Morgunblaðið - 20.11.1975, Blaðsíða 19

Franska skáldið Saint-John
Perse lést fyrir nokkru. Réttu
nafni hét hann Alexis Saint-
Léger og var fæddur í Vestur-
Indium 1887. Hann fluttist
ungur til Frakklands, lauk
prófi í lögfræði og stjórnvisind-
um og hóf eftir það störf í
frönsku utanríkisþjónustunni.
Hann náði miklum frama í
utanrikisþjónustunni, var m.a.
sendiráðsritari í Peking
1916—21. Honum var boðin
sendiherrastaða í Washington
1940, en hafnaði því boði og
kaus að flýjatil Bandaríkjanna.
Vichystjórnin svipti hann
borgararéttindum og gerði
eigur hans upptækar.
Fyrsta bók Perse var Eloges
(Lofgerðir 1911), næst kom
Anabase (Austurför 1924).
Eftir það komu engin verk eftir
Perse út fyrr en Exil (Útlegð
1944). Kunnasta verk hans er
Vents (Vindar 1946); þar er
talið að skáldskapur hans rfsi
einna hæst, en erfitt er að gera
upp á milli bóka hans. Siðustu
bækurnar Amers (Vitar 1957)
og Chronique (Krónika 1959)
eru einnig frábær verk. Perse
naut þess að afburðaþýðendur
þýddu verk hans: T. S. Eliot á
ensku, Erik Lindegren á
sænsku. Hann fékk Nóbelsverð-
launin 1960. Á hátindi frægðar-
innar dró Perse sig í hlé til
Húss við ströndina í Provence.
Hann birti aðeins fáein ljóð í
tímaritum siðustu árin.
Heildarútgáfa á verkum hans
var gefin út í Pleiadebóka-
fiokknum 1972, en sá heiður
hlotnast fáum skáldum fyrr en
að þeim látnum.
Ljóð Perse eru upphafin og
hátiðleg. Hann yrkir yfirleitt
ekki stutt ljóð, heldur langa
bálka. Islenskur þýðandi hans,
Jón Óskar, talar um „kviður í
mörgum köflum, þar sem viða
gætir mælskustíls, bibliustíls
og endurtekninga, sem magna
Ijóðið undarlegum seiði". Um
Austurför segir Jón Óskar, að
hún fjalli „ekki um neinn
ákveðinn leiðangur, engan
ákveðinn landvinningamann,
ekkert ákveðið tímabil, heldur
nlá segja að hún fjalli um
eirðarlausa leit mannsins, er
hyggur sífellt á nýja landvinn-
inga, nýja sigra, leggur aftur og
aftur út á nýjar og óþekktar
auðnir í eilífum straumi
tímans".
I Austurför, sem eins óg önn-
ur ljóð Perse er ákaflega
mælskt, svimandi i orðaflóði
sinu, likingum og hljómi, er
sagt að spurnir hafi borist af
skáldinu: „Hann hefur enn
kveðið eitthvað mjög ljúft. Og
einhverjir höfðu af því
kynni...“ I Vindum aftur á
móti gegnir skáldið veigamiklu
hlutverki. I þessum volduga
óði, sem hefur herst i eldi
striðsins, syngur ekki skáldið
aðeins um gott og illt, vegsamar
ekki einungis margbreytileik
lifsins, andstæðurnar, sem
ljóðið sprettur úr, heldur beinir
hann sjónum að manninum og
fulltrúa hans skáldinu:
En það er um manninn að tefla! Ok
hvena*r verður um sjálfan manninn
fjallað? — Mun einhver jarðarbúi
upphefja raust sfna?
Því það er um manninn að ræða, í mann-
legri hérvist sinni; «g um vfkkun
sjónarinnar ádýpstu innhöfum.
Fljútt, fljótt! vitni meðmanninum!
(Þýðing: Jón óskar)
„Skáldið kveðji sér hljóðs og
stjórni dóminum“, stendur á
öðrum stað i Vindum. Þessi trú
á gildi skáldskaparins, mikil-
vægi skáldsins er hvergi orðuð
jafnskýrt og i Vindum. En það
er í sjálfu Ijóðinu, skáldskap,
Saint-John Perse
Pier Paolo Pasolini
sem ekki er boðun, heldur túlk-
un llfs okkar, sigra og ósigra,
vona og vonleysis, að skáldið
færir okkur þessa trú.
Ljóð Saint-John Perse eru
lærð. Þau vitna um yfirgrips-
mikla þekkingu, eru söguleg f
lýsingum sinum á fortíð og
nútið. Flest þeirra eru tormelt,
krefjast þolinmæði af
lesandanum. Sama gildir um
skáldskap flestra skálda, sem
mótast hafa af súrrealisma eins
og birtist i verkum þeirra
Arthurs Rimbaud og Comte de
Lautréamont, hinna mikiu
brautryðjenda nitjándu aldar.
Það er enginn vafi að prósaljóð
þessara skálda hafa haft mikil
áhrif á Perse. Einnig má nefna
Paul Claudel, en þeir Perse
voru góðir vinir. Það er eitt-
hvað tilbeiðslukennt í ljóðum
þessara beggja skálda. Líkt og
Perse var Claudel einnig í utan-
rikisþjónustunni.
