Morgunblaðið - 02.12.1976, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1976
BRAGI ASGEIRSSON, skrifar um listsýningu ERLENDUR JÓNSSON, um bækur JENNA JENSDOTTIR, um barna
Listmunir frá
frá Armeníu
Bragi
Asgeirsson:
Á vegg í veitingastofu Kjar-
valsstaða og glerskápum er af-
rriarka hana, stendur yfir um
þessar mundir skemmtileg sýn-
ing á listmunum frá Armeníu.
Er hér um að ræða 15 flosteppi
og ofnar myndir eftir armensk
börn- og unglinga ásamt fjöl-
breyttum sýningarmunum í
glerskápunum.
öll ber þessi sýning vott um
að Armenar eru óvenju list-
rænt fólk að upplagi, og allt
svipmót listiðnaðar þeirra ber
yfir sér persónulegt, þjóðlegt
yfirbragð og er hér um frábær-
ar handíðir að ræða. Ég minnist
þess, er ég fyrst stóð frammi
fyrir listaverkum frá Armeníu
á Biennalinum í Rostock 1967,
hve hrifinn ég varð af hinu
fágaða, sérstæða og alþýðlega
handbragði málarans Minas
Awetisjan frá Erewan, sem er
höfuðborg rússneska hluta
Armeníu, en munir og myndir
þær sem til sýnis eru hér, eru
einmitt fengnar að láni þaðan,
og er hér hvort tveggja um að
ræða vinnu atvinnulistamanna
sem áhugafólks.
Gild listsköpun og fágað
handverk er metnaður og stolt
hverrar þjóðar er vill telja sig
til menningarríkja og liður í
sjálfstæðisviðleitni þeirra, —
og þessi listmunasending frá
Armeníu vitnar um eina slíka
þjóð. Armenía á sér mikla og
svípríka sögu að baki og var á
seinni öldum þrætuepli á milli
Rússa og Tyrkja, — hinir síðar-
nefndu hófu miklar ofsóknir á
hendur Armenum 1895—96 og
aftur 1914—15 með skelfileg-
um afleiðingum.
Samkvæmt friðarsamningum
í Sévres 1920 átti Armenía að
verða sjálfstætt ríki, en til þess
kom aldrei og féll meiri hluti
landsvæðisins undir Tyrki og
finnst þar varla lengur nokkur
Armeni. Á þeim hluta er til-
heyrir Rússlandi búa nuð 2'A
milljón manna og af þeim eru
70% Armenar.
Armenar eru sem kunnugt er
mjög sérkennilegir, og kven-
fólkið er nafntogað um öll
Sovétríkin og vfðar fyrir fagurt
sköpulag. Þaðan hafa komið
margir heimskunnir menn á
sviði lista og stjórnmála, —
kannast flestir t.d. við skák-
manninn Tigran Petrosjan og
st /rnmálamanninn Anastas
N kojan. Miklar fornminjar á
sviði lista finnast í Armeníu og
Armenar eru taldir hafa haft
áhrif á þróun byggingarstíls
kirkna til forna. Er ástæða til
að ætla að þeir hafi orðið fyrir
listrænum áhrifum frá Sýr-
landi, Palestfnu, Konstan-
tínópel og víðar að. — Þar
finnast mörg fræg veggmál-
verk.
Allt handverkið sem nú er til
sýnis að Kjarvalsstöðum bendir
einmitt á háþróaða erfðavenju í
listiðnaði og eru t.d. eirfötin
unnin af óviðjafnanlegu list-
fengi, — eru þau flest eftir S.
Saakjan og á hann margt muna
í glerskápunum og allt f háum
gæðaflokki, hvort heldur það
eru ævintýrapersónur mótaðar
f leir, ausur skornar í tré eða
hinar óviðjafnanlegu grfmur úr
málmi, — auk annars.
Brúður í þjóðbúningum eftir
R. Barkhojan eru og einstak-
lega fallegt og listilegt hand-
verk. Er ekki óliklegt að lista-
maðurinn taki hér mið af
hinum fögru armensku hofróð-
um, er hann mótar andlit brúð-
anna. Þessir tveir listamenn
eiga langflest verk á sýning-
unni, en einnig getur þarna að
líta skartgriði, verndargripi,
eirföt, veggskildi o.fl. — og ber
þar allt að sama brunni um
óviðjafnanlega menningarlegt
handbragð höfundanna.
