Morgunblaðið - 27.04.1980, Blaðsíða 14

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. APRÍL 1980
WILLIAM STEPHENSON
Sir William Stephenson var yfirmadur leyniþjón-
ustu Breta vestanhafs í síðari heimsstyrjöldinni.
Leyniþjónusta hans teygdi anga sína víðs vegar
um heim. Hann var heiðraður af bæði Bretum og
Bandaríkjamönnum fyrir störf sín í síðari heims-
styrjöldinni. Sir William Stephenson er af
íslenzku bergi brotinn, móðir hans var íslenzk.
1. grein
Þáði engin laun
fyrir starf sitt
Sir William Stephenson þáði
engin laun fyrir starf sitt á
styrjaldarárunum, raunar lét
hann af hendi stórfé því þegar
heimsstyrjöldinni lauk, hafði
hann eytt um milljón dollurum af
eigin fé til málstaðar banda-
manna. Hann var vellauðugur
þegar hann hóf afskipti sín af
styrjöldinni. BSC hafði aðalstöð-
var sínar í New York og sir
William — eða litli Bill eins og
hann var gjarna nefndur af sam-
starfsmönnum sínum, fór sjaldan
þaðan. Það var helst að hann færi
til Washington og Lundúna. I
Washington hafði hann náið sam-
band við „Stóra Bill“ Donovan,
einn nánasta ráðgjafa Roosevelt
forseta og síðar yfirmann leyni-
þjónustu Bandaríkjanna og Edgar
Hoover, yfirmann FBI. í Lundún-
um hafði hann náin samskipti við
Winston Churchill, forsætisráð-
herra Breta.
Sir William var 44 ára gamall
þegar hann tókst á hendur hið
mikla verkefni að samræma og
stjórna leyniþjónustu Breta í
Vesturheimi. Þeir sem þekktu
hann, muna eftir lágvöxnum
manni, grönnum, teinréttum með
hið fjaðurmagnaða göngulag
hnefaleikarans. A sínum yngri
árum varð sir William meistari í
hnefaleikum, léttvigt, innan
bandaríska hersins. Hann barst
ekki á í starfi sínu, og bandaríska
leikritaskáldið Robert Sherwood
kallaði hann „The Quiet Canad-
ian“. Bók með þeim titli kom út
hér á landi 1963 í þýðingu Her-
steins Pálssonar, undir titlinum
Dularfulli Kanadamaðurinn.
Átti íslenzka móður
William Stephenson átti
íslenzka móður. W.J. Líndal, dóm-
ari skrifaði grein um uppruna sir
William Stephensons í tímaritið
„The Icelandic-Canadian" árs-
fjórðungsrit íslenzk-kanadíska fé-
lagsins í Winnipeg. Þar segir, að
William Samuel Clouston Steph-
enson hafi fæðst af írskum ættum,
en móðir hans, hét Gyðfinna, var
af íslenzku bergi brotin. Þau hjón
áttu þrjú börn, tvær dætur auk
Williams, sem var þeirra yngstur.
Sonurinn var aðeins ársgamall
þegar faðir hans féll frá og móðir
hans andaðist skömmu síðar.
William fór þá í fóstur til íslend-
inga, Stephensonhjónanna, sem
bjuggu i grenndinni. Hann ólst
upp hjá þeim og þau ættleiddu
hann. Á heimilinu voru fjögur
börn fyrir. William og Guðmund-
ur, sem ávallt var kallaður Mundi,
voru mjög samrýndir og héldu
saman í öllu eftir því, sem við varð
komið. William var settur til
náms í Argyllemenntaskólanum,
sem talinn var góður skóli á þeirra
tíma mælikvarða. Þar nam hann
undirstöðu stærðfræði og annarra
fræða, sem síðar gerðu honum
kleift að ná mjög langt á hinu
tæknilega sviði.
