Morgunblaðið - 16.07.1977, Blaðsíða 20
20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 16. JÚLI 1977
r
v
Margir sagnfræðingar vilja haida þvf
fram að undanfari þess að Evrópa lagði
undir sig heiminn, hafi m.a. verið Hansa-
sambandið þýzka, formlega stofnað 1 Kölr
árið 1397 af 70 þýzkum borgum. Þótt
þýzkir nútfmasagnfræðingar telji margir
að hér hafi ekki verið um formlegt banda-
lag að ræða, þar sem engin virkileg yfir-
stjórn eða framkvæmdastjórn hafi verið
að baki og þvf ekki bandalag f okkar
skilningi.
Þjóðverjar hófu siglingar hingað í kjöl-
far Englendinga, sem sigldu til íslands
snemma á 14. öld og voru þær siglingar
bein afleiðing þeirrar miklu tæknibylting
ar, sem átti sér stað um aldamótin 1400.
En þá fóru menn að sigla tvísigldum skip-
um í stað einsigldra áður og gerði sú
uppfinning „skipið fært í flestan sjó“, þar
eð menn réðu nú nokkurn veginn ferðinní
sjálfir og gátu siglt bæði á sumrum sem
vetrum.
Á þessum tímum var Island ævintýra-
eyjan á heimsenda, Ameríka var enn
ófundin og fáir vissu um Grænland.
Eyjan norður í úthafi varð margs vald-
andi. Hér börðust þýzkir og enskir um
yfirráðin yfir verzlun og veiðum og Danir
réðu yfir mikilvægri siglingaleið hingað,
sem var Eyrarsund, sem með tímanum
styrkti stöðu Dana hér og ein afleiðing
þess var einokunin árió 1602, en það er
önnur saga.
Þjóðverjar þá sem nú voru ein fjöl-
mennasta þjóð í Vestur-Evrópu, þótt þeir
kæmu seint inn í djöfladansinn eða út-
þenslustefnu Evrópu á þessum tímum.
Fyrsta úthafssigling þeirra var árið 1416
og fyrsta þýzka skipið, sem óyggjandi
heimildir eru til um að hafi siglt til Is-
lands frá Þýzkalandi, kom frá Danzig árið
1433 og hafði hér vetursetu.
Hvort sem Danzigmenn hafi fengið
spurnir af Islandi frá Englendingum eða
öðrum þá kemur tsland fyrst inn á spjöld
sögunnar í sögu Hamborgarbiskupa, rit-
aðri af þýzkum sagnfræðingi á 8. áratug
11. aldar og er þar farið lofsamlegum
orðum um eyjuna i Norður-Atlantshafi.
ISLEIFUR I KVENNASKÓLA
IÞVZKALANDI
Upphaf menningarlegra samskipta Is-
lands og Þýzkalands má segja að hafi
verið för Isleifs síðar biskups í Skálholti,
kannski fyrsta Islendingsins, sem lærði að
lesa og skrifa, en hann sótti kvenna-
skóla(!) í Rinarlöndum og eflaust hefur
honum líkað vistin vel því síðar sendi
hann Gissur son sinn til náms á sömu
slóðir. Þá er einnig talið að Sæmundur
fróði hafi öðlazt einhverja fræðslu hjá
Þjóðverjum. Eftir að Isleifur biskup Giss-
urarson kom heim frá kvennaskólanám-
inu, hlaut hann biskupsvígslu árið 1096.
Þaðan í frá leituðu Islendingar til erki-
biskupsins i Brimum, þar til erkibiskups-
stóll var settur í Lundi, 1104.
