Morgunblaðið - 23.11.1979, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. NÓVEMBER 1979 53
Laxfosa (Laxá í Leiráraveit.
Einar Hannesson:
Laxaatigl (Laxá (Leiráraveit hjá Eyrarfoaai
Vatnasvæði í
skjóli Skarðsheiðar
Hér á landi eru margar ár, sem
heita Laxá. Ein af þeim er kennd
við Leirársveit í Borgarfjarðar-
sýslu, sunnan Skarðsheiðar. Hún
ber nafn sitt með sóma, því hún er
í hópi betri laxveiðiánna í landinu.
Vatnakerfi Laxár er fjölbreytt og
rík náttúrufegurð er við ána og í
umhverfi því, sem hún hefur átt
þátt í að skapa. Leirusvæði hennar
er víðáttumikið og stöðuvötn í
Svínadal vinsæl til útivistar og
veiðiskapar. Þar eru Vatnaskógur
með búðir KFUM, Lindarrjóður,
vinsæll dvalarstaður ungra
drengja um áratuga skeið, auk
margra annarra sumarhúsa í
grenndinni.
í»rjú stöðuvötn
Efstu upptök vatnakerfisins eru
í norðanverðri Botnsheiði og það-
an að sjávarósi Laxár eru tæplega
40 km. Leið vatnsins, ef svo má
taka til orða, liggur fyrst um
Grafardal og síðan í vötnin þrjú í
Svínadal: Geitabergsvatn og heit-
ir áin þar Draghálsá, þá úr því
vatni eftir ánni Þverá, hjá Geita-
bergi, í Glammastaðavatn, úr því
um Selós í Eyrarvatn, en við
útrennsli þess kemur Laxá sjálf til
sögunnar, Eyrarvatn er í 77 metra
hæð yfir sjó, en mesta dýpi þess er
12.5 m og meðaldýpi 3.4 m (Vatna-
mælingar). Geitabergsvatn er
tveimur metrum hærra yfir sjó en
Eyrarvatn. Mesta dýpi í því er 24
m og meðaldýpi 6.6 m. Stöðuvötn-
in eru hvert um sig 1 ferkílómetri
að flatarmáli að stærð og er
miðvatnið, Glammastaðavatn,
stærst þeirra eða 1.3 km2. Mesta
dýpi í því er 21 m og meðaldýpi 9.4
m.
Á ferð sinni um Svínadal vex
vatnið stöðugt vegna margra
smærri áa og lækja, sem falla í
það úr fjalllendinu beggja megin
dalsins, sérstaklega í Skarðsheiði
og aðliggjandi fjöllum og einnig
Glámu, fjallinu austan stöðuvatn-
anna, og úr hálsunum suðvestur af
henni, auk lækja í Grafardal og í
Dragafelli.
Eyrarfoss og
Laxfoss
Skammt frá ósi Laxár úr Eyr-
arvatni fellur áin fram af kletta-
belti og þar heitir Eyrarfoss.
Þegar kemur niður fyrir fossinn
liðast áin um láglendi Svínadals
vestan fyrrgreindra stöðuvatna og
fellur síðan um Leirársveit og
lýkur göngu sinni eins síns liðs, ef
svo má segja, við ósasvæðið í
Leirárvogi. Þar gætir sjávarfalla
og sjóblöndu. Lengd árinnar frá
Eyrarfossi að nefndum vogi er um
13 km og á þeirri leið myndar áin
annan foss, Laxfoss, á móts við
Lambhagabæina, sem laxinn
stiklar léttilega.
Stórt ósasvæði
Ós Laxár í sjó er hjá Súlueyri,
sem er skammt norðvestan við
Akrafjall. Stærð landsvæðisins,
sem vatn rennur af til Laxáróss er
um 190 km2. Áin fellur, sem fyrr
greinir, á leirusvæðið í Leirárvogi
eða Grunnafirði, örstutt neðan
þjóðvegar hjá Vogatungu. Er ósa:
svæðið þannig um 6 km að lengd. í
það falla nokkrar ár og lækir, eins
og Leirá, vatnsmesta þverá Laxár,
er kemur úr samnefndum dal
vestan við Skarðsheiði; Urriðaá,
en hún kemur úr Eiðsvatni, austur
af Akrafjalli. Auk þess eru
smærri lækir, sem koma úr Mela-
sveit, eins og einn úr landi sam-
nefndrar jarðar með því skemmti-
lega nafni Fiskilækur, hinu eina í
landinu. Að vísu er til bæjarnafn í
Þverárhlíð, er heitir Veiðilækur.