Ian Fleming: — Hátt
á hetjuskrá minni er
William Stephenson
Meðal þeirra, sem störfuðu und-
ir stjórn sir Williams á stríðsár-
unum var metsöluhöfundurinn
Ian Fleming — höfundur James
Bond bókanna. Ian Fleming skrif-
aði alllanga grein í Lundúnablaðið
The Sunday Times hinn 21. októ-
ber 1959. Þar segir meðal annars:
„Á þessum tímum þegar ráðist er
á hvern þann, sem á stalli stendur
(hvernig hefði Nelson sloppið?) —
á ég mínar hetjur, þótt slíkt sé
engan veginn í tízku og vottur um
þrjósku. Þar sem ég var næstelst-
ur okkar bræðra, mun mér óhætt
að segja, að þetta hafi allt átt
upptök sín í því, að ég dáði eldri
bróður minn, Peter, sem hetju af
því að hann varð að gerast höfuð
ættarinnar, þegar faðir okkar féll
árið 1917.
En þetta eltist ekki af mér, og
nú er svo komið, þótt það sé
vafalaust barnalegt, að ég á marg-
litan sæg af hetjum, allt frá
drottningunni og hertoganum af
Edinborg til sir Winstons Chur-
chills, og margra annarra, sem
mundu verða undrandi ef þeir
vissu, hversu mjög ég dái þá fyrir
eins fornar dyggðir og hugrekki,
hreysti eða skyldurækni við mál-
efni eða fósturjörð. Mig grunar —
og ég vona raunar — að 99,9% af
hundraði íbúa þessarar eyju eigi
sér hetjur innan fjölskyldu sinnar
eða utan. Ég er sannfærður um, að
slíkar hetjur eru nauðsynlegir
lífsförunautar.
Hátt á hetjuskrá minni er einn
helsti leyniþjónustumaðurinn í
síðasta stríði, sem mun á þessari
stundu, ef gert er ráð fyrir
tímamuninum, sitja við hlaðið
skrifborð í lítilli vinnustofu i
fjölbýlishúsi á bakka Austurár í
New York.
Símanúmerið finnst ekki í síma-
skránni. Símefnið er eins og á
stríðsárunum. Óragur (Interpid).
Við hlið vinnustofunnar er þiljuð
vínstúka og handan hennar bað-
herbergi. Tíðar kvartanir mínar
vegna ofsalega stórrar Lux-sápu
hafa reynst árangurslausar.
Heimsmaður ætlast til að gestir
hans komi á fund hreinir um
hendur.
Menn spyrja mig oft, hversu
mjög „hetjunni" í æsisögum
mínum, James Bond, svipi til
ósvikins leyniþjónustumanns. Því
er fyrst til að svara, að James
Bond er í rauninni ekki hetja,
heldur áhrifaríkt og sérstaklega
fallegt, hrottalegt verkfæri í
höndum ríkisstjórnar og þótt
hann sé samruni margra kosta,
sem ég kynntist í fari leyniþjón-
ustumanna og víkinga síðasta
stríðs, er hann vitanlega mjög
rómantísk útgáfa af hinum sanna
njósnara. Hinn raunverulegi
spæjari, sem kann að vera sessu-
nautur yðar, um leið og þér lesið
þetta, er af allt öðru sauðahúsi.
En maðurinn, sem nú situr einn
í vinnustofu sinni í New York, er
svo miklu nær njósnurum skáld-
sagnanna og þó svo fjarlægur
James Bond og „okkar manni í
Havana" að einungis þegar hann
hefur verið sviptur kápu nafnleys-
isins, sem hann hefur borið síðan
1940, gerum við okkur ljóst, okkur
til mikillar furðu, að miklir af-
burðamenn geta verið til, og að
slíkir menn geta verið afburða-
njósnarar og hetjur, hvernig sem
á þá er litið.
Bill Stephenson drap sig næst-
um á vinnu á stríðsárunum þegar
hann framkvæmdi leynilegar að-
gerðir og tók oft að sér mjög
hættuleg verkefni (starfsemi hans
náði hámarki í Gouzenko-málinu,
sem leiddi til handtöku Fuchs),
sem aðeins er hægt að drepa
lauslega a í þeirri hrífandi bók,
sem Montgomery Hyde, hefur af
einhverjum ástæðum verið leyft
að skrifa — fyrstu bókinni um
brezkan leyniþjónustumann, sem
mér er kunnugt um, að gefin hafi
verið út með blessun hins opin-
bera...“
„Sjaldan hefur
hæglátur maður...“
David Bruce, fyrrum sendiherra
Bandaríkjanna í Lundúnum skrif-