En þrátt fyrir þessi fornu menningar-
samskipti hélt Island áfram að vera ein-
angrað bændaþjóðfélag norður i hafi og
fáir þegnar þess áttu kost á að sækja
menntun sína út fyrir landsteinana. Ein-
angrunin rofnaði ekki að ráði fyrr en hart
nær þremur öldum eftir að Isleifur kom
heim frá námi, en þá átti sér stað úti i
hinum stóra heimi gifurleg tæknibylting,
sem varð til þess að færa þjóðirnar saman
um leið og afleiðingar hennar urðu
styrjaldir og sundrung. En á uppgangsár-
um tæknibyltingar þessarar herjaði svarti
dauði land okkarogþjóð (1402—1404) og
fáir urðu til að sigla hingað. Islendingar
voru þess utan ekki athafnasöm siglinga-
þjóð, en samt þjóð, sem hafði fulla þörf
fyrir boðorð miðalda, sem var: Soltin þjóð
flytur ekki út matvæli frá sveltandi lýð
nema hún fái matvæli í staðinn.
En skreiðina okkar gátum við ekki flutt
Samskipti íslendinga c
út sjálf og því urðum við að bíða eftir því
að þeir, sem meira máttu sin, kæmu til
okkar i staðinn, eins og Björn Þorsteins-
son prófessor komst að orði.
Frá þvi á miðri 14. öld höfðu þýzkir
Hansakaupmenn keypt sína skreið í
Björgvin en þar var stabúla skreiðarmark-
aðarins í norðri. Voru það aðallega kaup-
menn frá Lýbiku, sem var voldugasta
borgin innan þýzka Hansasambandsins.
Lýbikumenn höfðu öll yfirráð yfir korni
sem og borgir austan Jótlandsskaga. Vest-
ur-þýzku Hansaborgirnar með Hamborg
og Brimar í fararbroddi höfðu hins vegar
áhuga á að sækja skreið sina til Islands,
þar sem hún fengist ódýrari. Lýbikumenn
vildu hins vegar byggja Björgvin upp og
settu Hamborgurum og Brimurum stólinn
fyrir dyrnar með því hreinlega að banna
þeim að sækja skreið til norðlægari slóða,
svo sem Orkneyja, Hjaltlands og Islands,
snemma á 14. öld. Því voru Englendingar
svo að segja einráðir á íslenzka skreiða-
markaðinum framan af 14. öld.
tSLAND OLLI KLOFNINGI
ÞVZKALANDSIAUSTUR
OG VESTUR?
Þar eð Lýbika hafði töglin og hagldirnar
sem kjarni norður-þýzka Hansasambands-
ins má segja að hún hafi stuðlað að yfir-
ráðum Englendinga hér við land. Hins
vegar mætti einnig i því sambandi segja
að oft veltir lítil þúfa þungu hlassi, þ.e. að
Island hafi orðið þess valdandi að Þýzka-
land klofnaði í Austur- og Vestur-
Þýzkaland, því Hamborgarar og Brimarar
virtu boð og bönn Lýbikumanna að vett-
ugi, þegar fór að liða á 15. öldina og með
aðstoð Danakonungs, sem þeir höfðu lengi
komið sér i mjúkinn hjá, t.d. með því að
hylla hann opinberlega árið 1461 sem sinn
,,Schiltsherr“ eða verndarherra, hófu þeir
siglingar hingað upp úr 1470.
A tímabilinu 1460—70 voru Orkneyjar
og Hjaltland innlimuð í Bretlandseyjar og
þá hófst jafnframt samkvæmt kenningu
dr. Björns Þorsteinssonar þriðja þorska-
stríðið.
Danakonungur réð yfir mikilvægri
siglingaleið, Eyrarsundi, eins og fyrr seg-
ir. Árið 1450 lýsti Krisján 1. Danakonung-
ur yfir hörðum refsiaðgerðum, ef þeir
sigldu hingað án leyfisbréfs, „Langa-
réttarbót". Englendingar voru samt alls-
ráðandi við tsland, höfðu umsvifamikinn
atvinnurekstur í landi og konungur þeirra
lét sjálfur gera út skip til Islands og selja
þegnum sínum leyfisbréf til ferðarinnar
norður. Um 1460 tók Englandskonungur
jafnvel að eigna sér landið: „vort land
Island“ (terra nostra Islandia.)
Upphaf þriðja þorskastríðsins var morð-