Morgunblaðið - 16.08.1977, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. AGÚST 1977
Þorsteinn Valdimars-
son skáld—Minning
31. 10. 1918
7.8.1977
Fáir staðir á Fróni eru eins
hlýir og vinalegir og Hallorms-
staður á Héraði eystra, ekki sízt á
heyönnum og á haustmánuði.
Þar man ég Þorstein bezt og þar
finnst mér enginn hafa átt frekari
heima.
Elskulegri, ljiifari og skilnings-
ríkari dreng hef ég aldrei þekkt.
Alltaf reiðubúinn að greiða
götu manns, léttur i lund og spori.
A æskuslóðum inni í Laugar-
nesi kynnist ég fyrst þessum
ljóðamanni vorsins. Hann var þar
gestur vinar okkar Kolbeins í
Kollafirði. Komdu vinur og fáðu
hjá mér Vilta vor. í kjallaranum á
Bergstaðastræti hjá móðursystur
hans Guðbjörgu, ef ég man rétt.
Sama snyrtimennskan þar og alla
tið hjá því, sem ég kynntist af
hans fólki. Vilta vor — ungur
drengur hreifst af þvi vori —
þeim andblæ hreinlyndis og lifs-
ástar.
Guðfræðineminn söng svo hlýtt.
og kvað svo blítt. Hann átti tóninn
hreinan, skæran og sannan í þess-
ari misbliðu veröld.
Arin liðu, við hittumst með
höppum og glöpum. Ætið fór ég
léttari i spori af fundi þessa hóg-
láta og brosandi lifsunnanda.
Allt i einu eigum við báðir
heima í Kópavogi. Þorsteinn
minn, okkur langar að biðja þig
að yrkja um þessa barnabyggð.
Hún er tiu ára sem kaupstaður
núna 1965. — Viltu ekki í nefið,
vinur, segir skáldið. Það má at-
huga málið. Aldrei hafa grýttir
hálsar og hrjóstrug klettaklungur
hlotið annan eins lofsöng og ástar-
óð og lífið sem þar býr:
Heyrið þið bara:
VaKKa hörnum »k hlómum
horgin hjá vugunum Iveimur
risinn einn árdag úr e> ði. —
heill undrunarheimur.
Brldge
Úrslit í sumarspilamennskunni
f Domus Medica sl. fimmtudag.
A-riðill:
Hannes Ingvarsson —
Sigfús Þórðarson 252
Albert Þorsteinsson —
Sigurður Emilsson 244
Egill Guðjohnssen —
Vigfús Pálsson 240
Ellert Ölafsson —
Gísli Sigurtryggvason 232
B-riðill:
Logi Þormóðsson —
Þorgeir Eyjólfsson 246
Guðmundur Magnússon —
Páll Valdimarsson 245
Einar Þorfinnsson —
Sigtryggur Sigurðsson 238
Dagbjartur Grimsson —
Ingólfur Böðvarsson 233
C-riðill:
Gísli Steingrímsson —
Sigfús Arnason 243
Jóhanna Guðmundsdóttir —
Már Kjartansson 229
Benedikt Jóhannsson —
Han nes J ónsson 226
Arnór Valdimarsson —
Runólfur Pálsson 225
Guðlaugur Nielssen —
Sigurleifur Guðjónsson 225
Heildarstig eftir 12 umferðir:
Gisli Hafliðason 22
Sigurður B. Þorsteinsson 22
Einar Þorfinnsson 21
Sigtryggur Sigurðsson 21
Jón Hilmarsson 11
Þorfinnur Karlsson 11
Gísli Steingrímsson 10
Sigfús Arnason 10
Gissur Ingólfsson 8
Ingólfur Böðvarsson 8
Og hlikið f hernskum auj’um
er hros gegnum lár
söf'unnar. sem «ss fæddi
»K signir þess þurrar hrár.
VagKa hörnum «k hlómum.
h»rgin f önn »k draumi.
farvegur. framtfð hrolinn
af fallþunf'um straumi.
Att þú lokið þvf lausnarstrfði
er lönd skjálfa við?
Sýndu þitt svar f verki
»K sel þór æ hærra mið.
(iriðland hörnum »k hlómum.
Brosi við framlíð sinni
allt sem þú vaxtar »k verndar
í vÖKKunni þinni. —
Þ<) að flóðhylgja fleygrar tíðar
só fallþung «k strönK
Keym þinnaKrænu vinja
«K Klevm ei lóunnar söns.
Elskusemin og ástin til alls sem
lifir er þessu skáldi svo inngróin,
hagleikurinn, smekkvísin, tón- og
söngvísin bregðast honum ekki.
