Morgunblaðið - 30.11.1980, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1980
55
Aldrei verður hans
of oft minnzt
Bréf til Jóns Sigurðssonar
Crval I bindi
Bókaútgáfa Menningarsjóðs og
Þjóðvinafél. Reykjavík 1980
Hinn 7. desember í fyrra voru
liðin hundrað ár frá láti Jóns
forseta Sigurðssonar, og í minn-
ingu aldarártíðar þessa einstæða
afreksmanns hefur nú bókaútgáfa
Menningarsjóðs og Þjóðvinafé-
lagsins hafið útgáfu á úrvali úr
bréfum til hans. Hafa fræðimenn-
irnir Bjarni Vilhjálmsson, Finn-
bogi Guðmundsson og Jóhannes
Halldórsson valið bréfin og séð
um útgáfuna. Hefur valið vissu-
lega verið vandaverk, því að þeir
láta þess getið í formála, að í
Landsbóka- og Þjóðskjalasafni
séu hvorki fleiri né færri en á
sjöunda þúsund bréfa frá 870
bréfriturum. En þeir og eftirkom-
endur þeirra voru ekki aðrir eins
hirðumenn og forsetinn, því að í
áðurnefndum söfnum eru aðeins
til 830 bréf til einungis 140
viðtakenda. En þau eru nógu mörg
til að sanna, að hann sinnti alls
konar kvabbi bréfritaranna, eftir
því sem honum var mögulegt,
bætti þeirri vinnu við bréfaskrift-
irnar, frábæra fræðimennsku, út-
gáfu einhvers merkasta tímarits,
sem komið hefur út á íslenzku,
ennfremur skrif í erlend blöð til
varnar og sóknar í nauðsynjamál-
um þjóðar sinnar, að ógleymdri
risnu á heimili hans og ferðum
hans á seinfærum seglskipum
milli Danmerkur og Íslands til
setu á Alþingi. Er það beinlínis
óskiljanlegt, hve miklu hann fékk
komið í verk — og þá ekki síður
hitt, að hann skyldi komast af
fjárhagslega, svo miklu sem hann
kostaði til margs og mikils. Verð-
ur hans aldrei of oft minnzt til
örvunar og eftirbreytni, þó að þvi
kunni vart vera að fagna, að
nokkurt ungmenni sé að alast
upp með þjóðinni. sem fái að
verulegu leyti orðið hans líki.
í þessu bindi eru 36 bréf frá
Sveinbirni Egilssyni, skáldi og
rektor, 29 frá Gísla Hjálmarssyni,
lækni í Austfirðingafjórðungi, tvö
frá Sigurði Guðnasyni, áhugasöm-
um og merkum bónda á Ljósa-
vatni, og loks 13 frá Þorsteini
Pálssyni, presti og héraðshöfð-
ingja á Hálsi í Fnjóskadal. Fræði-
mennirnir hafa skrifað rækilegar
skýringar, og fylla þær 25 seinustu
blaðsíður bókarinnar. Þeir hafa
skipt með sér verkum eins og hér
segir. Finnbogi Guðmundsson hef-
ur búið til prentunar og skýrt bréf
Sveinbjarnar Egilssonar, Bjarni
Vilhjálmsson bréf Gísla Hjálm-
arssonar og Jóhannes Halldórsson
bréf Sigurðar og séra Þorsteins.
Að loknum formála taka við
bréf Sveinbjarnar Egilssonar. Það
er ritað 2. ágúst 1834. Þá er hann
44 ára, en Jón Sigurðsson 23. Næst
koma þrjú bréf frá árinu 1835.
Ávarpið í fyrsta bréfinu er
„Elskulegi vin“ og hið sama í því
næsta, en síðan er það yfirleitt
„Elskulegi Herra J. Sivertsen" eða
„Elskulegi Herra J. Sigurðsson".
Það verður sem sé strax í þriðja
bréfinu virðulegra en í því fyrsta.
Svo er það þá efni bréfanna.
Hinn næstum hálffimmtugi
málsnillingur, fræðimaður, skáld
og skólameistari ræðir fyrst og
fremst við hinn tuttugu árum
yngri „elskulegan herra og vin“
Jón Sigurðsson
Bðkmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
mjög svo aðkallandi vandamál,
sem sé, hvaða meginreglum skuli
fylgt við tilraun til skynsamlegrar
stöðlunar íslenskrar stafsetningar
— og þykir honum hann meira en
lítið tillögugóður og sannarlega
þess verður, að undir hann sé
sitthvað borið og tillit tekið til
þess, sem hann hefur til málanna
að leggja. Þetta efni ræða þeir svo
bréflega ár eftir ár og reynast
óþreytandi stefna að því marki, að
stafsetningin verði sem alþýðleg-
ust, en þó sé, þar sem það er unnt,
tekið hæfilegt tillit til uppruna
orðanna og forns ritháttar. Með
skýringum Finnboga virtust mér
bréf Sveinbjarnar alls ekki þurr
eða leiðinlegur lestur, hvernig sem
öðrum kann að fara.
