Morgunblaðið - 11.12.1977, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 1977
JJttripwMaMfo
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthias Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjöm Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Ámi Garðar Kristinsson.
Ritstjóm og afgreiSsla Aðalstræti 6, simi 10100.
Auglýsingar Aðalstræti 6. simi 22480.
Menntun og atvinna
Rey ki aví kurbr éf
Laugardagur 10. desember^
Þegar farið er ofan í
saumana á þjóðfélags-
umræðu líðandi stundar
verða fyrir tvö meginsvið,
sem þó tengjast órjúfan-
lega, manneskjan og sam-
félagið. Ágreiningur um
þjóðfélagsform byggist,
þegar grannt er skoðað,
ekki sízt á þvf, hvort skuli
meira meta: manneskjuna,
sjálfræði hennar og ham-
ingju, — eða ríkið, samfé-
lagið, sem þegnarn'ir
mynda. Frjálshyggjufólk
setur manneskjuna í önd-
vegið. Ríkið er til orðið
vegna þegnanna, að þess
dómi. Ríkið á að virkja
samtakamátt þegnanna til
að tryggja öryggi, frjáls-
ræði, menningu og velferð,
bæði heildar og einstakl-
inga. Það má aldrei þróast í
ofstjörn, þar sem þegnrétt-
indum er fórnað á altari
annarlegra sjónarmiða.
í fyrradag kom til um-
ræðu í Sameinuðu þingi til-
laga til þingsályktunar,
sem fimm þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins flytja, og
snertir í senn mikilvægan
þegnrétt einstaklingsins og
heildarhagsmuni. Þessi til-
laga lætur ekki mikið yfir
sér, fljótt á litið, en vegur
þeim mun þyngra sem hún
er betur skoðuð. Efni
hennar er, að ríkisstjórnin
láti gera athugun á vinnu-
aflsþörf íslenzkra atvinnu-
vega í nánustu framtíð
með sérstöku tilliti til at-
vinnumöguleika ungs
fólks. Við gerð þessarar at-
hugunar verði áherzla lögð
á að ganga úr skugga um,
hvort æskilegt jafnvægi sé
milli menntunar ungs fólks
annars vegar og eðlilegra
þarfa atvinnuveganna hins
vegar í þeim efnum.
I greinargerð fyrir tillög-
unni er vakin athygli á því
að eitt mesta vandamál nú-
tímaþjóðfélaga sé að
tryggja ungu fólki atvinnu
f samræmi við menntun og
hæfni. Alvarlegir gallar í
samræmingu mennta- og
atvinnumála hafi komið í
Ijós. Á ráðherrafundi Efna-
hags- og framfarastofnun-
ar Evrópu, sem haldinn
var í París í júnímánuði sl.,
hafi verið kunngjört, að
um 7 milljónir ungra
manna undir 25 ára aldri
hafi þá verið atvinnulausir
í aðildarríkjum OECD.
Þetta sé um 40% allra at-
vinnuleysingja í þessum
ríkjum. Hérlendis hefur
þessarar þróunar ekki orð-
ið vart svo heitið geti, enda
hefur tekizt að tryggja at-
vinnuöryggi um gjörvallt
landið. Þó má búast við að
á komandi árum verði
breyting til hins verra í
þessum efnum, hér á landi
sem annars staðar, ef ekki
er hugað að þessum málum
í tæka tíð og reynt að koma
á jafnvægi milli menntun-
ar í þjóðfélaginu og vinnu-
aflsþarfa atvinnuvega okk-
ar.
Vel unnin og marktæk
úttekt á líklegri atvinnu-
þróun hér á landi í náinni
framtíð, er sýni vinnuafls-
þörf einstakra greina at-
vinnuvega okkar, getur
verið ungu fólki mjög
mikilvæg, er það velur sér
námsbrautir. Það er keppi-
kefli sérhverrar þjóðar að
sem flestir geti notið mik-
illar og góðrar menntunar,
eftir því sem hugur og
hæfni hvers og eins stend-
ur til. Þessi viðleitni getur
hinsvegar verið unnin
fyrir gýg eða haft tak-
markaða þýðingu, ef
menntunin kemur ekki að
þeim notum, sem stofnað
var til með löngu og
kostnaðarsömu námi. Það
er ekki einvörðungu skað-
legt þjóðfélaginu, ef
menntun og sérhæfing ein-
staklinga nýtist því ekki.
Það er engu að síður skað-
legt viðkomandi einstak-
lingi, sem á sérnám að
baki, að finna ekki starfs-
kröftum sínum farveg í
þjóðfélaginu. En milljónir
sérhæfðra ungra manna
ganga nú atvinnulausir í
iðnþróuðum ríkjum sam-
tímans.
