Morgunblaðið - 20.10.1977, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. OKTÓBER 1977
ffgtntfrliifrft
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarf ulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiSsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm G jðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Ámi Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 1 500.00 kr. á mánuði innanlands
í lausasölu 80.00 kr. eintakið.
Fjárlaga-
frumvarp 1978
Fjárlagafrumvarp fyrir
árið 1978 var lagt fram á
Alþingi i síðustu viku og nema
niðurstöðutölur fjárlaga um
124 milljörðum króna. Slíkar
tölur þykja að sjálfsögðu ógn-
vænlegar, og til marks um
sívaxandi útþenslu hins opin-
bera. En tölurnar sjálfar gefa
ekki endilega rétta mynd, þótt
háar séu, því þær taka mið af
þeirri miklu verðbólgu, sem i
landinu er Ef miðað er við
fjárlög yfirstandandi árs eins og
þau voru afgreidd á Alþingi í
desembermánuði sl. nemur
hækkun útgjalda rikissjóðs um
36% á næsta ári. Kannski er
slikur samanburðargrundvöllur
ekki sanngjarn Ef miðað er við
íjárlagafrumvarp sl. haust
verður útkoman önnur En allt
er þetta nú talnaleikur.
Hér er um að ræða siðasta
fjárlagafrumvarp, sem
núverandi rikisstjórn leggur
fram fyrir kosningar og því for-
vitnilegt að sjá hvernig hún
hefur haldið á ríkisfjármálunum
á þessu fjögurra ára tímabili. Á
árinu 1975, sem var fyrsta
heila starfsár þessarar ríkis-
stjórnar, voru að sjálfsögðu i
gildí fjárlög, sem að langmestu
leyti voru mótuð af vinstri
stjórninni sem fór frá völdum
siðla sumars 1974. Þá nam
hlutfall rikisútgjalda af þjóðar-
framleiðslu 3 1,4%. Á þessu ári
er gert ráð fyrir þvi, að hlutfall
rikisútgjalda af þjóðarfram-
ieiðslu verði komið niður í
27,3% og eins og fjárlaga-
frumvarpið liggur nú fyrir má
gera ráð fyrir, að hlutfall rikis-
útgjalda af þjóðarframleiðslu
verði svipað á næsta ári. Þetta
þýðir, að i fjögurra ára fjár-
málaráðherratið Matthiasar Á
Mathiesen hefur tekizt að
lækka hlutfall útgjalda ríkisins
af þjóðarframleiðslu um 4.1
prósentustig og verður ekki
annað sagt, en að þar sé um
mjög verulegan árangur að
læða og að fjármálastjórn rikis-
ins á þessum tíma hafi verið í
samræmi við stefnu og mark-
mið Sjálfstæðisflokksins.
Þegar ríkisstjórnin tók við
völdum var mjög verulegur
greiðsluhalli á rikissjóði og sá
greiðsluhalli hélt áfram á árinu
1975. Það hefur að sjálfsögðu
verið eitt helzta markmíð ríkis-
stjórnarinnar og fjármálaráð-
herra að koma á jöfnuði i út-
gjöldum rikisins og það tókst
nokkurn veginn á árinu 1976
rneð frávikum, sem engu máli
nkipta í þessu stóra dæmi, og
allt bendir til þess, að )öfnuður
verði einnig i fjármálum ríkisins
á þessu ári. Þetta þýðir, að
Matthíasi Á Mathiesen, fjár-
málaráðherra, hefur tekizt á
þessum fjórum árum að breyta
stöðunni i ríkisfjármálunum frá
mjög verulegum greiðsluhalla
sem nam þúsundum milljóna á
árinu 1975 í jöfnuð á árinu
1 976 og 1 977. Er það einnig i
samræmi við stefnu og mark-
mið Sjálfstæðisflokksins, um
leið og þessi breyting á stöðu
rikisfjármálanna hefur gert það
að verkum, að ekki er lengur
hægt að saka rikissjóð um að
hann hafi stórkostlega verð-
bólguhvetjandi áhrif í efna-
hagslifinu.
