Morgunblaðið - 26.10.1980, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. OKTÓBER 1980
Jón Valur Jensson cand.theol:
t •
HOFUÐBISKUP A
FARALDSFÆTI
Enn ein ferA Jóhannesar Páls
páfa hefur vakið heimsathyKli.
enda kann 14.000 km ferðalax
hans um Braziliu að vera það
mikilvæKasta, sem hann hefur
farið um daKana. Tala sumir
fréttaskýrendur um þennan
kappsama Pólverja sem áhrifa-
ríkasta kristniboða kirkjunnar
siðan á dóKum Páls postula. Eitt
er vist, að viðtökur almenninKs
við páfanum á utanferðum hans
eru siður en svo merki þess, að
æKÍsvald páfastóls sé í rénun
innan kaþólsku kirkjunnar.
Gegn straumi tímans?
I þessu sambandi má minnast
þess, að á II Vatíkanþinginu á
sjöunda áratugnum voru gerðar
margvíslegar og djúptækar breyt-
ingar til endurnýjunar á starfs-
háttum kaþólsku kirkjunnar —
m.a. var stórlega dregið úr þeirri
einhæfu áherzlu á páfaveldið, sem
einkennt hafði tímann eftir fyrra
Vatíkanþingið (1870), en þá hafði
t.a.m. verið kveðið upp úr með
óskeikulleika páfans í trúaratrið-
um (við tiltekin skilyrði). A síðara
Vatíkanþinginu vár hins vegar
ómissandi þátttaka biskupanna í
sambandi við kenningarúrskurði
og tiltölulegt sjálfstæði þeirra
gagnvart páfa í stjórn biskups-
dæmanna viðurkennt á skýrari
hátt en tíðkazt hafði lengi.
Þau yfirþyrmandi áhrif páfa-
dómsins, sem Jóhannes Páll II
hefur svo óspart fært sér í nyt á
sínum mörgu heimsreisum, kunna
því að virðast sem óþægilegur
arfur frá liðinni tíð, þegar páfi leit
nánast á sig sem einvaldskonung
yfir allri kirkjunni. Spyrja mætti,
hvort þetta sé páfadæmið á há-
tindi valda sinna eða hvort þessi
pólski páfi ætli sér í rauirog veru
að snúa hjóli sögunnar við, eins og
til að storka valddreifingarþróun
nútímans.
Heyrt hef ég því fleygt, að í
Japan hafi kaþólskir biskupar
tekið fálega þeirri umleitan, að
hans heilagleiki komi þangað i
heimsókn, vegna þess að þeir kæri
sig ekki um hans valdsmannslegu
yfirlýsingar um ýmis óútkljáð
vandamál í kirkjunni (s.s. afstöð-
una til getnaðarvarna, sem er enn
ólokið deilumál meðal kaþólskra,
þótt páfabréf Páls heitins VI hafi
Úttekt á
athafna-
semi páfa
e.t.v. fengið suma til að ímynda
sér bann gegn getnaðarvörnum
sem part af kaþólskri trú).
Ef þessi orðrómur á sér ein-
hverja stoð í veruleikanum, þá er
sú andúð á afskiptasemi páfans
eitt dæmið um það, að biskuparnir
vilja hasla sér völl á eigin vett-
vangi, og gæti þetta leitt til
misklíðar, ef páfi þrýstir fast á
með að verða eins og einhver
allsherjar-farandbiskup, sem eng-
inn veit hvar muni bera niður
næst til að ráðskast með málefni
hins kaþólska heims út í minnstu
smáatriði.