Um bréf Gísla læknis Hjálm-
arssonar er allt öðru máli að
gegna en bréfin frá Sveinbirni.
Jón og Gísli voru gamlir sambýl-
ismenn frá Garðvist í Kaup-
mannahöfn og nánir vinir. Gísli
var eldhugi, sem sleit sér út lítt
launaður sem læknir í allt of
víðlendu og að sama skapi erfiðu
héraði. Hann mat Jón svo mikils
og störf hans í þágu Islendinga, að
það jaðraði við tilbeiðslu, en hins
vegar neyddist hann til að nota
-hann sem snúningapilt í þágu sína
og fjölskyldu sinnar, enda auð-
sætt, að Jón hefur ekki tekið það
illa upp. Gísli hefur verið mælsk-
ur, en lætur allt fjúka, og er það
yfirleitt ófagur vitnisburður, sem
hann gefur Austfirðingum sem
búskussum og pólitiskt andlega
dauðum dofringjum. Þá er auð-
sætt af afstöðu hans til Dana,
þegar þeir eru harðast leiknir af
Prússum, að meinilla hefur hon-
um verið við danska valdið, en þó
getur hann ekki stillt sig um að
vorkenna Dönum og efast um, að
Islendingar hefðu verið betur
farnir undir stjórn annars erlends
ríkis en Danmerkur.
Sigurður Guðnason var gáfaður
og áhugasamur bóndi, sem lét
jafnvel Islendingasögur og Biblíu
víkja fyrir Nýjum félagsritum og
fór til Reykjavíkur til að sjá Jón
Sigurðsson og hafa af honum
nokkur persónuleg kynni. Bréf
hans eru aðeins tvö svo sem áður
getur, en forvitnileg eru þau um
gerð hans og áhugamái. Hann sér
sitthvað, sem megi verða til bóta,
bæði í verklegum efnum og
fræðslumálum.
Loks er það séra Gunnar Páls-
son. Hann var bráðvel gefinn og
hugsandi um þjóðarhagi, en varð
að þola þungbæra harma, sem
munu hafa valdið því að hann varð
um hríð veill á geði. Hann var
lengi vel öruggur fylgismaður
Jóns Sigurðssonar, í öllum málum,
en hvarf þó frá hans viðhorfi í
hinu alræmda fjárkláðamáli. En
alþingismaður varð hann, góður
búmaður og nýtur héraðshöfðingi
og vissulega mátti honum virðast
gæfan vera sér holl og hýr að
lokum, svo vel sem telja má, að
dætur hans giftust.
Margir eiga þau bréf Jóns Sig-
urðssonar, sem út hafa verið gefin,
og vonandi er, að þetta fyrsta
bindi af hinum mýmörgu, sem til
hans voru rituð, verði keypt og
lesin, og þar með reynist færi að
taka saman og gefa út fleiri bindi,
svo vel sem bréfin spegla ástand
og hugsunarhátt á þremur fyrstu
ársfjórðungum síðastliðinnar ald-
ar.
Myndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
Það, sem mér féll best í geð á
þessari sýningu, voru leikbrúður
Jóns, og ég held að ekki sé
ofsagt, að hann muni vera faðir
þess brúðuleikhúss, sem er að
finna í þessu landi. Það eru
einnig auðséð tengsl milli þess,
er Jón hefur skorið í, til að
mynda íslenskt birki, og þeirra
andlita, er sjá má á brúðum
hans. Það mætti segja mér, að
Jón E. Guðmundsson hafi unnið
mjög merkilegt starf með brúð-
um sínum, og mig furðar ekki á
því, þótt hann hafi vakið eftir-
tekt erlendis með þessu merka
framtaki sínu. Mikið væri ís-
lensk menning miklu fátækari,
ef ekki væru brúðurnar hans
Jóns E. Guðmundssonar, og
margt barnið mundi sakna góðr-
ar stundar, ef þeir karlar og
kerlingar hyrfu af fjölunum. Ég
held, að þetta starf Jóns E.
Guðmundssonar sé svo merki-
legt, að það megi vel segja, að
það sé þungamiðjan í því er nú
er á ferðinni í Austursal Kjar-
valsstaða. Ekki verður svo skilið
við þessar línur, að það komi
fram, hVe litla ánægju ég hafði
af flestum myndum Jóns, er á
veggjum hanga. Það eru nokkuð
Sýning
Jóns E.
Guðmundssonar
í Austursalnum að Kjarvals-
stöðum stendur nú mikið til hjá
Jóni E. Guðmundssyni. Hann
hefur fært til sýningar högg-
myndir úr tré, leikbrúður,
vatnslitamyndir, olíumálverk og
blýants-teikningar. Af þessu má
glöggt draga þá vitneskju, að
margt er fengist við á bænum
þeim, og það er eins og oft vill
verða, þegar mikið er færst í
fang: Árangur er mjög misjafn.