Saint-John Perse lifði það að
verða klassískt skáld. Hann gat
fylgst með þvi, sem var að ger-
ast í nútimaskáldskap, úr nokk-
urri fjarlægð. Sá módernismi,
nýsköpun, sem einkenndi verk
hans þegar þau komu út, var
orðin bókmenntaleg staðreynd,
sem allir litu með velþóknun.
Það var skiljanlegt að þögnin
yrði helsta athvarf hans.
Það gustaði svo sannarlega
um Pier Paolo Pasolini. Morð
hans var eins og óhugnanlegur
þáttur í kvikmynd eftir hann
sjálfan. Pasolini var þekktastur
fyrir kvikmyndir sinar, að
minnsta kosti utan ítalíu. En
það var ekki síst ljóðskáldið,
skáldsagnahöfundurinn og
gagnrýnandinn Pasolini, sem
var kunnur heima fyrir. Hann
Framhald á bls. 21
Mannleg
heimild
Bðkmenntlr
Hiltgunt Zassenhaus:
MENN OG MÚRAR. □
Saga þýzkrar stúlku, sem
ávann sér heitið engill
fanganna. □ Tómas Guð-
mundsson Islenzkaði. □ Al-
menna bókafélagið 1975.
( Nokkrum formálsorðum
Manna og múra kemst þýð-
andinn Tómas Guðmunds-
son svo að orði: „Ekki skyldi
mig undra, þó að æðimargir
lesendur hafi fengið sig full-
sadda af öllum þeim bókum,
misjafnlega merkilegum,
sem fjalla um nazistastjórn
Hitlers og allar þær ógnir,
sem hún leiddi yfir mannkyn
og einstaklinga. Samt tókst
svo til, er mér barst í hendur
bók sú, er hér kemur á ís-
lenzku, að mér varð sjálfkrafa
að orði, eftir að hafa farið yfir
hana i einum áfanga: Þessa
bók verða allir að lesa!"
Satt er það. Þær eru orðn-
ar margar bækurnar um nas-
ismann. Þetta efni er óþrjót-
andi. En hliðstæður úr sam-
tímanum valda þvi að efnið
glatar ekki gildi sínu. Enn er
fólk beitt pyndingum og
þvingunum innan og utan
landamæra þýsku nasist-
anna.
Menn og múrar er ein af
þessum mannlegu heim-
ildum, sem öðru hverju
skjóta upp kollinum. Þetta er
ekki æsisaga með tilheyrandi
morðum og ofbeldi. Samt er
bókin spennandi. Lesandi,
sem hefur lestur hennar án
mikils áhuga, verður fljótlega
gripinn löngun til að vita
meira um þessa hugrökku
þýsku stúlku. Saga hennar
heldur honum föngnum til
enda.
Hiltgunt Zassenhaus vann
merkilegt starf á striðsárun-
um í Þýskalandi. Vegna
dönskukunnáttu hennar var
henni falið eftirlit með bréfa-
skriftum og heimsóknum til
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
norskra og danskra fanga.
Henni tókst að leika á dóms-
málaráðuneytið, Gestapo og
fangelsisstjórnir og í staðinn
fyrir að auka eymd fanganna
kveikti hún vonarneista í
brjóstum þeirra. Meðal þess-
ara fanga voru menn, sem
nú eru kunnir í Noregi:
Frederik Ramm, Olav Brun-
vald og Björn Simonæss.
Saga Hiltgunt Zassenhaus
er ekki síst athyglisverð fyrir
það að henni tekst að lýsa
lifinu í Þýskalandi á nærfær-
inn og trúanlegan hátt. Ég
Hiltgunt Zassenhaus.
býst við að bók hennar sé m.
a. samin til að sanna fólki að
Þjóðverjar höguðu sér ekki
eins og skepnur upp til hópa,
heldur voru í röðum þeirra
fórnfúsir og göfuglyndir ein-
staklingar. Þetta fólk var
jafnvel að finna i störfum
innan fangelsanna. Þar lék
það hlutverk hinna trúu nas-
ista, en beið þeirrar stundar
að foringinn félli
Okkur hættir til að gleyma
að það voru ekki eingöngu
þýskir Gyðingar og fólk i her-
numdum löndum, sem fékk
að kynnast ógnum stríðsins.
í Þýskalandi sjálfu var fólki
haldið i viðjum skelfinga og
hótana og þegar dró nær
lokum striðsins hófust
miskunnarlausar loftárásir
bandamanna og innrás
þeirra. Ástandinu í Hamborg
lýsir Hiltgunt Zassenhaus af
slíku raunsæi, en um leið
æðruleysi að það hlýtur að
dýpka og um leið skýra þá
mynd, sem við gerum okkur
af stríðinu.
Fólkið í Mönnum og
múrum er ekki málað í hvitu
og svörtu. Við kynnumst því í
styrkleika sinum og veik-
leika. Eitt orð, ein setning,
eitt atvik segja meira en
iburðarmiklar lýsingar. Hérer
lifandi fólk á ferð. Af þeim
sökum verða Menn og múrar
mikilvæg heimild um leið og
sögð er saga einstaklings,
sem lætur ekki bugast. Hilt-
gunt Zassenhaus er þó ekki
úr stáli eins og sumir gætu
haldið. Hún er manneskja
eins og aðrir og leynir þvi
ekki í frásögn sinni. Henni
var gefið óvenjulegt þrek, en
heppnin var líka með henni.