Þetta vandamál, sem
blasir viö í nágrannaríkj-
um okkar, vekur og spurn-
ingu um, hvort íslenzka
skólakerfið sé í nægilegum
tengslum við umhverfi
sitt; þá atvinnuvegi, sem
bera uppi þjóðarbúskap-
inn. Margt virðist benda til
að svo sé ekki. Skólakerfið
hefur þróazt án nægilegra
tengsla við þá atvinnu-
þróun sem orðið hefur í
landinu, sem fyrr en síðar
hlýtur að leiða til mis-
ræmis milli menntunar og
atvinnumöguleika, líkt og
gerzt hefur í nágrannarfkj-
um okkar. í þessu efni
þurfa fræðsluyfirvöld að
vakna til vitundar um þær
þjóðfélagsstaðreyndir, er
umlykja þau, sem og
skyldu sína við framtíðar-
heill þess unga fólks, sem í
skólum landsins býr sig
undir störf í þjóðfélaginu.
Rétturinn til menntunar
og möguleikinn til starfs
skiptir mjög miklu um líf
og hamingju hvers ein-
staklings. Hér er því hreyft
mikilvægu máli í þeirri til-
lögu um æskilegt jafnvægi
menntunar og atvinnu-
möguleika, sem Guð-
mundur H. Garðarsson al-
'þingismaður hefur flutt
ásamt fjórum samflokks-
mönnum sínum. Það vakti
og verðskuldaða athygli að
formenn tveggja stjórnar-
andstöðuflokka, Benedikt
Gröndal og Lúðvík Jóseps-
son, léðu tillögu þessari lið-
sinni og hvöttu til þess að
hún fengi afgreiðslu þegar
á þessu þingi.
Ragnhildur Helgadóttir
flutti tillögu til
þingsályktunar um svipað
efni árið 1958, sem þá var
samþykkt og framkvæmd.
Síðan hafa orðið miklar
breytingar í atvinnu- og
þjóðlífi okkar. Slík úttekt
og upplýsingamiðlun þarf
að vera viðvarandi í þjóó-
félaginu og tiltæk ungu
fólki, sem vill hafa hliðsjón
af staðreyndum samfélags-
ins og framtíðarhorfum er
það velur sér námsbrautir,
er falla að hug þess og
hæfni.
Landsleiga
Talsvert hefur veriö talað um
það undanfarið, að íslendingar
reyndu að hagnast á dvöl varnar-
liðsins hér á landi og þeirri hug-
mynd m.a. skotið upp, að Islend-
ingar ættu að láta Bandaríkja-
menn greiða lagningu þjóðvega
um landið. i prófkjöri sjálfstæðis-
manna í Reykjavík var gerð könn-
un á því, hvort menn væru fylgj-
andi þessari hugmynd eða ekki og
kom í ljós, að mikill meirihluti
þeirra stuðningsmanna sjálfstæð-
isflokksins, sem þátt tóku í próf-
kjörinu, voru reiðubúnir til þess
að styðja slíka landsleigu.
Morgunblaðið hefur verið henni
andvígt frá byrjun og fært að því
margvísleg rök, eins og kunnugt
er, bæði fyrr og siðar, ekki sízt
eftir að úrslit atkvæðagreiðslunn-
ar í prófkjörinu Iágu fyrir. Þá
hefur forsætisráðherra íslands og
formaður Sjálfstæðisflokksins,
Geir Hallgrímsson, lýst sig ein-
dreginn andstæðing hugmyndar-
innar um landsleigu og í umtöluð-
um sjónvarpsþætti lýsti hann því
beinlínis yfir, að enginn fengi
hann til að koma slíkri landsleigu
í höfn, þeir sem ætluðust til þess
gætu strikað hann út af lista
Sjálfstæðisflokksins i næstu al-
þingiskosningum. Vakti þessi
yf%4ýsing Geirs Hallgrímssonar,
forsætisráðherra, mikla og verð-
uga athygli. Þess má geta, að slik
yfirlýsing er ekki einsdæmi í sögu
Sjálfstæðisflokksins. Þegar
ákveðið var að leggja Keflavíkur-
veginn á sínum tíma, vildu Voga-
menn og ýmsir aðrir, að vegurinn
þræddi byggðirnar á Vatnsleysu-
strönd, en Ölafur Thors lýsti þá
yfir á hörðum fundi, að hann
myndi ekki styðja aðrar hug-
myndir en þær, sem væru hag-
kvæmastar, og yrði vegurinn lagð-
ur eins og beinast lægi við. En
þeir kjósenda sinna, sem ekki
gætu sætt sig við þessa afstöðu
hans og ætluðust til að hann bryti
gegn sannfæringu sinni, skyldu
híkiaust strika sig út við næstu
Alþingiskosningar.