Allir vatnafiskar okkar: lax,
urriði og bleikja eru í vatnakerfi
Laxár. Silungur er þar bæði stað-
bundinn í stöðuvötnunum og sem
göngusilungur. Áður komst
göngufiskur aðeins að Eyrarfossi,
en eftir að gerður var fiskvegur
um fossinn opnaðist leið fyrir
hann á efri hluta svæðisins.
Veiðifélagið 45 ára
Veiðifélagið um Laxá í Leirár-
sveit var stofnað árið 1934 og er
því 45 ára á þessu ári. Það er
annað elsta veiðifélag í landinu,
en hitt er félagið um Blöndu í
Austur-Húnavatnssýsiu og er það
árinu eldra en Laxárfélagið.
Blöndufélagið hafði áður verið
fiskiræktarfélag allt frá árinu
1929, og er því liðin hálf öld frá
stofnun þess. Bæði eiga veiðifélög-
in að baki mikið og gott starf.
35 veiðijarðir
Þegar veiðifélagið um Laxá var
stofnað náði það aðeins til árinnar
frá efri hluta leirusvæðis hennar
og að Eyrarfossi og tók einungis
til laxveiði. Þannig voru stofnjarð-
ir félagsins 19 talsins. Seinna var
félagið stækkað í báðar áttir, þ.e.
1954 voru teknar inn í það jarðir,
sem land eiga að ám og vötnum
ofan Eyrarfoss, og síðar, 1958,
bættust því allar jarðir að ósa-
svæðinu. Við þetta tvöfaldaðist
jarðafjöldi innan félagsins og nú
var félagið búið að taka á sig nær
endanlega mynd, miðað við vatna-
kerfi Laxár. Það nær yfir jarðir í
þremur hreppum: Hvalfjarðar-
strandarhreppi, Skilmannahreppi
og Leirár- og Melahreppi.
Arðskipting
Hlutdeild jarða í veiði kemur
fram í arðskrá veiðifélags. Erfitt
er að glöggva sig á þróun arðskipt-
ingar milli einstakra jarða frá
stofnun Laxárfélagsins og til
þessa vegna stækkunar þess.
Síðasta arðskrá veiðifélagsins og
reyndar sú fursta, er sýnir hlut-
deild aðila á svæðinu öllu, er frá
1973, og þar eru 35 bújarðir. Þó
má greina þar stefnu í átt til
jöfnunar á arði. Vissulega hafa
verðmæti laxveiðinnar á svæðinu
aukist mikið, sérstaklega síðustu
10 til 15 árin. Til fróðleiks má geta
þess að veiðitekjur félagsins munu
hafa numið um 30 millj. kr. á
þessu ári. Auk þess leigja bændur,
sem eiga vötnin í Svínadal, veiðina
í þeim til stangaveiði.
Fiskrækt
Töluverð fiskrækt hefur verið
stunduð á vatnasvæði Laxár. Á
vegum veiðifélagsins var þegar í
upphafi reist klakhús að Tungu í
Svínadal, sem mun hafa verið
starfrækt í fimm ár. Þar var
klakið út laxaseiðum, sem sleppt
var í árnar. Síðar voru sett
sumaralin seiði og gönguseiði í
árnar, eftir að eldi á slíkum
seiðum hófst hér á landi eftir
heimsstyrjöldina síðari. Laxastigi
var byggður í Eyrarfoss árið 1950
og endurbættur 1955. Það var
Bjarni Bjarnason, læknir frá
Geitabergi og félagar hans er
stóðu fyrir þessari mikilvægu
framkvæmd, en þessir aðilar
leigðu svæðið af landeigendum,
auk þess sem þeir áttu sjálfir
hlutdeild í því. Auk laxastiga-
byggingar slepptu þeir laxaseiðum
í svæðið ofan fossins. Skömmu
eftir 1970 byggði veiðifélagið nýj-
an fiskveg um Eyrarfoss, þegar sá
gamli eyðilagðist. Minnir það á, að
fiskvegir þurfa viðhald og endur-
nýjun eins og önnur mannvirki.