Teppin á veggjunum eru
mörg falleg en njóta sfn illa í
upphengingu, — þurfa
afmarkaða bása til að njóta sín.
Ég vil sérstaklega benda
áhugafólki um listiðnað á þessa
hugþekku sýningu, einnig
myndíðakennurum unglinga-
og framhaldsskóla, — því hér
er margt til lærdóms og eftir-
breytni, — þá ætti almenning-
ur einnig að gefa sýningu þess-
ari sérstakan gaum.
Ber vissulega að þakka fram-
takið og vænta slfks sem vfðast
að frá heimsbyggðinni, en að
þessu er mikil prýði og menn-
ingarauki ásamt því, að svipur
verður hér hlýlegri á kaffistofu
og göngum.
Bragi Ásgeirsson.
Guttormur J. Guttormsson:
KVÆÐI. 197 bls.
Búkaútg. Menningarsj. Rvfk
1976.
GUTTORMUR J. Guttormsson
fæddist og ólst upp vestanhafs,
lifði þar og starfaði alla ævi og sá
ekki Island fyrr en á efri árum að
hann kom hingað tvisvar sem
gestur. Því er ekki að undra að
kvæði hans bera yfir sér fram-
andi svip jafnframt þvf að þau
minna rækilega á fslenskan upp-
runa skáldsins.
Guttormur var sem næst jafn-
aldri nýrómantfsku skáldanna
hér heima, fimm árum yngri en
Guðmundur Guðmundsson en ár-
inu eldri en t.d. Sigurður Sigurðs-
son frá Arnarholti. Hann varð því
fyrir ýmsum sömu alþjóðlegu
áhrifum og þeir, hallaðist meðal
annars „að frönskum symbólist-
um, og þó ekki að nokkrum einum
sérstaklega." Rammíslenskt
skáldskaparuppeldi leynir sér þó
ekki í máli og kveðandi. En yrkis-
efnin — jarðvegur sá sem kvæðin
eru sprottin af — eru vestræn.
Islenskt — evrópskt — amerfskt
— margur hefur ofið sér vef af
veigaminni þráðum.
Guttormur var bóndi og þurfti
að láta hendur standa fram úr
ermum sem slíkur ekki sfður en
þeir bændur hér heima sem jafn-
framt búskapnum ruddu sér til
rúms á bragabekk á sama tfma.
Eigi að síður var lffsbaráttan vest-
anhafs öðru vísi, landið annars
konar, umhverfið ólíkt. Menning-
arlegi sjónhringurinn var annar,
að sumu leyti víðari. Guttormur
kvaðst hafa „að jafnaði lesið tfu
bækur á ensku á móti hverri einni
á íslensku." Hér heima voru
menn að stauta sig fram úr heims-
bókmenntunum á dönsku!
Hins vegar guldu vestur-
fslensku skáldin þess að þau töld-
ust til minnihlutahóps í landinu,
ortu á tungu sem óverulegur hluti
íbúanna skildi og urðu í raun að
treysta á skáldlegt langlffi sitt hér
austan hafsins.
Þóroddur Guðmundsson, sem
fylgir þessu kvæðaúrvali úr hlaði
með ágætri ritgerð um Guttorm
og kveðskap hans, segir meðal
annars:
„Sjálfur segist Guttormur hafa
orðið fyrir mestum áhrifum af
rammislenskum skáldum, sem
séu sál sinni skyldust, eins og
Bjarna Thorarensen, Grími
Thomsen, Stephani G., Guðmundi
Friðjónssyni og Jakobi Thoraren-
sen. En mér finnst eigi síður auð-
sær skyldleiki hans með Long-
fellow, Edgar Allan Poe, sem aug-
Guttormur J. Gurrormsson
ljóst er af svo ólfkum kvæðum
sem Sandy Bar, Góða nótt og fleiri
kvæðum, sem hann yrkir undir
sömu háttum og Hrafninn er ort-
ur, og William Blake, sem hann
dáði ef til vill mest allra skálda,
enda dulur og táknrænn eins og
hann.“
Eins og þessi orð Þórodds bera
með sér hefur Guttormur sótt sér
fyrirmyndir jöfnum höndum til
skálda austan hafs og vestan.
Þessi blönduðu áhrif eru svo sér-
stæð að kveðskap Guttorms verð-
ur ekki líkt við neinn annan kveð-
skap í fslenskum bókmenntum.
