Morgunblaðið - 17.06.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. JUNÍ 1976
Á LISTAHÁ TÍÐ
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Hugleiðingar
Að Kjarvalsstöðum hefur staðið
yfir eins konar yfirlitssýning á
íslenzkri grafík í tengslum við
listahátið og mun óhætt að segja,
að hún hafi vakið athygli og um-
tal. Er hér um að ræða úttekt á
mörgu því helsta, sem gert hefur
verið í grafík hérlendis frá upp-
hafi, þó að vitaskuld vanti ýmis-
legt og nógu mikið til þess, að
yfirlitssýning er naumast rétta
orðið. Sýningin hefur réttilega
orðið fyrir nokkurri gagnrýni úr
ýmsum áttum, m.a. hér í blaðinu,
og einnig hefur birst athugasemd
frá Kristni Péturssyni i Þjóð-
viljanum. Mér er kunnugt um, að
skipuleggjendur sýningarinnar
áttu í nokkrum erfiðleikum, þar
sem lítið var vitað um grafík fyrir
daga Jóns Engilberts og Barböru
Arnason, því að upplýsingar lágu
ekki á lausu og erfitt um vik að
finna allt á þeim stutta tíma, sem
stjórn og sýningarnefnd höfðu til
umráða. Allar ábendingar og
gagnrýni ættu því að vera vel
þegnar og sennilega hefði verið
réttara að nefna sýninguna til-
raun til yfirlits eða úttekt úr
þróun íslenzkrar grafík-listar.
Auk þess sem sýningin gefur ekki
allskostar rétta mynd af framlagi
margra hinna eldri, þá vantar
ýmis nöfn með öllu t.d. Höskuld
Björnsson o.fl.
— Yfirleitt var hér um að ræða
tímabundna viðleitni ein-
staklinga, en oftast kafnaði vegna
aðstöðuleysis iðkenda og áhuga-
leysis almennings ásamt því, að
málverkið var hið eina sem gilti.
Það er nefnilega nær ókleyft að
vinna að listgrafík og málverki
samtímis nema menn hafi rúman
tíma og viðunandi aðstæður og
séu ekki þrúgaðir af brauðstriti.
Grafíkin krefst svo mikils af
iðkendum sínum, að þeir verða að
gefa sig alla fram, er hana stunda
að marki, ef verulegs árangurs á
að mega vænta. Því kemur það
mjög á óvart, hve framlag hinna
eldri er eftirtektarvert og hve
gæði myndanna er miklu meiri en
maður átti von á og réttilega
mátti búast við miðað við að-
stæður. Sýnir þetta grafíska hæfi-
leika langt umfram það sem
maður átti von á meðal íslenzkra
myndlistarmanna.
Hér er fjölmargt dregið fram,
er maður hafði aldrei séð áður og
hafði ekki neina hugmynd um, og
fyrir þetta og framtakið að baki
sýningarinnar er ljóst, að sýning-
in er umtalsvert afrek. Nú er það
komið fram, að Kristinn Péturs-
son hefur unnið meira í grafík en
vitað var, og fagna ég þeim
upplýsingum og hverjum þeim
upplýsingum, er til viðbótar koma
til að skýra heildarmyndina um
framlag einstaklinga og dagblaöa
í þessari heillandi listgrein. Er
leitt, að ekki skyldi vera méira
úrval af myndum Kristins á
sýningunni. Nú ber að skrá allar
upplýsingar, er fram koma, eig-
endur einstakra mynda og mynd-
flokka, svo að unnt verði að halda
aðra og réttari yfirlitssýningu
innan fárra ára því að ljóst er, að
slik sýning fellur ekki sem bezt
inn í listahátíð og geldur þess
hvað aðsókn og eðlilega eftirtekt
áhrærir.
