Morgunblaðið - 10.12.1974, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. DESEMBER 1974
ÞEGAR ftalski kvikmyndaleik-
stjórinn og leikarinn Vittorio
de Sica féll frá nýlega dó dálft-
ið af Italfu um leið. Horfið var
af sjónarsviðinu andlit eða
fmynd hins glaðbeitta heldri-
manns, virðulegs æringja, sem
skemmt hafði Itölum um ára-
tugi og greipzt inn f hugi þeirra
af hvfta tjaldinu, svo að hún
var orðin hluti eða jafnvel sam-
nefnari fyrir hina ftölsku þjóð-
arsál. Um leið sáu Italir á bak
einum fremsta skapandi lista-
manni sfnum, boðbera nýraun-
sæisins f kvikmyndagerð
heimalands sfns, sem átti eftir
að hafa feikileg áhrif á kvik-
myndalist sfðari tfma.
Banamein de Sica var
lungnakrabbi, sem herjað hafði
á meistarann um skeið og olli
þvf, að hann varð um tfma að
gera hlé á töku sfðustu myndar
sinnar — Ferðarinnar — með
Sofffu Loren og Richard Burt-
on f aðalhlutverkum. De Sica
hafði hins vegar lagt svo fyrir,
að vitneskjan um hinn ban-
væna sjúkdóm skyldi ekki fara
út fyrir raðir f jölskyIdunnar og
en þar var leikstjóri maður að
nafni Luchino Visconti, sem
síðar varð einnig frægur leik-
stjóri.
De Sica stjórnaði sjálfur
fyrstu kvikmynd sinni árið
1940 og nefndist sú „Rose Scar-
latte“ og þremur árum síðar
fylgdi ,4 bambini ci guardono"
eftir handriti Cesare Zavatini,
en hann og de Sica áttu eftir að
vinna saman að mörgum meist-
araverkunum síðar meir. „I
bambini“ boðaði nýja tíma inn-
an kvikmyndarinnar, Nýraun-
sæið, sem de Sica ásamt
Roberto Rossellini teljast frum-
kvöðlar að. Þessi stefna hafði
geysileg áhrif á kvikmyndagerð
um gervallan heim en frægustu
myndir de Sica af þessum toga
eru: „Sciuscia“, Hjólreiðaþjóf
arnir, Kraftaverk í Mflanó og
Umberto D frá 1952, sem talin
er tákna endalok nýraunsæis-
ins.
I kvikmyndasafni f París er
til eitt eintak af gleymdri og
ófullgerðri kvikmynd, sem
nefnist ,JLa porta del cielo“ að
Himnahliðið en á sér engu að
síður merkilega sögu. De Sica
var beðinn um að gera þá mynd
árið 1944 þegar nasistar höfðu
Róm enn á valdi sinu. Italskur
kvikmyndaiðnaður var þá að
hruni kominn og í norðurhluta
landsins voru fasistar að reyna
að fá leikstjórana aftur til
vinnu. Þeir leituðu til de Sica
en honum tókst að komast hjá
því að vinna fyrir fasistana með
því að segjast vera upptekinn
við gerð Himnahliðanna fyrir
Vatikanið. „Ég var sannast
sagna ekkert alltof hrifinn af
verkefninu en þó feginn að
geta notað það sem viðbáru,"
sagði de Sica síðar. Hann hóf
tökuna og heilan vetur hafði
hann ásamt tækniliði heila
kirkju á valdi sfnu, þar sem
takan átti að fara fram. Þá not-
aði hann tækifærið til að skjóta
skjólshúsi yfir fólk á flótta und-
an Þjóðverjum, réð það meira
að segja í aukahlutverk í mynd-
inni. Um skeið voru þar á
þriðja þúsund manns í felum.
En það var upp úr slikum
jarðvegi, sem nýraunsæið óx; af
rústum og harmleikjum heims-
Burton og Loren f Ferðinni — síðustu mynd de Sica.
