Morgunblaðið - 23.03.1975, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. MARZ 1975
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Sýning Eyborgar
Eyborg Guðmundsdóttir, sem
um þessar mundir sýnir í sýn-
ingarsölum Norræna hússins, hef-
ur nokkra sérstööu meðal ís-
lenzkra myndlistarmanna. Mynd-
irnar hennar, hvort heldur um er
að ræða málverk, hluti eða gler-
myndir í hreinni rúmtaksvídd,
eða sjónhverfuvidd („op“ list)
koma fyrir sjónir sem nokkurs
konar víðbót við geometriutíma-
bilið á fimmta áratugnum. Hefði
umrædd sýning verið opnuð á
þeim tíma, hefði hún þótt stór-
merk viðbót við það sem menn
voru þá að kljást við innan ákaf-
lega þröngs ramma. Heil áratugur
merkilegra umbrota í framúr-
stefnulist meginlandsins fór í það
hérlendis að vinna á níðþröngu
sviði innan flatarmálslistarinnar
(geometríunnar). Við skulum líta
yfir svióið og athuga lítillega gang
þróunarinnar. Fram að 1950 bar
mest á hrjúfum vinnubrögðum á
myndfletinum, þar sem hin um-
búðalausa, expressíva litasjón
skipti mestu máli, en nú fer
geometrían að hasla sér völl hér
og með henni fráhvarfið frá
Picasso, líkt og annars staðar í
Evrópu. Eftir 1950 þrengdi svo-
nefnd „önnur bylgja" hinnar
köldu abstraksjonar sér fram, og
þó ekki án erfiðsmuna. Tímabil
þetta, sem náði fram að 1960 og
jafnvel lengur hér á landi, má
einnig nefna „grafalvarlega tíma-
bilið“. Heil kynslóð nýrra málara
reynir að feta í fótspor málara
líkt og Magnelli, Arp, Herbins
o.fl. í því skyni að skapa varan-
lega og fastmótaða fræðilega list,
sem væri „fallegri“ en lista
Mondrians, og þannig þróaðist
smám saman fram að 1955 vana-
bundin og stundum tilgerðarleg
formfesta, sem teygðist út. Þetta
var ósjaldan tilraun til að koma
aukinni dýnamík í nýplastikina.
Nokkrir Islendingar sem dvöldust
í París á þeim tíma, hrifust af
þessu og fluttu heim með sér.
Þetta þótti hið eina rétta
nær allan þann áratug, og sann-
færingin um gildi stefnunnar og
óskeikulleika var nær
óraskanleg, og allt annað
lítilsvert, þótt sumt ætti vissan
rétt á sér. Meinbugurinn í þessari
þróun var, öðru fremur, hve
þröngt sviðið var, sem Islending-
arnir tileinkuðu sér, og hve fáa
möguleika það gaf stórum hluta
þeirra málara, sem ánetjuðust
stefnunni, þannig að þeir hreín-
lega gáfust upp eóa máluðu langt
undir raunverulegri getu. Við-
leitni íslenzkra málara i átt að
framúrstefnulist hefur því miður
undantekningarlítið einkennzt af
rótgróinni íhaldssemi og kreddu-
festu og jafnframt umburöar- og
skilningsleysi gagnvart öðrum
gildum. Á sama tima og þetta var
að gerast, voru til málarar i París,
sem e.t.v. bar minna á á þeim
tímum, sem einbeittu sér að því
að svipta orðinu „komposition",
litasambönd og „plastík“ sér-
hverri meiningu (Jesus Rafael
Soto o.fl.). Til þess að umræða og
athafnasemi geti skapazt um eitt-
hvert nýtt gildi þarf einmitt rök-
fast andsvar við því, sem haldið er
til streitu, og gefur það viðleitn-
inni aukna vídd. Það verður sjald-
an til svipmikilla umbrota, er allir
mála hver í kapp við annan éftir
sömu þröngu formúlunni, það
gneistar ekki af slíku en kallar
frekar heim værðarleg vinnu-
brögð.
Þó að Eyborg eigi margt sam-
eiginlegt með þessum málurum,
þá koma fram hjá henni ný við-
horf, sem hefðu verið ákaflega
dýrmæt fyrir tveim áratugum og
eiga ennþá fyllsta rétt á sér, en á
allt annan hátt. Eyborg hefur
hrifizt af mörgu innan geometrí-
GUÐMUNDUR Einarsson frá
Miðdal var mikilvirkur persónu-
leiki, og það gustaði af atorku og
athafnasemi, hvar sem hann bar
niður. Hann var málari, mynd-
höggvari, vann í málmstungum,
gerði teikningar og vatnslita-
myndir, auk þess sem hann lagði
stund á leirmunagerð i miklum
mæli. Einnig liggja eftir hann
steindir gluggar og ýmiss konar
húsaskreytingar, og a.m.k. eitt rit-
verk, „Fjallamenn“, en á því sviði
var hann einnig liðtækur.
