Morgunblaðið - 22.10.1978, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER 1978
Sýning á verkum Dalis í Kjarvalsstöðum
Þegar til baka er horft, mun
hátindurinn á málverki Dalis
vera árin 1936 til 1940, er hann
flúði Frakkland undan innrás
þjóðverja og fluttist vestur um
haf. Koman til New York,
þeirrar Mekka auglýsingarinn-
ar, virðist hafa orðið honum líkt
og þegar hungraður maður
kemst í ofmeti. Og raunar oflék
hann tíðum hlutverk sitt svo, að
málarinn sást varla lengur fyrir
Sjálfum Dali. Ekki bætti það
heldur úr skák í augum margra
fyrri aðdáenda hans, er hann
fluttist aftur til Spánar árið
1948, undir vernd sjálfs Francos,
gekk kaþólsku kirkjunni.á hönd
og tók að mála altaristöflur og
myndröð um vesturför
Kristófers Kólumbusar í glasúr-
sætum og útþynntum stíl sínum.
Um líkt leyti fór hann að fást
við skartgripasmíð og sparaði
þar ekkert til, hvorki hug-
kvæmni né nostur, gull né
gimsteina. Sé á annað borð hægt
að ímynda sér það um slíka
sjálfstignun hefur honum ef til
vill fundizt hann vera hér í
myndlistarlegri lægð. Altént er
það, að árið 1950 hófst hann
handa um það risaverk að mála
eitt hundrað vatnslitamyndir
við Divina Commedia Dantes,
eina við hverja kviðu. Verk
þetta tók hann tíu ár, fram til
1960, er tréstungumeistarinn
Raymond Jacquet hóf að yfir-
færa þær í littréstungur, og lauk
hann því verki árið 1962. Á
sýningu þessari eru myndir úr
öllum þrem hlutum Gleðileiks-
ins guðdómlega, Vítisljóðum,
Hreinsunareldinum og Paradís-
arljóðum.
Dántemyndirnar urðu þó ekki
endirinn á sliku verki. Næst
hófst hann handa um myndir
við Tristan og Isodd, sem út
voru gefnar sem litprentaðar
þurrnálsstungur árið 1969, og
tengist teiknigleði hans þar
efninu á einstaklega glæsilegan
hátt. Enn leggur hann til við
Tídægru Boccaccios, og einnig
með Þurrnál, útgáfuár 1973, og
enn við Sýnir Quevedos, 1974, en
þar er handlitað ofan í þurrnáls-
þrykk. Dæmi eru á sýningunni
úr öllum þessum röðum.
Því er ekki að neita að list
þessara ára sem hér er sýnd, frá
1960 til 1974, er ekki lengur,
nema með glömpum, það sem
bezt gerist í list Dalis. En
glampar eru þar, óviðjafnanleg-
ir. Teikningar eru þar sem bera
aðalsmerki meistara, myndsýn
sem hæfir skáldflugi Dantes,
blautlegum ísmeygileik
Boccaccios og heiði Tristan-
kvæðis. Því er það mikill fengur
okkur, sem nú eigum þess kost,
að dveljast um stund í nálægð
þessa aldna meistara og guð-
dómlega trúðleikara frá
Figueras."
Veggteppi eftir Dali á sýningunni á Kjarvalsstöðum.
Dali
varð
ég
100 myndir eftir sjxenska listmálarann Salvador
Dali eru komnar til íslands á vegum Myndkynningar
og verða þær til sýnis í Kjarvalsstöðumfrá 21.okt. — 5.
nóv. Fyrr hefur Dali-sýning ekki komið til íslands, en
á þessari sýningu eru mest grafiskar myndir eftir
þennan heimskunna listamann. Einnig eru þar
nokkrar höggmyndir og veggteppi eftirfrægu málverki
Dalis. í samtali við Konráð Axelssonforstjóra
Myndkynningar, sagði hann þessa sýningu komafrá
Noregi, en það er danska sýningafyrirtækið Börjeson
sem sent hefur sýninguna um Norðurlönd. Jóhannes
Jóhannesson listmálari og Konráð hafa sett sýninguna
upp, en í sýningarskrá ritar Bjöm Th. Björnsson
listfræðingur og segir:
Öld Salvardors Dalis er öld
auglýsingaskrums og það hefur
hann notfært sér með ýtrasta
hætti. Því er hann mörgum
kunnari sem brellukóngurinn
mikli, með einglyrnið og upp-
snúið skeggið, heldur en eitt-
hvert innhverfasta sjónskáid
okkar tíma. Þessvegna glymur
það hærra um veröldina þegar
hann gengur frá borði á Orly við
París með sjö metra langt
franskbrauð undir hendinni eða
stekkur alskapaður með silfur-
búinn staf út úr eggi við opnun
sýningar í Róm eða lætur
ljósmynda sig í stássstofu sinni
í skýjakljúfnum í New York með
rosalegt naut sofandi á teppi
framan við arininn, heldur en
þegar hann hefur lokið hundrað
mynda röð úr vegferð Dantes og
býður sömu veröld með sér í þá
hugarferð.