De Sica, hinn glaðbeitti boðberi nýraun-
sæisins er horfinn af sjónarsviðinu
engan grunaði hversu hann var
langt leiddur, þó að hann
kveinkaði sér fyrir þvf í sfðasta
blaðaviðtali sfnu við The Daily
American f fyrra mánuði, að nú
hefðu læknar skipað honum að
hætta að reykja; allt frá ungl-
ingsárum hafði hann hins veg-
ar reykt 60 vindlinga á dag. En
menn voru ekki á varðbergi þar
eð de Sica lét einnig að þvf
enn einnar myndarinnar, —
hinnar 35., sem hann leikstýrði
og 165. myndarinnar er hann
léki f.
De Sica fæddist í Sora í
grennd við Napólf árið 1901 en
var aðeins hálfs árs er fjöl-
skylda hans fluttist til borgar-
innar. Faðir hans starfaði í
þágu hins opinbera og hafði
hann mestan áhuga á, að sonur-
inn legði fyrir sig laganám.
Vittorio tókst aftur á móti að fá
smá hlutverk í kvikmynd árið
1912 og þar með voru örlög
hans ráðin, þó hann gerði sér
ekki sjálfur grein fyrir því þá.
Fyrri heimsstyrjöldin skall á og
de Sica var kallaður til herþjón-
ustu. En þegar friður komst á
að nýju höguðu forlögin því svo
að hann gerðist leikari, og við
dögun talmyndanna birtist de
Sica aftur á hvíta tjaldinu. Að
þessu sinni var það myndin La
segertaria di tutti og ári síðar
kom myndin Gli unomini, che
mascalzoni!, sem skóp de Sica
þær vinsældir meðal landa
sinna, er hann átti að fagna allt
til dauðadags. Þessari mynd
stjórnaði Mario Camerini og
fjölmargar aðrar fylgdu i kjöl-
farið — allt léttar gamanmynd-
ir, þar sem de Siea lék á alls
oddi og kom löndum sínum í
gott skap.
Á þessum tíma og allt fram
um miðbik fimmta áratugarins
lék de Sica einnig á sviði og átti
þar ekki minna gengi að fagna.
Hann var stjórnandi leikhóps,
þar sem fyrri kona hans
Giuditta Rissone var meðal að-
alleikenda og þessi hópur stát-
aði af mörgum frægum sýning-
um, m.a. á Brúðkaupi Fígarós
eftir Augustin Beaumarchais
styrjaldarinnar. „I lok fasista-
tímabilsins, urðum við að lok-
um að að segja sannleikann. Án
þess að gera okkur grein fyrir
þvi, varð nýraunsæið til,“ sagði
de Sicasíðar. „Margir haldaþvi
fram, að nýraunsæið hafi séð
dagsins ljós vegna þeirra fjár-
hagsörðugleika, sem við áttum
við að striða, þeirrar nauðsynj-
ar að eyða eins litlu og hugsan-
legt væri í hverja mynd. Nei!
Þetta er alrangt. Það spratt af
þeirri þörf okkar að hafa hug-
rekki til að segja sannleikann,
og þar af leiðandi fórum við
með myndavélar okkar út á
strætin, út í hið daglega líf i
kringum okkur, út úr kvik-
myndaverinu og út á meðal
mannfólksins, meðal fólksins,
sem elskaðist og þjáðist og
eyddi ævi sinni ( hinum raun-
verulega heimi allt f kringum
okkur.“
Eftirlætisljósmynd de Sica þar sem hann gengur ( broddi fylkingar Napólfbúa
De Sica fór sjálfur með aðalhlutverk i fyrstu mynd sinni
Segja má, að aðalstarfi de
Sica siðasta aldafjórðunginn
hafi verið kvikmyndagerð, en
þó var með hann eins og Orson
Welles, að hann varð einatt að
taka að sér hlutverk í kvik-
myndum til að fjármagna gerð
mynda sinna. Þegar á leið varð
hann einnig öðru hverju að
stórna ýmsum myndum, sem
hann sjálfur hafði aldrei neina
trú á. Hins vegar vildi hann
aðeins viðurkenna, að ein þess-
ara misheppnuðu mynda hefði
verið verulega slæm — Woman
Times Seven frá árinu 1967
með Shirley MacLain i aðal-
hlutverki. „Sunflower", sem
sýnd var í Hafnarbiói fyrir fá-
einum árum var önnur slíkra
mynda, en New York Times
þóttu hún teikn þess, að tími
væri til kominn „að leikstjór-
inn drægi sig I hlé frá kvik-
myndum". Litlu siðar varð
þetta fræga blað þó aó éta ofan
í sig þessi ummæli. „Til að sýna
þeim, að ég væri ekki útbrunn-
inn gerði ég „Garden of the
Finzi-Contini" og hlaut Öskar-
inn fyrir,“ rifjaði de Sica upp
skömmu fyrir andlát sitt.