Kvæði eins og Sandy Bar hefur
ekki verið ort á islensku, hvorki
fyrr né sfðar og á sér enga hlið-
stæðu. Vel hefði Guttormur getað
valið því fslenskt heiti. En hann
hefur örugglega vitandi vits gefið
því þetta enska nafn. Og sem
kvæðið hefur verið lesið skilst að
það er vel valið: með þvf hefur
skáldið viljað undirstrika fram-
andleik þess umhverfis sem beið
fyrstu fslensku landnemanna í
Vesturheimi. Þar höfðu þeir ei
lengur „dal“ eða „nes“ undir fót-
ur heldur Sandy Bar.
Skemmtilega lýsir Þóroddur
áhrifum þeim, sem hann varð fyr-
Þar sem sidgæði og hátt-
vísi er á undanhaldi
Guðrún Helgadóttir
1 afahúsi
Myndir: Mikael V. Karlsson
Hafnarprent prentaði
Iðunn, Reykjavfk 1976
Guðrún Helgadóttir hefur sent
frá sér þriðju bók sína sem hún
nefnir í afahúsi.
Guðrún vakti strax á sér athygli
með fyrstu bók sinni sem þótti
gott byrjandaverk.
I afahúsi búa þau afi og amma f
kjallaranum, en mamma og pabbi
með börnum sínum fjórum búa á
hæðinni. Mamma vinnur úti.
Pabbi var á sjónum, en hætti til
þess að verða skáld. -Afi á húsið.
Aðalpersóna sögunnar er Tóta, 8
ára gömul, mikið skýrleiksbarn
og ári á undan í skóla. Uppistaða
sögunnar er hversdagslif fjöl-
skyldunnar, þótt Tóta sé alltaf
miðpunkturinn sem stundum
stjórnar blátt áfram atburðarás-
inni með orðum sfnum og gerðum.
Afi sá ágætis karl fræðir Tótu
heilmikið. En honum getur orðið
á í messunni.:
— En farðu ekki að vera með
nainn andhælishátt fyrir það —
— Tóta vissi vel að andhæli var
sama og montrass. Hún skildi
málið hans afa prýðilega. —
Ekki er ég viss um að lesendur
samþykki það að andhæli þýði
montrass, heldur viðriðni, van-
skapningur, aulabárður o.fl. lfkt.
Bókin er léttilega skrifuð og
margir brandarar eru i henni fyr-
ir þá sem hafa gaman af slfkum
bröndurum. I henni ber lítið á
siðgæði og háttvísi í mannlegum
samskiptum. Amma sér um há-
degismatinn fyrir börnin.
— Koma Pétur og Dísa f matinn
núna? spurði amma. Tóta horfði á
ömmu sína. — Amma mín, sagði
hún, geturðu ekki lært þetta? Pét-
ur og Dísa koma aldrei í mat á
fimmtudögum. Auk þess stendur
Bðkmenntlr
JENNA
JENSDÓTTIR
skrifar um
barnabækur
það þarna. Hún benti á stunda-
töflu barnanna á veggnum.
Amma horfði ráðvillt á töflurnar
og til að gera eitthvað strauk hún
vegginn í kringum þær með borð-
tuskunni. —
Mamma átti afmæli og börnin
ætluðu að halda veislu fyrir hana.
Þau höfðu sparað saman af viku-
peningunum. Bræðurnir höfðu
engin Andrésblöð keypt sfðustu
vikur. Þeir tóku þau bara niðri f
bæ án þess að borga.
Þótt samviskan hreyfði svolítið
við Tótu, sem vissi þetta, varð
niðurstaða hugsana hennar sú: —
Halli og Pétur höfðu þó allavega
sparað peningana sfna vegna
mömmu.—
Sigrfður nágrannakona er ekki
hátt skrifuð. Drengirnir, bræður
Tótu, hafa heldur ekki frið fyrir
henni til að leita að rottum í garð-
inum hennar.
Áreiðanlega er pabbi besta og
eftirtektarverðasta persónan f
sögunni. Samtalið sem Tóta og
hann eiga saman í öskjuhlíðinni
ber eindreginn vott þess. í þeim
kafla má líka finna veigamiklar
hugleiðingar og hlýju. Pabbi seg-
ir: — Allir hafa sitt hlutverk. Við
erum bara lítill hluti af þessu
öllu. En ef við vinnum saman,
Lipur og
fundvís