Enn liða ár. Upp kemur sú hug-
mynd að halda menningarviku í
Kópavogi árið 1970. Til Þorsteins
er fyrst leitað og viðtökurnar eru
sem fyrr. Heldurðu að það væri
ekki ráð að hafa heimahaga höf-
undanna höfuðefni fyrsta dags-
ins, segir hann. Það var ráðiö á'
stundinni og magnað kvæði að
lífsþekkingu, ljúfum minningum
frá bernsku dögum og sárum er
horfnir voru ástvinir góðir, þeir
frændur Þorsteins, feðgarnir
Sæmundsen, Einar yngri og eldri,
varð upphaf þessarar vöku og það
sem lifir lengst í minni vitund.
Já, stutt er ævin, en dáðin löng.
Það er öllum harmabót í mis-
vindasömu lífsstríði að kynnast
góðu fólki, manneskjum þar sem
hjartað heyrist slá.
Þrjár slíkar unaðsverur tengd-
ar Kópavogi, hafa horfið okkur á
skömmum tíma, Gerður Helga-
dóttir, Barbara Arnason og nú
Þorsteinn Valdimarsson. Lista-
menn, svo af bar, en um leið sjálf-
um sér og boðskap sinum svo sam-
vaxnir að enga þekki ég betur
fallna sem fyrirmyndir um öll
mannleg samskipti.
Þá má minna á að Þorsteinn var
Kór Menntaskólans við Hamra-
hlíð mikill hollvættur.
Mér finnst sem hið undurfagra
erfiljóð hans um snillinginn
Róbert A. Ottósson, gæti eins
fylgt höfundi sínum:
hldliiðrar duna
»K draga skjótt
dumhrauðan seim
I þögn »k nótt.
Hví mun þar
eftir þrotinn dají
þjóta á tindum
slíkt sólarlaK?
Af því að gleði
unaðslöng
yljaði hlæ hans
»K fyllti söng.
Nú er söngur þinn þagnaður
elskulegi vinur. Þér fylgja eins og
frændum þinum forðum „sakn-
aðaraugu úr heimatröðum, meðan
sér til reykja".
Hjálmar Úlafsson.
„Dáinn horfinn harmafregn"
Fyrsti og bezti bernskuvinurinn
er. dáinn, á bezta aldri og átti svo
margt ógert.
Við ólumst upp að miklu leyti
sem næstu nágrannar, og varð
snemma vel til vina, og því tíðför-
ult milli nágrannabæjanna til
leikja og starfa.
Siðan fylgdumst við að í gegn-
um skóla, og vináttan hélst og
þróaðist jafnframt því sem aldur
og þroski færðust yfir, þó heim-
sóknirnar strjáluðust eftir því
sem annirnar urðu meiri, mínar
við brauðstrit með stóra fjöl-
skyldu, hans við frekara nám og
þroskun andans og sköpun
ómetanlegra listaverka i ljóðum
og tónum, sem hann lagði í alla þá
alúð og innileika sem voru hans
aðalsmerki.
Það voru okkur sólskinsstundir
þegar hann kom á heimili okkar
hjóna, sólskinsstundir sem liðu
alltof fljótt við hljóðfæraslátt og
söng og upprifjun æskustunda
þar sem hann var veitandinn en
við þiggjendur.
En nú er horfið hlýja þétta
handtakið, slokknað djúpa inni-
lega augnatillitið og stóra lista-
mannshjartað hætt að slá, svo allt-
of snemma.
Eftir situr söknuður, og minn-
ingarnar hrannast að, og þakklæt-
ið fyrir liðnar sólskinsstundir
samvistum við hjartahlýjan og
hjartahreinan góðan dreng verð-
ur efst í huga. Já margt er að
þakka, og ekki sizt það að forsjón-
in leyfði okkur að heimsækja
hann siðasta daginn sem hann var
fær um að njóta heimsókna.
Við sjáum á bak góðum vini og
kveðjum hann með söknuði, en
hvað er það hjá missi systkinanna
og annarra ástvina.
Þeim vottum við dýpstu hlut-
tekningu og hugsum til þeirra úr
fjarlægð, og biðjum Guð að blessa
þeim dýrmætar minningar.
Þórir Guðmundsson
„Láttu nú fara vel um þig; svo
fáum við okkur te og hunang." —
Stórt herbergi með súð og kvisti.