Þannig má finna fordæmi fyrir
því, að einn af helztu forystu-
mönnum Sjálfstæðisflokksins á
undan Geir Hailgrímssyni skoraði
á kjósendur sína að gera nákvæm-
lega það sama og Geir Hallgríms-
son í sjónvarpsþættinum, en að
sjálfsögðu urðu rök og hag-
kvæmni ofan á þá, eins og verða
mun einnig í landsleigumálinu
nú.
Bandarikjamenn hafa gengízt
undir ákveðnar fjárhagsskuld-
bindingar í sambandi við varnir á
Keflavíkurflugvelli. Þær eru í
senn sjálfsagðar og brjóta i engu i
bág við sjálfstæði íslendinga og
kröfur þeirra til fullra yfirráða
yfir Iandi sinu. E.t.v. mætti auka
framlag til varna á íslandi, ef
mönnum sýnist svo, en þá verður
það eingöngu að gerast sem liður i
því að tryggja öryggi þjóðarinnar
i bráð og lengd, eins og Morgun-
blaðið hefur margítrekað. en hitt
er fráleitt að gera samning við
aðrar þjóðir um öryggi landsins
og láta þær síðan greiða fyrir að
verja sjálfstæði þess. Það er engri
þjóð samboðið og — allra sízt fá-
mennri þjóð — raunar stórhættu-
legt að gera öryggi sitt og sjálf-
stæði að féþúfu og verða á þann
hátt smám saman fjárhagslega
háð stórveldi, í þessu tilfelli
Bandarikjunum. Gleymum því
ekki, að varnarliðið verður hér
vonandi ekki til eilífóar nóns.
Þjóðvegir og
skipin sex
Það er einkennileg tilviljun —
ef það er þá tilviljun — að i
Gissurarsáttmála, öðru nafni
Gamla sáttmála, sem Islendingar
gerðu við Noregskonung 1262, var
gert ráð fyrir því, að sex skip
skyldu ganga af Noregi til tslands
tvö sumur hin næstu, ,,en þaðan
f frá sem konungi og hinum beztu
tendum landsins þykir henta
Iandinu“. íslendingar áttu ekki
lengur skip, þeir voru að einangr-
ast frá umheiminum. Þetta var
ein meginástæða þess, að þeir
gerðu Gissurarsamning við Nor-
egskonung og afsöluðu sér þannig
samgöngumálum í hendur hon-
um, en það átti eftir að hafa af-
drifaríkustu afleiðingar i saman-
lagðri sögu landsins, eins og
kunnugt er. Nú koma menn og
tala um, að erlent stórveldi eigi
að sjá um samgöngur á landi og er
engu líkara en 'fólk sé hætt að
draga ályktanir af sögu sinni og
reynslu. En þó er ósennilegt, svo
að ekki sé meira sagt, að þeir séu í
meirihluta með þjóðinni, sem
vilja að landsleiga verði með þeim
hætti, sem um hefur verið rætt. Á
það má benda í því sambandi, að
stjórnmálaleiðtogar allra ís-
lenzkra flokka hafa hafnað hug-
myndinni um landsleigu t yfirlýs-
ingum hér í Morgunblaðinu. Það
er því ósennilegt, að meirihluti
þjóðarinnar greiddi slíkri leigu
atkvæði sitt, ef til þjóðaratkvæða-
greiðslu kæmi og raunar má ætla,
að ýmsir þeir, sem studdu hana
hafi ýmist ekki gert sér grein
fyrir þeim rökum, sem móti henni
mæla, eða þá, að þeir hafi talið að
öryggisvarzla hér á landi sé svo
brýn að aukið fjármagn eigi að
renna til varnarmála. En það er
allt annað en svonefnd aronska.