De Sica var alla tíð heldur í
nöp við Hollywood, og banda-
rísk fjármálaitök I itölskum
kvikmyndum. Howard Hughes
réð hann eitt sinn vestur um
haf til að gera kvikmynd eftir
sögu Ben Hechts — Miracle in
the Rain. Hollywoodferðin
hafði mikil áhrif á de Sica.
Hughes lét hann i fyrstu bíða
dögum saman eftir sér, og lét
starfsmenn sína segja ítalska
leikstjóranum að drepa timann
með því að synda í sundlaug-
inni eða horfa á sjónvarp. Þeg-
ar svo að kvikmynduninni kom
vildi de Sica fá að taka myndina
að verulegu leyti á götum úti en
ekki í kvikmyndaverinu, en þá
var honum sagt, að það væri
ekki hægtþaðyrði svo mun dýr-
ara. De Sica spurði þá hvers
vegna i ósköpunum hann hefði
verið fenginn til að gera mynd-
ina, þar sem í Hollywood væri
fjöldinn allur af leikstjórum,
sem kynnu mun betur en hann
að starfa innan kvikmyndaver-
anna, og hann sneri heim við
svo búið. Til að rjúfa þó ekki
samninginn gerði hann eina
mynd heima á Ítalíu fyrir sömu
framleiðendur með bandarisk-
um leikurum og beinlínis fyrir
bandariskan markað. Þetta var
þó heldur léttvæg mynd enda
sagði de Sica það síðar, að hann
teldi það mistök að vera að fá
alþjóðlegar kvikmyndastjörnur
til að opna itölskum myndum
Ieið á erlendan markað í stað
þess að gera myndir, sem væru
algjörlega ítalskar. Þess vegna
verður það að teljast dálitil
kalhæðni örlaganna, að siðasta
mynd de Sica — Ferðin — er
einmitt mynd af fyrrnefnda
taginu. Þar er kvikmynda-
stjarnan Richard Burton feng-
inn í aðalhlutverk og myndin
er fremur á bandaríska visu en
ítalska. Gagnrýnendur segja, að
Ferðin sé að vísu ljúfur svana-
söngur mikils meistara en
þema hennar virðist ekki svo
ýkja óáþekkt þvi í Sunflower,
dálitið væmin undirtónn. En
eftir Sunflower kastaði de Sica
ellibelgnum í Garði Finzi-
Contini og nú hugðist hann
fylgja Ferðinni eftir með þvi að
kvikmynda einhverja af sögum
D’Annunzio eða sögu Carlo
Levi — Kristur nam staðar í
Eboli. Það tækifæri gafst
aldrei.
De Sica verður þó vart betur
kvaddur en með orðum, er
Luchino Visconti lét eitt sinn
um hann falla: „Sem lista-
manni er honum allt gefið.
Hann hefur gert dramatískar
myndir, gamanmyndir, listræn-
ar myndir. Ég geri aðeins
ákveðna tegund af myndum,
Fellini aðra tegund og
Antonioni enn aðra. Vittorio
gerir aftur á móti allskonar
myndir og tekst alltaf vel upp. I
minum augum er de Sica
Giuseppe Verdi ítalskrar kvik-
myndar, og eins og Verdi mun
hann alltaf verða ungur, eins
ungur og mikilvægur og verk
hans, sem munu lifa löngu eftir
að hann og við öll erum horfin
héðan sem boðskapur manns og
vona hans.“
Hugrekkið til að
segja sannleikann