Stofuorgel við vegg, en flygill á
miðju gólfi. Vænn bókaskápur og
annar minni. Skrifborð við vest-
urgluggann. Hvílubekkur i horni,
og dálitill hlaði af bókum við
höfðalag. Inn um suðurgluggann
ber ilm af birki. Og nú er teið
komið á borð, og hann kveikir á
kerti í háum stjaka. Það gerir
hann ævinlega þegar við setjumst
að spjalli, eins þó bjart sé af degi;
og þó að rafljós brenni í lofti,
þurfum við að hafa „lifandi ljós“
líka, og hafa það hjá okkur. Teið
er sterkt og bragðgott, — enn
hefur honum tekizt að hafa uppi á
nýrri tegund!
Ég læt talið berast að ljóðabók,
sem í vændum er. Hann er þá
búinn að gera fáeinar smábreyt-
ingar á nokkrum kvæðum frá þvi
siðast við hittumst. Ekki virðast
þær allar mikilvægar í fljótu
bragði; en þegar betur er skoðað,
eru þær þaulhugsaðar. Þetta litla
ljóðasafn, Smalavisur, nálgast
enn sína fullkomnun, frelsi
skáldsins i sátt við fjötra hins
listræna forms. I djúpri lind þess-
ara Ijóða speglast himinn
islenzkrar menningar með heið-
ríkju sinni og skýjafari, unaður
náttúrubarnsins og uggur hins
víðsýna mannvinar. Ég fletti blöð-
unum enn. Nokkur viðhöfn i
brag; traust málfar, tamið af ást á
íslenzkri tungu. Sjálft handbragð-
ið er með sama stilsmóti; hóflega
flútuð skrift með ýmsu bleki, sum
ljóðin blá, önnur mógræn, enn
önnur svört, eða dumbrauð. Við
ræðum prentun, útgáfu. Hann vill
geta ráðið öllu, broti og sniði,
skipan texta á siður, tegund og
stærð leturs, gerð pappirs, lit og
áferð yzt sem innst. Hann ætlar
að gefa bókina út sjálfur.
Og það liður á sumar. Prófarkir,
og ný verkefni sem útgáfu varða.
Sumt fer að óskum, vinna i prent-
smiðju er vönduð, og teikningar
Atla Más eru frábærar. Hins veg-
ar þykir honum allt ganga hægar
en þurfi,..allsstaðar seinagangur á
öllu. Þetta staka ljúfmenni hefur
jafnvel uppi hvassan eftirrekstur.
En honum liggur á. Fáir vita
hvers vegna. Sjálfur nefnir hann
það ekki við nokkurn mann.
Hann var kominn heim af
spítala; nú er hann farinn þangað
aftur. En áfram annast hann út-
gáfuna þungt haldinn á sóttar-
sæng. Hann sýnir mér efni i
spjöld og bókarkápu; þetta hafði
hann fengið likast því, sem hann
sjálfur hefði kosið. Enn er þó
ýmsu að sinna. Tveim dögum sið-
ar stend ég við rúmið hans, og
spyr tiðinda af útgáfu. Þá brosir
hann til min og segir: „Nú gerum
við hlé á henni í bráð.“ Svo vikur
hann tali að öðru. Ég reyni að láta
á engu bera, þegar ég varpa
kveðju á minn kæra kæra vin,
einn þeirra manna, sem ég hef
beztum kynnzt. í næsta skipti
vissi ég ekki hvort hann þekkti
mig; eftir örfáa daga var hann
allur.
Svo hann fékk þá ekki að sjá
bókina sína. En islenzk þjóð á
vonandi eftir að sjá og meta að
verðleikum þessa bók, sem ég
hygg að hafi að geyma nokkur af
fegurstu ljóðum þessa elskulega
snillings.
Helgi Hálfdanarson.
Einfari kvaddur
I ljóði Þorsteins Valdimars-
sonar Friður er þetta erindi:
Frióur er mildi sláls ug tungu.
örgrynni surganna;
móóurhendur rósarinnar
á lugakumlum burganna;
hinn regnhurni sumarþeyr,
sem strýkur værri skúr
vfir glevmdan skugga kunu »g manns.
brenndan i hruninn múr.
Friður er meðal þeirra ljóða
Þorsteins Valdimarssonar sem
valda þvi að framlag hans til
ljóðlistar aldarinnar er meira
en flestir gera sér grein fyrir.
Þorsteinn orti mörg prýðileg
ljóð, nokkur þeirra eru verk
góðskálds.
Þorsteinn Valdimarsson var
að mörgu leyti einfari i skáld-
skap sínum. Steinn Steinarr lét
hafa það eftir sér að kveðskap-
ur Þorsteins væri „uppblásinn
af einhvers konar gamaldags og
umfram allt leiðinlegri róman-
tík“. Það er viss sannleikur
fólginn í orðum Steins, en engu
að síður vitna þau um skort á
skilningi á manninum og skáld-
inu Þorsteini sem var siður en
svo „óekta“ svo enn sé vitnað til
Steins, heldur trúr uppruna
sínum, íslenskri sveitamenn-
ingu eins og hún gerist best. I
viðkynningu var Þorsteinn
Valdimarsson ljúfur maður og
hrifnæmur og þessa eiginleika
er að finna i skáldskap hans.