Ef meirihluti þjóðarinnar er
þeirrar skoðunar að auka beri
varnir landsins og tryggja öryggi
þess meir og betur en verið hefur,
m.a. með flugvallargeró, t.a.m. á
noróausturhorninu, eins og til-
laga hefur komið fram um, eða
herskipahöfn á Austurlandi, þá er
auðvitað ekki úr vegi að skoða það
mál með tilliti til þróunar í al-
þjóðamálum og þeirra aðstæðna,
sem fyrir hendi eru í islenzku
þjóðfélagi. Það má vel vera að
betra sé að flytja þungamiðju
varna á íslandi til Norðaustur-
landsins, heldur en að hafa hana í
þéttbýlinu suðvestanlands, en það
mál verður auðvitað að kanna
rækilega, áður en gerðar eru
breytingar á öryggis- og varnar-
kerfi landsins. Og þá verða menn
líka að gera sér grein fyrir þvi
gífurlega umróti, sem slíkar fram-
kvæmdir mundu leiða til í
þjóófélagi okkar. Vafalaust
mundi Sovétstjórnin taka það
óstinnt upp, ef íslendingar
treystu öryggi sitt með auknum
umsvifum varnarliðsins hér á
landi, enda þótt hitt sé hverjum
manni ljóst, að síaukinn þrýsting-
ur Sovétríkjanna — og þá ekki
sizt sovézka flotans — á Norður-
atlantshafi hefur m.a. 'orðið til
þess, að íslendingar telja sér skylt
að halda vöku sinni og tryggja
öryggi sitt, m.a. með dvöl varnar-
liðs hér á landi, en slík afstaða
Sovétstjórnarinnar hefði auðvitað
engin áhrif á ákvarðanir okkar.
Menn skyldu minnast ræðu
Bjarna Benediktssonar á lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins 1953,
en þá lét hann þessi varnaðarorð
falla: „Um leið og við skulum
hafa glöggt auga á þeim hættum
og óþægindum, sem okkur stafa
af dvöl hins erlenda varnarliðs í
landinu, og gera allt, sem við get-
um til að eyða þeim, skulum við
þö minnast, hverju aðrar þjóðir
fórna til varna sinna.“ Á þetta
minnti Geir Hallgrímsson einnig.
Og í samþykkt á landsfundi Sjálf-
stæðisflokksins 1953 segir m.a., að
fundurinn telji ,,að vörnum beri
að haga svo, að þær verði að sem
mestu gagni með sem minnstri
truflun á þjóðlífinu".
Að vara sig á
vinum sínum
Við megum ekki verða til þess
að stofna eins konar bananalýð-
veldi á íslandi, sem getur ekki
lifað án þess að sjúga næringu úr
fjármagninu frá Washington. Þá
gæti svo farið, að sjálfstæði þjóð-
arinnar yrði einungis orðin tóm.
Og allra sízt viljum við verða fylki
í Bandaríkjunum. En það gætum
við auðveldlega orðið, ef íslend-
ingar létu Bandarikjamenn
greiða kostnað af vegagerð hér á
landi — og svo auövitað síðar alls
konar þjónustu, sem við teldum
okkur ekki hafa efni á að inna af
hendi. Morgunblaðið telur ríka
ástæðu til að vara við því að sama
verði látið gilda um Island og
t.a.m. fylki í Bandarikjunum, þar
sem stjórnvöld í Washington
standa straum af vegagerð og að
sjálfsögðu ýmissi annarri þjón-
ustu. Bandaríkin eru stórveldi.
Og í samskiptum við slik risaveldi
þurfa smáþjóðir ávallt að fara
gætilega í sakirnar. Eitt er að eiga
aðild að yarnarsamstarfi vest-
rænna lýðræðisþjóða og gera
samning við þá öflugustu þeirra,
Bandaríkin, um að tryggja öryggi
íslands og fullveldi í tengslum við
NATO, en annað að verða fjár-
hagslega háðir stjórveldinu. Við
þessu hefur Morgunblaðið varað
og gerir það ítrekað nú. En engu
er líkara en fjöldi fólks telji, að
ekkert sé sjálfsagðara en leigja
landið undir herstöðvar, sem séu
þá í annarra þágu en okkar. Varn-
ir á íslandi eru að sjálfsögðu í
þágu allra NATO-ríkja, og þá
auðvitað einnig Bandaríkjanna,
en þó fyrst og fremst í þágu ís-
lands. Það hefur ávallt verið skoð-
un Morgunblaðsins og raunar
Sjálfstæðisflokksins, og er enn.
Að öðrum kosti hefðu menn átt að
geta sætt sig við þá stefnu Jón-
asar frá Hriflu, á árunum
1945—‘46, að íslendingar ættu að
leigja Bandarikjamönnum land
sitt undir herstöðvar. Morgun-
blaðið var andvígt því þá, hvi
skyldi það breyta um stefnu nú.
Og Sjálfstæðisflokkurinn léc
ekki máls á því þá, hví skyldi
hann gera það nú ?
Bréfritari var staddur i heim-
sókn í Bandaríkjunum fyrir ára
tug. Þá hitti hann meðal annarrt
einn bezta vin Islands, sem héi
hefur starfað í Upplýsingaþjón
ustu Bandaríkjanna, Stover at
nafni, sem margir munu kannasi
við. Hann hugsaöi að sjálfsögði