Þessi upptalning sýnir ljóslega,
að maðurinn var ekki einhamur á
sviði lista- og framtaks og enga
lognmollu mun hann hafa þolað í
umhverfi sínu. Hitt er svo annað
mál, hvort slík dreifing orku sé
æskileg á svo breiðu sviði lista og
athafna, því að hvert eitt svið
listrænna athafna krefst sér-
stakrar einbeitingar og því ofur-
mannlegt að ná til hæða, iðki við-
komandi þær allar jöfnum hönd-
um. Jafnvel Picasso var vanur að
einbeita sér að einu sviði í senn
og leggja sig allan fram innan
marka þess, þótt hann gripi á
stundum í eitt og annað sér til
afþreyingar.
Ekkja og synir Guðmundar
Einarssonar hafa sett upp minn-
ingarsýningu á verkum lista-
mannsins að Kjarvalsstöðum í til-
efni 80 ára afmælis hans en sú
sýning stendur nú yfir og lýkur á
sunnudagskvöld. Kennir þar
margra grasa, sem vænta má, en
ýmislegt skortir þó á, að raun-
veruleg heildarmynd fáist yfir
starfsferil listamannsins. Ekki
hefur það verið auðvelt verk að
ná saman þessari sýningu, svo
umfangsmikið sem lífsverk
Guðmundar var en sjálfur mun
hann hafa látið hafa eftir sér árið
1940 að myndir hans væru orðnar
um 600 talsins, og átti hann þá
eftir að lifa í nær aldarfjórðung
mikillar athafnasemi. Vafasamt
er hvort fjölskyldur listamanna
séu rétti aðilinn til að setja upp
slíkar yfirlitssýningar, sagan
segir okkur a.m.k. hið gagnstæða,
en viljann ber að meta, þótt ýmsir
hnökrar verði á framkvæmdinni.
Ljósmyndir og annáll æviferils
myndlistarmannsins hefðu t.d.
brugðið mikilsverðu ljósi á leið
hans, og orðið ókunnugum af
yngri kynslóð ómetanlegur fróó-
leikur. Þá á að vera hægt að sjá
höggmyndir og keramikverk frá
öllum hliðum rúmtaksins, en
þeim verkum á ekki að vera stillt
upp við vegg líkt og I verzlunum
takmarkaðs húsrýmis. Fleira
mætti nefna en að öðru leyti má
segja, að heildarmyndin sé allgóð,
en þó full slétt sakir fjölda verka.
Vissulega hefðu ýmsar sölumynd-
ir mátt vikja fyrir gildari verkum.
Ferill þessa listamanns er í
stuttu máli sá, að hann hóf nám
hjá Stefáni Eiríkssyni 1911 og var
undir handleiðslu hans næstu tvö
árin, einnig stundaði hann nám
Kaupmannahöfn og seinna
Múnehen, er hugur hans stefndi
aðallega að höggmyndalistinni
Einnig nam hann þar eirstungu
tækni og sennilega margt fleira
til útrásar víðtækri starfselju.
Námsbrautir hans mega því
teljast drjúgar, en þeir sem undr-
ast verkefnaval Guðmundar,
manns sem numið hafði í heims-
borginni Múnchen, skulu hafa í
huga að borgin var, þegar hann og
raunar fleiri islenzka listamenn
bar þar niður, ekki lengur í
brennidepli þeirra umbrota, er
þar áttu upphaf sitt í byrjun
aldarinnar og framundir fyrra
stríð (þetta var 1921). Borgin var
þá nær einangruð frá hræringum
samtímans, og svonefnd
„Heimatkunst“ (átthagalist) var i
miklum uppgangi. Sú list féll eðli-
lega og rökrétt í góðan jarðveg
hjá hinum ungu og íhaldsömu
listspírum frá bókmenntaþjóð-
inni, og þeir báru allir svip þess-
arar skólunar, er þeir fóru að
virkja áhrifin í heimalandi sínu,
og má það teljast skiljanlegt. Eins
hefði það talizt eðlilegt að þeir
sömu menn hefðu komið heim
með önnur viðhorf, hefóu þeir
komið á þessar slóðir áratug fyrr,
jafnvel þótt þeim hefði gengið
erfiðlega að melta umbrotasamar
hræringar.
