Harry Martinson sagði okkur frá
Ijóðaflokki sfnum Aniara, sem hafði komið út haustið áður
en hann kom til fslands. Hann sagði að flokkurinn hefði
vakið mikla athygli f Svfþjóð og verið væri að semja úr
honum óperu (Karl-Birger Blomdahl samdi óperumúsfk við
textann, hann hlaut tónlistarverðlaun Norðurlandaráðs og
kom hingað). Kvæðabálkurinn, sem er 103 Ijóð, fjallar um
geimfarið Aniara, sem þeytist um geiminn með sfðustu
mannveru jarðar innanborðs eftir að öllu Iffi hefur verið
eytt með helsprengju. En tómið f geimnum er ægilegt og
verður ekki kannað, eins og Martinson sagði, þegar við
töluðum við hann. Hitt er annað mál, að við gætum orðið
einhverju bættari, ef við snerum okkur að tóminu f manns-
sálinni, bætti hann við — eða eitthvað á þá leið, ef ég man
rétt. „f þessum Ijóðaflokki fjalla ég á táknrænan hátt um
menningu okkar." sagði skáldið. „Við lifum á ægilegum
tfmum, hræðslan og öryggisleysið er geigvænlegt, en það
er tilgangslaust að bregðast við hræðslu með takmarka-
lausum ótta."
Martinson fjallaði f fyrirlestri f Þjóðleikshúskjallaranum
m.a. um stjórnmál og list og benti á þá augljósu hættu,
sem stafaði af þvf. þegar menningin gengi á mála hjá
stjórnmálunum. eins og hann komst að orði. Hann kvað
sögu sfðustu 30 ára vera hryllilegasta dæmi f mannkyns-
sögunni um það, hvernig farið gæti f slfkum tilfellum. Hann
benti á að erfitt væri að skilgreina menningu, „við höfum
óljósar hugmyndir um, hvað hún er, þegar við höfum hana,
en við höfum sterka tilfinningu fyrir þvf hvað hún er. þegar
við erum rænd henni," sagði hann. Hann bætti því við að
menningin væri hið óræða mark, sem við keppum sffellt
að, en megum aldrei ná.
Eins konar gral.
FJÖLBREYTT ÚRVAL
AF VÖNDUÐUM ÖG
FALLEGUM
BARNAFATNAÐi
Póstsendum
*elfur
tískuverzlun æskunnar,
Þingholtsstræti 3.
FYRIR VIÐRAÐANLEGT
Nýja Novis samstæðan er ætluð ungu fólki
ó öllum aldri. Novis er skemmtilega
einföld og hagkvæm lausn fyrir þö, sem
leita að litríkum hillu- og skópasamstæðum,
sem byggja mó upp í einingum, eftir hendinni.
Novis er nýtt kerfi með nýtízkulegum blæ.
HljSGAGNAVERZLUN
KRISTIÁNS SIGGEIRSSONAR HF.
Laugavegi 13 Reykjavik sími 25870