V eiðif yrir komulag
Róttækar breytingar hafa átt
sér stað í veiðiskap á Laxársvæð-
inu. Áður fyrr var netaveiði og
ádráttarveiði stunduð í ánum. En
með stofnun félagsins var þeirri
veiði hætt í ánni sjálfri. Hins
vegar voru netalagnir á ósasvæð-
inu allt fram til ársins 1963, en þá
var öll slík veiði lögð niður. Eftir
það hefur eingöngu verið veitt á
stöng. Undanfarin ár hefur hópur
bandarískra stangaveiðimanna
haft drjúgan hlut laxveiðinnar á
leigu og íslenskir veiðimenn hinn
hlutann. Silungsveiði hefur, eins
og áður segir, verið leigð í stöðu-
vötnunum í Svínadal og hefur
yfirleitt verið unnt að kaupa
stangaveiðileyfi þar svo að segja
um leið og farið er til veiða. Um 35
veiðistaðir eru í Laxá sjálfri.
Veiðifélagið hefur byggt stórt
og rúmgott veiðimannahús og er
það skammt frá Laxfossi.
Laxveiðin
Laxveiðin á stöng í Laxá hefur
aukist ótrúlega mikið síðustu ára-
tugi. Er skýringa þess að leita í
þeirri fiskrækt, sem fram hefur
farið á svæðinu, auknu landnámi
laxins og upptöku neta á ósasvæði
árinnar, sem fyrr greinir. Meðal-
veiði á ári á stöng á árunum
1946-50 nam 172 löxum. Hins
vegar er hliðstæð tala fyrir árin
1971-75 1706 laxar eða tæplega 10
sinnum meira en fyrrgreind ár. Er
það um 260% betra en landsmeð-
altai þessi sömu ár. Árið 1946 var
stangaveiðin 120 laxar, en 1972
fengust 2220 laxar úr svæðinu, en
það er 19 sinnum meiri veiði en
fyrrgreint ár 1946! Frá 1974 hefur
verið veitt í ánni með sjö laxa-
stöngum.
Sigurður
Sigurðsson,
Stóra-Lambhaga
formaður
Fyrsti formaður veiðifélagsins
við Laxá var Sigurður Sigurðsson,
hreppstjóri í Stóra-Lambhaga og
var hann formaður allt til ársins
1953, en þá tók við formennsku í
félaginu Júlíus Bjarnason, bóndi á
Leirá og gegndi hann því starfi til
1958. Það ár var kjörinn formaður
Sigurður Sigurðsson, hreppstjóri
Stóra-Lambhaga, sonur fyrsta
formanns félagsins. Er Sigurður
því búinn að vera formaður félags-
ins í 21 ár. Aðrir í stjórn eru Jón
Bjarnason, Hlíð, Jón Eggertsson,
Eyri, Kristinn Júlíusson, Leirá og
Þórður Jóhannsson, Bakka.
Heimastjórn
veiðimála
Veiðifélag er heimastjórn veiði-
mála á hlutaðeigandi svæði. Það
skal skipuleggja og ráðstafa veiði
pg því er skylt að stunda fiskrækt.
í Laxárfélaginu, sem hér hefur
verið gert að umtalsefni, hefur
verið unnið heilladrjúgt starf. Þar
hefur verið starfað markvisst að
þeim verkefnum, sem félag á að
sinna, og óhætt er að segja að
árangurinn hafi ekki látið á sér
standa. Þröskuldar hafa verið
yfirstignir, svo sem í sambandi við
hagsmunaátök um lagnetaveiði á
leirusvæði árinnar fyrr á árum og
myndun heildarfélags um allt
svæðið. Veiðimálastjóri og aðrir
starfsmenn Veiðimálastofnunar
hafa á grundvelli laga veitt leið-
beiningar og aðstoð við uppbygg-
ingu félagsins og framkvæmdir á
vegum þess, eins og í veiðifélags-
starfi almennt í landinu.
Einar Hannesson.
Heimildir:
Veiðimáiastofnunin
VatnamælinKar
Or Svfnadal. Glammaataöavatn og fjaar séat til Gaitabargavatna. Bœrinn Þóriastaöir sóst á mióri mynd.