Morgunblaðið - 20.08.1976, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. AGUST 1976
15
A ÞESSU sumri hafa sex nem-
ar ( fornleifafræði, þjóðhátta-
og þjóðfræðum og sögu unnið
að rannsókn á menningar- og
atvinnusögu sveitanna sunnan
Skarðsheiðar í Hvalfirði. Rann-
sóknir hópsins f sumar voru
aðeins upphafið að vfðtækari
rannsóknum á sögu svæðisins,
sem ætlunin er að vinna að á
næstu árum. Til þessa
verkefnis fékk hópurinn 600
þúsund króna fjárveitingu frá
Vfsindasjóði f ár og vann hóp-
urinn að rannsóknunum f
mánaðartfma, auk þess, sem nú
er unnið að samningu
spurningalista, er ætlunin er að
senda á bæi á svæðinu f haust.
Við ræddum f vikunni við tvö
þeirra, sem tekið hafa þátt f
störfum hópsins, Ingu Dóru
Björnsdóttur og Guðmund
Hálfdánarson, um rannsóknirn-
ar, tildrög þeirra og árangurinn
f sumar.
— Kveikjan að þessum rann-
sóknum var að við, sem erum að
nema fornleifa- og þjóðfræði
við háskólann I Lundi í Svíþjóð,
stofnuðum á sl. hausti félag.
Við komum saman og ræddum
þau verkefni, sem að okkar
Fundu íslenzka spuna-
vél í haughúsinu
dómi er brýnast að sinna á
þessu sviðum hér heima. Fljót-
lega varð okkur þó tíðrætt um
þá hugmynd að koma hér upp
þjóðminjastofnun, sem hefði
það hlutverk að safna og geyma
upplýsingar um minjar í land-
inu. En til þess að slík stofnun
geti orðið að raunveruleika
þarf að framkvæma svæðarann-
sóknir eins og þá, sem við ætl-
um að framkvæma í sveitunum
sunnan Skarðsheiðar, segir
Inga Dóra en spurningunni
hvers vegna sveitir Hvalfjarðar
hafi orðið fyrir valinu svarar
Guðmundur:
— Ástæðurnar fyrir valinu
voru margar. Þessar sveitir,
Leirár- og Melasveit, Hval-
fjarðarströndin, Skilmanna-
hreppur, Innri-
Akraneshreppur og Akranes,
eru heppilegar frá landfræði-
legu sjónarmiði. Heimildir um
svæðið eru ýmist í Reykjavík,
Borgarnesi eða á Akranesi og
það þarf þvi ekki að verja mikl-
um fjármunum og tíma í ferða-
lög til að kanna heimildir. Þetta
svæði hefur verið í mikilli mót-
un alla tíð. Þrátt fyrir tilkomu
herstöðvar, olíustöðvar og hval-
stöðvar hafa ibúarnir jafnan
lagt stund á landbúnað og
sjávarútveg. Nú er fyrirhugað
að reisa á þessu svæði járn-
blendiverksmiðjuna á Grundar-
tanga og það er þvf forvitnilegt
að geta sfðar velt fyrir sér
áhrifum slíks fyrirtækis á
íbúana á svæðinu.
í sumar vann hópurinn eink-
um að skráningu heimilda um
svæðið. Þá heimsótti hópurinn
bæi á svæðinu og dvaldi þar við
vettvangsrannsóknir í viku-
tfma. Við spyrjum Ingu Dóru,
hver sé hinn eiginlegi tilgangur
þessara rannsókna?
— Rannsóknin miðar að því
að fá heildarmynd af
menningar- og atvinnusögu
svæðisins og til þess að sú mynd
verði sem samfelldust vinnur
að rannsókninni fólk úr ýmsum
greinum. Við teljum það ranga
aðferð, að einn fari og grafi upp
minjar og annar fari og spyrjist
fyrir um sögu minjanna. Á
þessari einu viku, sem við
ferðuðumst um svæðið skiptum
við okkur í tveggja manna hópa
og skráðum allar minjar á þeim
bæjum sem við komum á. J>ó
tíminn, sem við vorum þarna,
hafi ekki verið langur og við
aðeins komizt um lftið brot af
•svæðinu, fundum við ógrynni
af minjum, sem ekki var vitað
um áður. Mikið af þessu voru
minjar frá hernámsárunum og
eldri minjar, sem eru sem óðast
að fara forgörðum.
— Við Inga Dóra vorum til
dæmis tvo heila daga á einum
bæ við að skrá minjar, sagði
Guðmundur og bætti við að
flestar hefðu þessar minjar ver-
ið tengdar atvinnusögu
bæjarins. — Á einum bænum
fundum við spunavél í haug-
húsinu og urðum að grafa hana
upp. Við fundum siðar út að
þessi spunavél hafi verið
sameign 5 bænda en hana hafði
íslendingur smíðað árið 1925.
Hætt var að nota vélina á fyrri-
hluta aldarinnar og eins og
fleiri gömul heimilistæki á
fslenzkum bæjum endaði í fjós-
haugnum, sagði Guðmundur.