í hinu nýja fjárlagafrumvarpi
vekur einnig athygli, að gert er
ráð fyrir 5% samdrætti opin-
berra framkvæmda og er það í
samræmi við þá stefnu Sjalf-
stæðisflokksins, að draga eigi
umsvif ríkisins saman eins og
mögulegt er. Hins vegar er gert
ráð fyrir stórauknum fram-
kvæmdum til vegamála og
ætlunin er að fjármagna þær
með þvi að hækka benzínskatt
um 1 5 kr. Sjálfsagt verður hér
um umdeilda ráðstöfun að
ræða. Engum getur þó bland-
azt hugur um að mjög rik þörf
er á að gera stórátak í vega-
málum á næstu árum. Það þarf
að gera mikið átak í þvi að
leggja varanlegt slitlag á þjóð-
vegi. Og kröfur almennings um
það munu fara sívaxandi á
næstu árum i Ijósi þess, að
varanleg gatnagerð er nú kom-
in mjög langt i þéttbýli. En þá
vaknar sú spurning, hvort bif-
reiðaeigendur í landinu eru
reiðubúnir til þess að greiða
viðbótarskatt til þess að hraða
vegaframkvæmdum. Sjálfsagt
eru skiptar skoðanir um það og
sjálfsagt munu raddir heyrast
um að nær væri að beina
auknu fjármagni úr ríkissjóði til
vegaframkvæmda, fjármagni
sem með einum eða öðrum
hætti sé tekíð af umferðinni í
formi skattgreiðslna. Engu að
síður hefur aldrei verið komizt
hjá því, þegár þurft hefur að
gera stórátök í vegamálum, að
skattleggja bifreiðaeigendur
sérstaklega Þannig sættu
menn sig t.d við að greiða
sérstakt vegagjald fyrstu árin,
sem varanlegt slitlag var á
veginum milli Suðurnesja og
höfuðborgarsvæðisins. Og ekki
er ólíklegt, að hafi almenningur
sannfæringu fyrir því að nú
verði gert myndarlegt átak í þvi
að leggja varanlegt slitlag á
þjóðvegi í mesta þéttbýli jafn-
hliða rösklegum vegafram-
kvæmdum í dreifbýlinu, þá
muni reynast meiri stuðningur
við þessa skattheimtu en
margur hyggur.
Fjörugar umræö- W — A • 1
Tillaga tll s
í stafsetningardc
Z í stofni orða en felld niður í miðmynd;
VILHJÁLMUR Hjálmarsson, menntamálaráðherra, mælti fyrir frumvarpi til laga
um setningu reglna um íslenzka stafsetningu í neðri deild Alþingis í gær. Er ræða
hans birt í heild á öðrum stað í blaðinu í dag. Hér á eftir verða raktar efnislega
umræður um frumvarpið og íslenzkar stafsetningarreglur. Inn í þær umræður kom
sáttahugmynd, sem rakin var til Halldórs Halldórssonar, prófessors, á ráðstefnu
menntamálaráðuneytis, málvísindamanna og íslenzkukennara um þetta efni.
Ofbeldi við tunguna
Magnús Kjartansson (Abl)
sagði frumvarpið hófsamlegt og
skynsamlegt á flesta grein. Von-
andi upphæfust ekki deilur um
einskisverða hluti nú, eins og áð-
ur í stafsetningarumræðum, sem
gjarnan væri gripið til, eins og
rjúpunnar, þegar fela ætti hin
stærri vandamál í þjóðfélaginu. I
raun ætti aðeins ein regla að gilda
um stafsetningu: að hún væri sem
auðlærðust, að unnt væri að læra
hana fyrirhafnarlítið i barna-
skóla. Ritað mál á að vera sem
líkast töluðu máli. Eina athuga-
semd sagðist Magnús gera við
auglýsingu frá menntamálaráð-
herra, sem frumvarpi fylgdi sem
fylgiskjal. Þar segði að rita ætti
með litlum staf: framsóknarmað-
ur, sjálfstæðismaður, alþýðu-
flokksmaður o.sv.frv. Þar stæði
alþýðuflokksmaður en ekki al-
þýðumaður, þvi þetta væri tvennt
ólíkt. Með sama hætti væri rangt
að segja t.d. framsóknarmaður en
ekki framsóknarflokksmaður.
Annað tveggja ætti að rita þessi
orð með stórum staf, sérheiti yfir
flokksmenn, eða skrifa sjálf-
stæðisflokksmaður t.d. Annað
væri ofbeldi við tunguna. Hann
myndi aldrei fara að fyrirmælum
menntamálaráðherra um þetta
efni.
Frumvarpið ekki
stjórnarfrumvarp
Sverrir Hermannsson (S) lagði
áherzlu á að frumvarpíð væri ekki
stjórnarfrumvarp, heldur flutt af
menntamálaráðherra. Hann væri
að visu sáttur við efnisatriði
frumvarpsins, þó að opna þyrfti
meir þá ráðgjafanefnd, sem um
væri fjallað, og myndi hann koma
á framfæri breytingartillögu þar
um. Sömuleiðis væri rétt að
hugsanleg stafsetningarákvörðun
ráðherra, að fenginni ábendingu
ráðgjafanefndar, hlyti samþykki
Alþingis í formi þingsályktunar.