Þjónn þjóna
Guðs á þotuöld
Þegar nánar er skoðað, reynast
slíkar -hugmyndir á misskilningi
byggðar. Staðreyndin er sú, að það
er fyrst með Jóhannesi Páli II sem
páfadæmið er farið að lifa sig að
fullu inn í þær gerbreyttu aðstæð-
ur, sem fylgt hafa tæknibyltingu
20. aldarinnar. Hinn hressilegi
Pólverji er of mikill nútímamaður
til að láta ýmsar fánýtar siðavenj-
ur vera sér fjötur um fót í
þjónustu sinni. Því hefur hann t.d.
komið fram í fjölda sjónvarpsút-
sendinga, þar sem hann hefur náð
til milljóna manna. Páfadæmið er
ennþá gífurlega sterkt áhrifavald
í kirkjunni, og það væri í sjálfu sér
rangt af páfanum að notfæra sér
það ekki til að útbreiða trúna með
öllum sómasamlegum aðferðum
nútímans.
Meðan enn má vænta góðs
árangurs af slíkri boðun trúarinn-
ar, er heldur engin ástæða til þess,
að páfinn setji ljós sitt undir
mæliker með því að sitja sem
fastast í sínum fílabeinsturni í
Rómaborg, einangraður að kalla
frá samskiptum við kaþólskar
þjóðir heimsins. Núverandi páfi
lætur sér ekki nægja að senda út
boðskap sinn í opinberum páfa-
bréfum, heldur fer hann sjálfur til
móts við þá, sem heyra vilja, og þá
yfirleitt í hraðfleygri einkaþotu
sinni. Hefur hann borið þvílíkan
ávöxt af erfiði sínu, að jafnvel
þeir, sem andstæðastir eru sam-
þjöppun kirkjulegs valds hjá páf-
anum, eiga bágt með að neita því,
að ferðir hans hafa verið kirkj-
unni mikil lyftistöng á flestum
sviðum. Það er því hæpið að skoða
þær sem einhverja ótilhlýðilega
útþenslustefnu páfastóls, heldur
eru þær eðliieg afleiðing af nýjum
möguleikum, sem kirkjunni stóðu
ekki áður til boða.
Ótvíræður leiðtogi
í kirkju sinni
En hér er fleira að athuga. Ef
páfi fer að vilja áðurnefndra
biskupa í Japan með því að hætta
við heimsókn þangað, er það í
sjálfu sér ástæða til að ætla, að
hann sé trúr meginreglum Vatí-
kanþingsins um tiltölulegt sjálf-
ræði biskupanna. Orð páfans
sjálfs eru reyndar órækasti vitnis-
burðurinn um, að hann er einlæg-
ur stuðningsmaður endurbótanna,
sem samþykktar voru á II Vatí-
kanþinginu. Að Jóhannes Páll líti
fremur á sig sem þjón kirkjunnar
en herra hennar, er a.m.k. ekki
síður áberandi af öllu hans hlýja
viðmóti en sá kennivaldsbragur,
sem kemur fram í sumum ræðum
hans, t.d. í Bandaríkjaferðinni.
Hinu má heldur ekki gleyma, að
þorri kaþólskra manna dregur
rétt páfa til forystu í kirkjunni
engan veginn í efa, þótt þar séu
viss takmörk. Páfarnir eru ekki til
þess kallaðir að boða sem stóra-
sannleik einhverjar skoðanir, sem
byggjast á vafasamri heimspeki-
legri rökfærslu, eins og viljað
hefur brenna við, heldur eru þeir
fyrst og fremst álitnir arftakar
Péturs postula í þeirri þjónustu að
verja og kenna hina upprunalegu
trú og gæta hjarðar Krists. Sem
slíkur nýtur páfinn fyrirfram
jákvæðrar afstöðu flestra kaþól-(
ikka, og út frá því rótgróna
forystuhlutverki hans verður að
skýra þær miklu væntingar, sem
svo almennt gætir í þeim löndum,
sem hann heimsækir. Hann er þar
meðtekinn sem ótvírætt eining-
artákn hins kaþólska heims og eitt
helzta merkið um tengsl kirkjunn-
ar við fornkirkjuna og fyrirheit
Krists um sérstaka náðargáfu
Péturs postula og eftirmanna
hans (en á því hvílir kenningin um
óskeikulleika þess, sem páfinn
boðar í trúarefnum).