Jón hefur tekið stóran hluta
salarins til leiksýninga með
brúður sínar og er góður helm-
ingur húsnæðisins undir mynd-
um á veggjum og höggmyndum í
tré. En af upptalningu þeirri, er
fer hér á undan, má segja, að
margt sé að skoða á þessari
sýningu. I þeim hópi, er upp er
talinn, eru vatnslitamyndir
flestar eða 29 talsins og síðan
koma myndir gerðar í tré, sem
eru 17.
margar ástæður til, að þær falla
mér ekki í geð, en látum þær
ástæður lönd og leið. Það stend-
ur einnig í mínum kolli, að ég
hafi séð betri verk frá hendi
Jóns hér áður og fyrr. Jón er
heldur ekki neinn byrjandi í
myndgerð, hann hefur haldið
margar einkasýningar á verkum
sínum og stundaði lengi nám
bæði hér heima og einnig í
kóngsins Kaupmannahöfn.
Það er þvi að mínum dómi
allur vegur milli brúðufram-
leiðslu Jóns og mynda hans. Það
getur verið, að hann hafi lagt
meira af mörkum á því sviði en
við myndgerð sína, og þannig
verkar það á mig. Það er, eins og
ég hef þegar sagt, mikið að sjá á
Kjarvalsstöðum, og ég er ekki í
neinum vafa um, að unga kyn-
slóðin hefur afar gaman að því
að kynnast þessu skrítna fólki
hans Jóns E. Guðmundssonar.
Bók sem
leysir úr
þrætum
HEIMSMETABÓK GUINNESS.
Ritstjórn og söfnun efnis:
Norris McWhirter.
íþróttaritstjóri:
Stan Greenberg.
Ritstjórn islensku útgáfunnar:
Örnólfur Thorlacius. Steinar J.
Lúðvíksson.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur
1980.
Ritstjóri íslensku útgáfunnar á
Heimsmetabók Guinness, örnólf-
ur Thorlacius, segir í formála að
líkast til beri að líta á Heims-
metabókina öðru fremur sem
skemmtilesefni, en fróðleiksgildi
bókarinnar ætti ekki að gleyma.
Ritstjórinn bendir á að samstarfs-
maður sinn við ritstjórn þessarar
útgáfu, Steinar J. Lúðvíksson, sem
einkum hafi haft umsjón með
íslensku efni, hafi aukið mjög
hlutfa.ll islensks efnis miðað við
fyrstu útgáfuna 1977.
Undir orð Örnólfs má taka, ekki
síst virðist íslenskum lesanda sú
þróun ánægjuleg hve hlutur ís-
lands er stór í bókinni. Bókin hefst
reyndar á tveimur fréttum úr
íslensku íþróttalífi: heimsmeti
Skúla Óskarssonar í lyftingum og
sigri Friðriks Ólafssonar yfir
Karpov heimsmeistara.
Það má víst til sanns vegar færa
að margt af því sem skráð er í
Heimsmetabók Guinness er hé-
gómlegt og eltingarleikur við það
sem litlu máli skiptir. Til dæmis
er hermt frá því (ásamt mynd) að
þyngsti þjóðhöfðingi í heimi sé
Taufa’ahau konungur í Tonga sem
er á þriðja hundrað kíló. Meira er
kannski um vert að vita að
heimsmethafinn í maraþonein-
söng, Bob Anthony, söng án afláts
í 153 klukkustundir!
Myndirnar segja oft meira en
örnólfur Thorlacius.
orð. Dæmi er mynd af Marin
Moore, heimsmethafa í að borða
bakaðar baunir með tannstöngli.
Hvílík einbeitni í svip mannsins.
Heimsmetabók Guinness er öðr-
um þræði myndabók, enda þýðir
ekki að stíla tilvonandi metsölu-
bækur upp á annað en það að
Stcinar J. Lúðviksson.
væntanlegir „lesendur" séu hugs-
anlega ólæsir. Teikningarnar sem
fylgja hverjum kafla eru mjög
lélegar og varla tækar nema í
vikublöð af ómerkilegra tagi.
Gaman er að lesa inngangsorð
forstjóra Arthur Guinness Son &
Co. Ltd. í Dublin og London, en
Bökmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
hann er titlaður auk forstjóra-
nafnbótar The Rt. Hon. The Earl
of Iveagh. Eins og margir vita er
hér um bruggverksmiðjur að
ræða. Inngangsorðin eru
skemmtileg fyrir það hve bresk
þau eru. Forstjórinn virðist fyrst
og fremst líta á bókina sem kjörna
leið til að leysa úr þrætum:
„Raunar er oft mikil ánægja tengd
þrætunni sem slíkri, en ánægjan
snýst gjarnan í andstæðu sína ef
engin leið er að komast að hinu
sanna."
Þegar á allt er iitið er Heims-
metabók Guinness tilvalin meðal
handbóka í bókahillunni og getur
auðveldlega stytt mönnum stund-
ir.