Hann hélt sér utan við alfara-
veg i lífi sinu, en ef leitað var
til hans var hann hinn örláti
veitandi. Islenskir tónlistar-
menn munu kunna á því best
skil hve Þorsteini var kært að
greiða götur annarra því að hin-
ar fjölmörgu þýðingar hans á
söngtextum sem i senn bera
hagleik Þorsteins og ást á tón-
list vitni eru þess eðlis að á
fárra eða engra færi er að taka
upp merkið.
I skáldskap sínum fóe Þor-
steinn Valdimarsson aðrar leið-
ir en jafnaldrar hans og félag-
ar. Hann lagði rækt við gamla
ljóðhefð og orti yfirleitt hefð-
bundið, en gerði þó ýmsar
formtilraunir. Fyrir kemur að
leikur að formi verður honum
aðalatriði, en skáldskapurinn
líkt og gleymdist eða hverfur i
orðkynngi. Hann gerði skáld-
skap sinn að iþrótt eins og limr-
urnar sem hann orti sýna, en
þær birti hann i tveimur bók-
um Limrum (1965) og Fiðrilda-
dansi (1967). Mér er óskiljan-
legt hvernig maður með gáfu
Þorsteins gat iðkað limrugerð
eins og þá sem iesa má í fyrr-
nefndum bókum, en þeir munu
til sem hafa meira gaman af
limrunum en viðamestu ljóðum
skáldsins.
Mistækur var Þorsteinn i
skáldskap sinum eins og fleiri
og mér er næst að halda að
sumar bækur hans muni ekki
verða langlifar. Ég er þó viss
um að I Hrafnamálum (1952)
eru góð Ijóð og á stöku stað í
bókum hans er að finna ljóð
sem erfitt mun reynast að
gleyma. Siðasta bók Þorsteins
Yrkjur (1975) er umfangsmikil
bók þar sem viða er komið við.
Sum ljóð hennar eru með því
besta sém Þorsteinn orti og
sýna glögglega tök hans á efni
og formi. Islensk náttúra, heim-
ur bernsku og æsku austur á
fjörðum, er helsta yrkisefni
Þorsteins í Yrkjum og þar verð-
ur söknuðuur skáldsins gull-
vægur:
Ég lagAi mig I lyngið
við Lindarsel, —
f Ifóandi dvala mig bar
heimveg og draumveg
á harnsins báruskel.
hrotinni’ og týndri fyrir löugu.
glataðri’ og gleymdri fyrir löngu.
Engum sem les Yrkjur for-
dómalaust og af einlægni getur
blandast hugur um ríka ljóð-
gáfu Þorsteins Valdimarssonar.
Aftur á móti er ljóst að hann
átti ekki samleið með öðrum
skáldum. Rætur hans voru i
annarri mold en helstu nútima-
skálda okkar og honum auðnað-
ist sjaldan að endurnýja gamla
hefð með þeim hætti að athygli
vekti. Hann hélt sig á slóðum
sem hann þekkti, en fast-
heldnin kom þó ekki í veg fyrir
að skáldgáfa hans nyti sín.
Sennilega eru Iirafnamál
merkasta bók Þorsteins Valdi-
marssonar. Meðal snjallra ljóða
þar er Auðn sem búið er helstu
kostum skáldsins, hefur í sér þá
álfkynjuðu töfra sem gæddu
skáldskap Þorsteins sérstöku
lífi og gerðu hann engum öðr-
um líkan. Sanarlega var hann
eins konar huldusveinn ís-
lenskrar ljóðlistar:
Ain slrevmir
um eyðibyggð. —
Og vært þig dreymir.
þó djúpa hryggð
þú geymir. —
Um eyðibyggð
áin streymir.
Þú litast hljóður
um lágan mó —
þfn bernsku-rjóður.
hinn blásnaskóg
og gróður. —
Um lágan mó
þú litast hljóður
Að föllnum garði
ei framar spyr. —
Að dyrum barði
þar dauðinn fyr
en varði. —
Ei framar spyr
að föllnum garði.
Ur st að og skorðum
allt stundlegt ber. —
En yndisorðum
þó andar hér
sem forðum. —
Allt stundlegt ber
úr stað og skorðum.
Ain niðar.
Ó, auðnar kyrrð —
Degi miðar
í misturfirð
til viðar. —
ó, auönar kyrrð!
Ain niðar.