Persónuleg áhrif
mannsins sjálfs
Því er ekki að neita, að Jóhann-
es Páll hefur sjálfur mikla persónu-
töfra og hæfileika, sem gera það
að verkum, að boðskapur hans á ,
enn greiðari aðgang að þeim, sem
hópast að honum. Það er ekki sízt
í krafti þessara persónuáhrifa
hans, að hann hefur náð gífur-
legum vinsældum í flestum þeim
löndum, sem hann hefur heimsótt
til þessa, en einhver beztu dæmin
þar um eru ferðir hans til Pól-
lands og írlands, tveggja ramm-
kaþólskra landa. Hans áhrifa-
mikla ferð til Póllands var tví-
mælalaust mikilsverður áfanga-
sigur í baráttu þjóðarinnar fyrir
viðurkenningu á frelsi kirkjunnar.
Annað dæmi er Frakklandsferð
páfans, sem vonast er til að virki
sem vítamínsprauta fyrir bágbor-
ið kirkjulíf landsins, en nú er svo
komið, að flestar Afríkuþjóðir
hafa orðið hærra hlutfall af
kristnum mönnum, sem rækja trú
sína, heldur en þessi þjóð, sem
áður var talin höfuðprýði Vestur-
kirkjunnar. Þó mun hafa gætt
nokkurrar vakningar í frönsku
trúarlífi á allra síðustu árum.
Stefnt að sam-
einingu kirkjunnar
Ein var sú ferð páfa, sem lítt
var talað um í fréttum og ekki
veitt nein eftirtekt, sem heitið
geti, þar sem hann kom. Þetta var
för hans til Tyrklands í nóvember
sl., en tilgangur hennar var sá að
taka upp viðræður við patríarkana
Brasilíuferð páfa:
Harðnandi afstaða gegn
þjóðfélagslegu misrétti
íbúar fátækrahverfis i borginni Salvador óðu vatnselginn upp yfir ökla til þess að
fagna komu páfa.
í borginni Recife veitti Jóhannes Páll II
páfi hinum fræga umbótamanni Helder
Camara hlýjar móttökur. Var það í fyrsta
skipti í átta ár, sem erkibiskupinn sást i
sjónvarpi. Er hann illa séður af herfor-
ingjastjórninni vegna baráttu hans fyrir
málstað fátækra bænda.
í nýlokinni heimsókn til
Brasiliu átti Jóhannes Páll páfi
m.a. fund með Figueiredo for-
seta i höfuðborginni. Þau skoð-
anaskipti. sem fram fóru á milli
þeirra, mega heita lýsandi fyrir
hin ólíku viðhorf kaþólsku
kirkjunnar og hershöfðingja-
stjórnarinnar til samhandsins
milli andlegs og veraldlegs
valds. í ræðu sinni freistaði
Figueiredo þess að skilgreina
hlutverk kirkjunnar þannig, að
það væri að „uppfræða ungu
kynslóðina, aðstoða þá, sem eru
hjálpar þurfi og huKKa þá. sem
þjást.“
En páfinn lét ekki segja sér
fyrir verkum. Hans markmið ná
lengra en svo, að kirkjan eigi að
láta sér nægja að halda uppi
sunnudagaskólum og úthlutun á
súpuskál til fátæklinganna.
Skylda klerkdómsins er einnig
sú, eins og hann sagði við
forsetann, að flytja „skýran
bððskap trúarinnar varðandi
manninn, gildi hans, virðingu, líf
hans og stöðu í þjóðfélaginu."
Kirkjan gæti því ekki látið af því
að hvetja til umbóta í átt til
réttlátara samfélags, sem eflir
virðingu fyrir mannslífinu. Af
þessum ástæðum örvaði kirkjan
alla þá, sem kalla sig kristna, til
þess að koma slíkum breytingum
til leiðar.
Réttlátar umbætur
gætu afstýrt upplausn
Slíkur var boðskapur páfa til
hægrisinnaðrar stjórnar. En við
þetta bætti hann nokkrum orð-
um til hins öfluga minnihluta
hægrisinnaðra kirkjumanna í
Brasilíu: „Að stuðla að umbótum