Ekki bæri að skipa stafsetningu
með lögum. En áður en slíkt
frumvarp fengi framgang þyrfti
að ná samkomulagi á Alþingi um
þau atriði, er í fljótræði voru
ákvörðuð 1973 og 1974 — eða leið-
réttingu þar á. Að vísu má segja
að Alþingi hafi áður tekið af skar-
ið um þetta efni. Alþingi sam-
þykkti þingsályktun, þar sem tek-
in var ákvörðun um að hrundið
skyldi þeirri ákvörðun að fella
z-una niður. Þessi vilji þingsins
var hins vegar ekki virtur. Ráð-
Ökuljósin eru ódýrasta líf-
tryggingin í rökkri og dimmu
Ráðlegast er fyrir
ökumenn a8 tendra
ökuljósin fyrr en
seinna eins og öku-
maður bifreiðarinnar á
þessari mynd hefu'
gert. Ökuljósin tryggjj
að ökumaður sjái ve
fram fyrir bifreiðina oc
ennfremur sjá aðri
vegfarendur bifreiðinj
frekar.
herrar eru framkvæmdastjórar
Alþingis, eins og Magnús
Kjartansson, er hér talaði áðan,
segir í frumvarpi sínu um Iðn-
tæknistofnun og ber að fram-
kvæma vilja þess. Bæði fyrrver-
andi og núverandi menntamála-
ráðherra hafa farið fram hjá þess-
um þingvilja. Og það er ekki síður
alvarlegt mál en hvernig búning-
ur islenzkrar tungu er í rituðu
máli. Áskorun, undirrituð af
meirihluta þingmanna, um sama
efni var sent menntamálaráð-
herra. Þá var lagt fram frumvarp
til laga, sem samþykkt var í neðri
deild Alþingis með 25:14 atkvæð-
um. Vegna tímaskorts — á siðasta
degi þings — vísaði efri deild
þessu frumvarpi til ríkisstjórnar-
innar. En það speglaði vilja þing-
halda þvi fram, eins og Magnús
Kjartansson, að búningur málsins
í rituðu máli hefði ekki úrslita-
þýðingu, að uppruni málsins
skipti ekki máli. Rakti Sverrir
ýmis dæmi um gildi Z-u fyrir
móðurmálskennslu, skilning á
uppruna orða og málþróun.
Sverrir sagði það höfuðkost
framkomins frumvarps að það
útilokaði ámóta ákvarðanatöku
eins og breytingin frá 1973 hefði
verið. En áður en það yrði sam-
þykkt, þyrfti að ná sáttum um
deiluatriðin. Það væri rangt hjá
menntamálaráðherra að sú ráð-
stefna, sem ráðuneytið gekkst fyr-
ir, hefði í engu gefið sáttavon.
Þvert á móti. Sjálfur forma'ður
endurskoðunarnefndarinnar,
Halldór Halldórsson, prófessor,
manna engu að síður. Tímaskort-
ur var eina forsendan tilgreind
fyrir vísun til ríkisstjórnar. Vilji
þingsins hefur þvi komið fram.
Síðan rakti Sverrir aðdraganda
og framkvæmd stafsetningar-
breytinga 1973 og 1974, sem hann
fór um hörðum orðum, bæði í
framkvæmda-og efnisatriðum.
Um stafsetningu, sem byggði
einvörðungu á mæltu máli, ekki
uppruna, sagði Sverrir, að hún
leiddi í beinar ógöngur. Fyrir
mörgum áratugum hefði hljóð-
villa verið algeng sums staðar í
landi, þó nú væri að mestu horfin.
Menn hefðu þá talað um „sekur
og sker“ (Sykur og skyr). Engum
datt hins vegar i hug að setja
þann framburð í ritreglur.
Sverrir rakti deilur fyrri tíðar
um íslenzka stafsetningu, sem
endaði með sáttum eftir beztu
manna yfirsýn árið 1929; þeim
ritreglum, sem gilt hefðu fram á
okkar áratug. Með samræmdri
stafsetningu, sem ákveðin var
1929, hefði tekizt að ná þeirri sátt,
sem enginn hefði við raskað fyrr
en 1973. Tilgangslaust væri að
hefði varpað fram á lokastundum
ráðstefnunnar þeirri sáttahug-
mynd, að z yrði geymd í stofni
orða en felld úr miðmyndarend-
ingum. Mér er ákaflega annt um
stafsetníngu frá 1929 og vildi
helzt við hana búa. En ég legg
höfuðáherzlu á að bundinn sé
endi á núverandi ástand í staf-
setningarmálum með samkomu-
lagi, er allir geti sæmilega við
unað. Þess vegna hefi ég undirbú-
ið tillögu til þingsályktunar um
slika sátt á grunni þeim, er Hall-
dór Halldórsson vék að. Ef sú
sáttatillaga verður samþykkt mun
ég fylgja frumvarpi menntamála-
ráðherra, sem hér er til umræðu,
með áður um getinni breytingu á
skipan ráðgjafanefndar.
Frumvarp um formsatriði
— ekki efnisatriði
Gylfi Þ. Gfslason (A). Þetta
frumvarp fjallar ekki um, hvern-
ig íslenzk stafsetning skuli vera,
heldur um formsatriði, hvernig
farið skuli með, þá er ákvörðun er
tekin um stafsetningu. Ég get fall-