— Hér heima hefur ekki ver-
ið mikill áhugi á gömlum minj-
um og við sjáum það bezt á því
að hér er notazt við gamla skrá
yfir minjar, sem ekki hefur ver-
ið endurnýjuð lengi. í Svíþjóð
hafa hins vegar allar fornminj-
ar verjð færðar á skrá og um
Inga Dóra Björnsdóttir og Guð-
mundur Hálfdánarson
Kanna menn-
ingar- og
atvinnusögu
sveitanna
sunnan
Skarðsheiðar
leið friðlýstar og nú er verið að
endurnýja þessa skrá. Minjar
eru leifar frá lifi fólksins í
landinu og það verður stöðugt
að vera á varðbergi eig^þessar
minjar ekki að fara forgörðum,
sagði Inga Dóra og tók fram að f
þessari rannsókn hópsins væri
leitað til heimafólks á bæjum á
svæðinu til að fá upplýsingar
um minjar á svæðinu.
Þau Inga Dóra og Guðmund-
ur tóku fram að þetta svæði
hefði að baki mjög litskrúðuga
atvinnusögu. Útgerðarsaga
Akraness er um margt sérstök
en landbúnaður á svæðinu hef-
ur verið með svipuðu sniði og
annars staðar á landinu. Þau
minntu á tilkomu hvalstöðvar-
innar, sem enn stendur og um
herstöðina I Hvaifirði sögðu
þau, að þar væri að finna minj-
ar, sem hiklaust ætti að vernda,
þó ekki væri nema vegna hins
sérstæða byggingarforms,
bragganna, sem byggðir voru
víða um land á hernámsárunum
en eru nú sem óðast að hverfa.
Að lokum sögðu þau það von
sfna að hægt yrði að halda þess-
um rannsóknum áfram en það
réðist einfaldlega af því
fjármagni, sem þau fengju til
verksins. Þau tóku fram að
hvarvetna hefði verið tekið vel
á móti þeim og sýnilegt væri að
íbúar á svæðinu væru opnir
fyrir þessari rannsókn og hefðu
áhuga á henni.
Þeir, sem unnið hafa að þess-
um rannsóknum ásamt þeim
Ingu Dóru og Guðmundi, eru
Margrét Hermannsdóttir,
Eirfkur Guðmundsson, Þor-
steinn Jónsson og Þorlákur
Helgason.
Brezkir skattborgar-
ar greiða milljarð
fyrir „gæzluna” í þorskastríðinu
t NVÚTKOMNU tölublaði af
brezka blaðinu Fishing News eru
birtar tölur yfir kostnað sem
brezkir skuttogarar munu þurfa
að taka á sig vegna „gæzlu og
verndarstarfa" brezkra herskipa
og aðstoðarskipa við tsland
meðan þorskastrfðið stóð yfir. Þar
segir að heildarkostnaðurinn
verði að lfkindum rösklega þrjár
milljónir sterlingspunda eða
tæpan milljarð fsl. króna. Hafi
þessar tölu verið birtar eftir að
sex mánaða samkomulagið var
gert við tslendinga f byrjun júnf.
t þessari tölu sé ekki aðeins
kostnaður við úthald herskip-
anna, heldur einnig aðstoðar og
birgðaskipa sem fylgdu brezka
flotanum á tslandsmiðum. Þá var
greitt f skaðabætur til áhafna
togaranna um 100 þús. sterlings-
pund, þegar togararnir voru
látnir fara út fyrir mörkin f
janúar og maf meðan viðræður
stóðu yfir milli fulltrúa landanna
tveggja.
1 blaðinu segir að frá þvf f
nóvember og til maíloka hafi
fimmtán freigátur brezka flotans
lent í samtals 49 árekstrum við
íslenzk varðskip og kostnaður við
viðgerð freigátanna sé áætlaður
um 1 milljón sterlingspunda. Þá
hafi komið til eldsneyti og annar
kostnaður við rekstur freigát-
anna.
í fréttinni er sfðan sagt frá lok-
um málsins og sagt að samkvæmt
útreikningum verði veiðar Breta
skv. nýja samkomulaginu vart
meira en 30 þús. tonn á ári. Því sé
ekki að undra að samningurinn
hafi vakið mikla gremju meðal
togaraeigenda í Bretlandi og hafi
verið talað um uppgjöf gagnvart
Islendingum.
1 niðurlagi segir síðan frá þvf að
Noregur muni Iíkast til verða
næsta landið til að heimta tak-
mörkun á veiðum með fyrir-
hugaðri útfærslu og þar af leið-
andi sé hætta á stórmiklum sam-
drætti f fiskiðnaði Bretlands og
níu þúsund missi atvinnu sfna,
við fiskveiðar og fiskverkun í
landi.
vörutegundir
á vikupöllunum þessa viku
Einnig kaffi 1/4 kg. 112.— pk. kaffi 1 /2 kg. 420.— pk. ATHUGIÐ: Takið kerru með út að bílnum og losnið við óþarfa burð. Óhætt er að skilja kerruna eftir á bílaplaninu.
Víkurbær — Vörumarkaður Sími 2042 — 2044