Rétt er einnig hjá Kristni, að
staðreyndirnar séu það eina, sem
lifir, en ekki augnabliks duttlung-
ar einhverra, og að samsýningar
geri kröfu til félagslegs og sið-
ferðislegs réttlætis, og þó að ég
telji mig ekki skyldan til að svara
fyrir aðstandendur sýningar-
innar, þá tel ég mjög til fyrir-
myndar að taka saman þetta
sýnishorn af myndum Jóns Engil-
berts og Barböru Árnason. Fyllra
sýnishorn kemur svo á framlagi
Barböru í sambandi við yfirlits-
sýningu á verkum hennar innan
skamms. Harma ber, að hlutur
Kristins skuli ekki vera veglegri,
fyrst í ljós er komið, hve miklu
meira hann hefur unnið í grafík
en okkur öllum hinum yngri mun
hafa verið ljóst. Hvað framlag
Sovét:
Kvikmyndir frá baráttu andófsmanna og
minnihlutahópa sýndar á Vesturlöndum
BREZKA blaðið Observer
hefur skýrt frá því, að Granada-
sjónvarpsstöðin sé f þann veg-
inn að fara að sýna einhverjar
áhrifamestu kvikmyndir af
baráttu minnihlutahópa í
Sovétrfkjunum og kúgun
þeirra. Filmunum var smvglað
út úr Sovétrfkjunum, en KGB
gerði meira en þrjátfu spólur
upptækar á Moskvuflugvelli.
Þó virðist Ijóst að tekizt hefur
að koma úr landi mikilvægustu
myndunum, en þær tók áhuga-
mannahópur á 8 mm filmu með
hljóði. Samtals tóku þrjátíu
manns þátt í gerð myndanna og
var filmunum smyglað út úr
landinu í smábútum eftir að
KGB tókst að hremma
fyrrnefndar spólur.
Observer segir að myndin,
sem verði sýnd í Granadasjón-
varpsstöðinni, hefjist á því að
tveir ungir Gyðingar, Anatole
Seharansky og Boris Levitas,
ganga í áttina að falinni mynda-
vél í leigubíl kvikmyndatöku-
mannanna í úthverfi Moskvu.
Meðan á sýningu stendur talar
Scharansky á ensku í lítinn
hljóðnema og ekið er á staði þar
sem oft hefur kómið til mót-
mælaaðgerða og handtökur
framkvæmdar þótt ekki hafi
alltaf borizt fréttir af atburðun-
um. Segir þar frá meðal annars
ofsóknum á hendur Gyðingum,
Þjóðverjum, Ukraínumönnum
og tatörum.
Öðru hverju er sýnt, þegar
hátalarinn er falinn, þegar um-
ferðarlögregla er í sjónmáli.
Einu sinni var bíllinn stöðvað-
ur, en lögreglan varð ekki vör
við kvikmyndavélina í bílnum.
Mikil áherzla er lögð á að
sýna starf samtaka Gyðinga
sem vilja fá leyfi til að flytjast
úr landi. Áhorfendur sjá á
skerminum hinn fræga tölvu-
fræðing, prófessor Alexander
Lerner og Vladimir Slepak,
þekktan andófsmann Gyðinga,
halda hátíðlega páskahátíð
Gyðinga á ónefndu heintili í
Moskvu.
Einnig er kvikmynd frá
bænahúsum Gyðinga í höfuð-
borginni, tekin að kvöldi Páska-
dags og þar flutt viðtöl við Gyð-
inga sem benda á að sovézka
stjórnin sé mjög viðkvæm fyrir
mótmælum bæði heima fyrir og
erlendis og hafi gert tilslakanir
aðeins vegna þeirra.
Scharansky sem hefur reynt
að fá leyfi til að fara frá Sovét-
ríkjunum undanfarin þrjú ár,
lýsir mótmælaaðgerðum i
Moskvu þegar nokkrir vegfar-
endur hrópuðu að Gyðingun-
um: „Sendið þá til Síberíu" en
aðrir „Hefjið merkin ykkar
upp, við viljum sjá þá“.
Slepak sem er rafeindaverk-
fræðingur segir: ,,Ef ekki kæmi
til þrýstingur úr vestri myndu
allir andófsmenn í Moskvu nú
sitja í fangelsi."