I vitund Dalis er allur þessi
leikaraskapur þó óaðskiljanleg-
ur hluti listarinnar og sjálfsins.
Snillingur getur ekki stigið út úr
hlutverki sínu, rétt eins og aðrir
fara úr vinnugallanum að
kvöldi. Sá sem til þess er
kallaður að leysa menn úr
stirðnuðum vanaviðjum ogleiða
þá út á ódáinsakra sjónrænnar
ímyndunar, guðdómlegrar brjál-
semi, hann má ekki sjálfur vera
neinn Jón Jónsson í bláteinótt-
um sparifötum. Hann verður
sífelldlega að æsa sig upp úr
blindni venjuhyggjunnar, út
fyrir mörk skynseminnar, og
svífa þar einn og drottnandi,
Dali hinn Mikli. Smellið svo af
og látið ljósið flæða! Flytjið
fréttaþyrstum heimi boðskaðinn
af Mér!
„Þegar ég var sex ára óskaði ég
þess eins að verða
Napóleon.
Þad vard ég ekki
Þegar ég var fimmtán ára
óskaði ég þess eins að verða
Dali.
Það varð ég.
Þegar ég var tuttugu og fimm
ára óskaði ég þess eins að
verða æsilegasti málari verald-
ar.
Það varð ég.
Þegar ég var þrátíu og fimm ára
ákvað ég að réttlæta
líf mitt með því að taka
stórstígum framförum.
Það hef ég gert:
Þegar ég var fjörutíu og fimm
ára ákyað ég að mála
snilldarverk sem bjargaði nú-
tímalistinni úr ruglingi hennar
og niðurlægingu.
Bók þessi er helguð því háleita
áformi. “
Með þessum orðum hefst bók
hans „50 secrets of magic
craftmanship", sem út kom í
New York árið 1948, en einkunn-
arorð hennar eru: „Það bezta
sem hent getur nokkurn málara
er tvennt: 1. að vera Spánverji.
2. Að heita Salvador Dali.“
„Eini munurinn á mér og
brjálæðingi er sá, að ég er ekki
brjálaður." Þótt orð þessi virðist
aðeins hótfyndni við fyrstu sýn,
fela þau í sér nokkra skilnings-
leið að verkum Dalis. Skömmu
eftir að hann „smyglaði sér inn í
raðir súrrealistanna, árið 1929“,
svo notuð séu orð André
Bretons, formaði hann aðferð-
ina sem hann nefndi á ensku
„paranoiac-critical activity", en
hún fól meðal annars í sér að
listamaðurinn („snillingurinn")
opnaði sig fyrir brjálæðiskennd-
um ofsjónum, líkum ofskynjun-
um hugklofa eða ölórum
drykkjumanns, og næmi mynd-
efni sitt í því fjarskilvitlega
ástandi, en ynni hinsvegar úr
því með gagnrýninni beitingu
þjálfunar, þekkingar og kunn-
áttu. Með þessari aðferð verða
verk hans það sem hann kallaði
handmálaðar ljósmyndir af
draumi". Hann rýfur „hljóðmúr
veruleikans" og sviftir þar með
tjaldinu frá sviði annars veru-
leika: draumsins, hugaróra,
hræðsludulda eða mýstiskrar,
trúarlegrar upphafningar, veru-
leika sem alltaf hefur verið til í
Kýmera Iloratius.
manninum, en umgerð efnis-
hyggjunnar hefur svo tíðum
bælt.
Salvador Dali hefur í senn
verið sakaður um að vera þjófur
í paradís, plokkandi geimstein-
ana úr meistaraverkum fortíð-
ar, og eins um að róta í
sorptunnum mannlegra sjúk-
leika og gera sér mat úr.
Hvorugu myndi hann neita.
Aðferð hans er einmitt sú, að
nota jöfnum höndum myndbrot
úr ytri raunveruleika — lista-
arfur okkar er hluti af þeim
raunheimi — og bregða upp
fyrir mönnum afskræmilegum
ímyndum eigin sálarlífs þeirra,
oft með kynferðislegum táknum
í anda Freuds. „Fegurð er
summan af mannlegu óeðli“,
segir hann á einum stað, og
reynir enn sem áður að ganga
fram af borgaralegri fagur-
fræði. Og enn hækkar hann
róminn: „Hin þrjú stóru tákn
lífsins eru Skítur, Rotnun og
Blóð.“ En þótt hann taki þannig
upp í sig, er katalónski snilling-
urinn einber augu þegar allt
kemur til atls, og hann sannar
það undir pensli sínum að
fegurðin er í myndinni sem
slíkri en engu upphrópuðu
manífesti. Dali er teiknari,
málari, eðalsmiður og beztu
verk hans meðal þess fegursta í
listasmíð þessarar aldar, á hvað
mælikvarða sem er.
Úr myndaflokknum Decamerone.