Guðmundur gerist þannig rök-
rétt einn af fyrirsvarsmönnum
átthagalistar, er hann kom heim,
og þessari viðleitni sköpunar
þjóðlegrar myndlistar fylgdi
hann alla tíð, og mun þar hafa
verið um eðlislæga þróun mála að
ræða frekar en hagnaðarvon,
enda efnaðist hann ekki fyrr en
seinna þrátt fyrir starfseljuna.
..
unnar og tileinkað sér margt af
vinnubrögðum forveranna, en við
því er ekkert að segja, því að öll
list byggist á opnum viðhorfum
fyrir umhverfinu, og kvi, aó viða
að sér áhrifum, eingetin list hefur
ennþá ekki séð dagsins ljós.
Eyborg blandar ósjaldan hrein-
um flatarmálsformum optískri
sjón ög nær ósjaldan áhugaverð-
um árangri, en hinsvegar eru
fæstar af myndum hennar róttæk-
ar optík-myndir og ekkert í lík-
ingu við suma hreinræktaða
„optík“-list svipað og t.d. hjá kyn-
konu. En þetta atriði hver sé
fyrstur með fréttirnar, er hálf
annkannalegt í mínum augum,
því að sjálfur árangurinn er hér
jafnan stórum áhugaverðari að
mfnu mati.
Sýning Eyborgar er mjög
heilleg þó að þar kenni margra
grasa, og henni er vel fyrir komið,
þó að glermyndirnar njóti sín vart
sem skyldi, vantar ljós eða dags-
birtu í gegnum myndirnar. Áber-
andi er, hve myndin nr. 26,
„Tileinkun", nýtur sín miklu bet-
ur en á kvennasýningunni og
öðlast nýtt og meira líf, myndin
við hlið hennar, „Linear-Space“,
er einnig vel og umhyggjusam-
lega máluð. Mikil natni og
nákvæmni í ætt við Vasarely er í
mynd nr. 17, „Hljómar", einnig í
myndunum „Feluleikur" (6) og
Guðmundur Einarsson frá Miðdal (1895 — 1963)
Mnuiingarsvning að Kjarvalsstöðnm
Málverkið „Hljómar" nr. 171 sýningarskrá
systrur hennar Bridgey Riley.
Ekki veit ég með fullri vissu,
hvaða íslendingur kynnti ,,op“-
list fyrstur manna hérlendis, en
ég veit með vissu, að fyrsti maður-
inn til að kynna hreinræktaða
optik var Svisslendingurinn Diter
Rot, sem margir þekkja, enda
dvaldi hann langdvölum hérlend-
is og átti um skeið íslenzka eigin-
„Altaristafla" (9). Fleiri myndir
mætti nefna, en upptalning hefur
vafasaman tilgang, þvi að myndir
virka misjafnlega á skoðendur.
Aðalatríðið er hér, að Eyborg hef-
ur staðfest það með þessari sýn-
ingu, að hún er vandvirkur mál-
ari, sem gædd er miklu hugrekki
og einurð, og vinnur því umtals-
verðan sigur með þessari sýningu.
29
„Margt býr I þokunni", nr. 29 f sýningarskrá.
Yfirlitsmynd yfir sýninguna.
Guðmundur Einarsson frá Mið-
dal var þannig trúr skólun sinni
allt sitt líf, og eðlilegt má teljast,
að hann ætti ekki samleið með
framúrstefnulistamönnum hér-
lendis og ætti í útistöðum við þá,
þvi að sú tegund listar var honum
lokuð bók. Ýmsar vatnslitamynd-
ir á sýningunni á Kjarvalsstöðum
sýna þó, að tilfinning var fyrir
hendi fyrir umbúðalausum,
skynrænum vinnubrögðum með
liti, svo sem myndirnar „Hekla“
(56), „Frá Lapplandi" (81), „Ur
Ásbyrgi“ (83) og „Morgun" (87).
Þá bera sum málverkanna af, að
mínu mati, fyrir innlifun og
listræn tilþrif, svo sem „Margt
býr í þokunni" (29), „Hofsjökull"
(30), „Svartisteinn", „Alpar“
(38) og „Landslag“ (41),
sem var ein fyrsta mynd
Guðmundar. — Fyrir aðdáendur
rómantískrar þjóðlegrar átthaga-
listar mun rnikill fengur að
þessari sýningu, og fyrir aðra
nokkur fróðleikur til aukins
skilnings á þróun og lífsferli
þessa athafnamikla myndlistar-
manns.