Hvað eftir annað ítreka
andófsmennirnir að Sovét-
stjórnin sé í eins konar skrúf-
stykki — vegna þess hve mjög
hún þurfi á því að halda að fá
korn frá Bandaríkjunum, svo
og sé þörf á að halda viðskipt-
unum við Vestur-Þýzkaland en
þaðan kaupa Sovétmenn tækni-
búnað og hafa fengið þaðan
ýmsa sérfræðilega aðstoð.
Athyglisverðasti þáttur
myndarinnar er að sögn lýsing-
in á meðferðinni á hinum svo-
kölluðu Volgu-Þjóðverjum, sem
voru fluttir nauðungarflutning-
um að boði Stalíns á stríðsárun-
um og settir niður í
Kazakstan. I myndinni er
brugðið upp svipmyndum af
dirfskufullum mótmælum
þeirra og talsmaður þeirra lýsir
tilraunum Sovétríkjanna til að
uppræta tungu þessa minni-
hlutahóps og menningu.
Ein mótmælaaðgerð sem
sýnd er gerist úti fyrir sendi-
ráði Vestur-Þýzkalands í
Moskvu. Þar eru líka felldar
inn I nokkrar myndir sem tekn-
ar voru af ferðamanni inni í
sendiráðinu og sjást þar spjöld
Þjóðverjanna sem á er meðal
annars letrað: „Sendið okkur
heim.“.
Þá segir og frá Volgu-
Þjóðverjanum Ludmillu Olden-
burger, þar sem hún hlekkjar
sig og tvö börn sín við súlu
aðeins 40 metra frá skrifstofum
miðnefndar kommúnistaflokks-
ins í Moskvu, til að mótmæla
kúguninni sem haldið er uppi á
þjóð hennar. Það tók lög-
regluna þrjátiu mínútur að
saga sundur hlekkina. Hún
fékk síðan tveggja ára skilorðs-
bundið fangelsi.
Síðan mótmælaaðgerðirnar
hófust fyrir alvöru hafa rösk-
lega 20 þúsund Sovét-
Þjóðverjar fengið leyfi til að
fara úr landi En margir hafa
einnig verið hnepptir í fangelsi.
Einn andófsmanna orðar það
svo: „Fangelsi fyrir suma og
vegabréfsáritanir fyrir aðra —
þetta er aðferð þeirra til að
leysa upp forystuna."
Á akstri um Moskvuborg
tókst kvikmyndamanninum að
taka örstuttar myndir af aðal-
bækistöðvum KGB svo og af
Framhald á bls. 20
Sovézkur andófsmaður af
þýzku bergi, að nfni Nikolayev,
við rimlaglugga f geðsjúkra-
húsi þar sem hann hefur verið
sfðan hann óskaði eftir leyfi til
að fara frá Sovétríkjunum.
New York Times
mun birta ævi-
sögu Nixons
New Ydrk 15. júní Reuter.
BANDARlSKA stórblaðið The
New York Times hefur keypt
birtingarréttinn á endurminn-
ingum Richards Nixons, fyrrver-
andi Bandarfkjaforseta, en í þeim
er og frásögn hans af Watergate
hneykslinu og túlkun hans á þvf
máli, sem á endanum leiddi til
þess að hann varð að segja af sér
forsetastarfi.
Blaðið keypti réttindin af
Warner Books, útgáfufyrirtæki
bókarinnar, og hefur upphæðin
sem um var samið ekki verið birt.
Ekki er lokið ritun bókarinnar og
er búizt við að birting hefjist ekki
fyrr en haustið 1977.
Meðal þess sem Nixon ritar um
í bókinni eru bætt samskipti
Bandaríkjanna og Sovétrikjanna,
frásögn af því er tengsl voru
mynduð við Kina, Víetnamstyrj-
öldin, stefna Nixons gagnvart
Miðausturlöndum og fall Allende
stjórnarinnar í Chile.
William Sarnoff, formaður út-
gáfustjórnar Warner Books, sagð-
ist hafa lesið frásögn Nixons af
því timaskeiði í ferli Nixons sem
leiddi til afsagnar hans, og fund-
izt hún einkar áhrifamikil.