Morgunblaðið - 09.01.1982, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 09.01.1982, Blaðsíða 9
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JANÚAR 1982 Bókmenntir Guömundur Heiöar Frímannsson Eitt er það áhyggjuefni, sem flestir, ef ekki allir stjórnmála- menn hafa. Það eru eftirmælin, sem þeir hljóta, þegar þeir hafa lokið starfsdegi sínum. Þetta er að vísu ekki hlutur, sem þeir flíka eða fleipra um, en það er nánast óbrigðult, hefur mér virzt, að sú mælistika, sem þeir taka mest mark á, þegar öllu er á botninn hvolft, er, hvernig verkin og ákvarðanirnar muni líta út í aug- um þeirra, sem á eftir koma. Þetta er sérkennilegt, vegna þess að eðlilegasta viðmiðunin virðist vera, hver sé skynsamlegasti kost- urinn í hverju máli. Síðan má deila um það, hvað átt sé við með orðinu „skynsamlegur". Er sá kostur skynsamlegastur, sem leið- ir til sem mestra hagsbóta fyrir sem flesta? Sá, sem er réttlátast- ur? Eða einhver enn annar. Hér verður ekki gerð tilraun til að rökstyðja einhvern tiltekinn skiln- ing á „skynsamlegur", en einungis þess getið, að það ætti að vera skynsamlegasti kosturinn í hverju máli, sem ætti að virðast beztur í augum framtíðarinnar. En af ein- hverjum ástæðum eru stjórnmála- menn ekki vissir um það og hugsa fremur um eftirmæíin en æski- legustu leiðina hverju sinni. Að sjálfsögðu er þetta ekki orðað með þessum hætti opinberlega og auð- vitað hljóta að liggja blendnar hvatir til flestra verka. Kostirnir eru oftast ekki góður og slæmur, heldur eitthvað þar í milli. Svo virðist, sem Ólafur Thors hafi lítið þjáðst af ótta við eftirmæli sín og leitazt við að finna og framkvæma skynsamlegasta kostinn í hverjum aðstæðum, og látið slag standa með álit eftirkomendanna, enda hefur hann nú hlotið verðug eftir- mæli í ritverki Matthíasar Jo- hannessen: Ólafur Thors: Ævi og störf, sem út kom hjá Almenna bókafélaginu nú á haustdögum. Þetta ritverk er í tveimur bind- um og losar níu hundruð síður í' stóru broti. Þar er saman dregið gífurlegt magn upplýsinga og tek- ur mikinn tíma að komast yfir þessar tvær bækur og enn meiri að meta gildi upplýsinganna og þær niðurstöður, sem höfundur kemst að. Ég ætla mér ekki þá dul að vera fær um það á þessari stundu, en vil einungis rekja fáeinar hug- renningar við fyrsta lestur þessa ritverks. Það ber því ekki að skilja þessi orð sem endanlegt mat mitt á bókinni, því að ég vona, að þetta verði ekki í síðasta skipti, sem ég les hana. Það er rétt að geta eins um þessa bók strax. Hún er vel samin. Það er hverjum manni áreynslu- laust að lesa hana, og hún er svo haganlega saman sett, að hún verður á köflum spennandi. Ég hefði ekki trúað því að óreyndu, að þetta myndi henda mig við lestur á ævisögu stjórnmálamanns, þar sem langmest er fjallað um störf hans á opinberum vettvangi og ekki reynt að skyggnast inn í einkalíf hans. Kannski er það Ólafs Thors vegna þess, að allt, sem menn gera vel, glæðist lífi og verður forvitni- legt. Ólafur Thors fæddist árið 1892 og lézt á gamlársdag 1964. Sá tími, sem hann lifði, telst vera helzta breytinga- og framfaraskeið í sögu þjóðarinnar. Þjóðin hverfur endanlega frá þeim búskaparhátt- um, sem hér höfðu tíðkazt um ald- ir, hér myndast bæir, útgerð eflist og komið er á fót iðnaði. Hér verð- ur til á ótrúlega skömmum tíma flókið, iðnvætt samfélag. ísland verður sjálfstætt riki og síðan lýð- veldi. Sú flokkaskipan, sem nú rík- ir í landinu, kemst á um það leyti, sem Ólafur hefur afskipti sín af stjórnmálum. Á þessum tíma ganga þær tvær plágur yfir heim- inn, sem hvað verst hafa leikið hann: heimsstyrjaldirnar tvær. Og á milli þeirra lék kreppan lands- menn grátt, rétt eins og aðra íbúa Vesturlanda. Hún hafði mikil áhrif á stjórnmálamenn, sem og aðra, og er ein meginástæða þess, að eftir seinni heimsstyrjöldina og fram á þennan dag hefur verið al- mennt samkomulag um megin- markmið í efnahagsmálum þjóð- arinnar, hvort sem kreppan telst vera gild röksemd fyrir þessu samkomulagi eða ekki. Staðreynd- in er sú, að hún hafði þessi áhrif, með réttu eða röngu. Breytingarn- ar, sem verða á íslenzku þjóðfélagi á þessum tíma, eru ekki einungis yfirborðsbreytingar, heldur rista þær mjög djúpt. Ólafur Thors er einn þeirra manna á Islandi, sem á þátt í þess- um breytingum, stuðlar að því, að atvinnulífið taki stakkaskiptum, ný atvinnutækifæri skapist. Thor Jensen, faðir Ólafs, stofnar fyrir- tækið Kveldúlf, sem verður stærsta fyrirtæki í landinu í út- gerð á fyrri hluta þessarar aldar og veitti mönnum vinnu hundruð- um og þúsundum saman víðs veg- ar um landið. Ólafur og bræður hans keyptu hlut föður síns í Kveldúlfi, en hann sneri sér að landbúnaði með góðum árangri. Nokkru síðar tekur erfiðleika að gæta í rekstri Kveldúlfs, og and- stæðingar Ólafs í stjórnmálum hefja mikla sókn gegn fyrirtækinu og honum og ætla sér bersýnilega að knésétja hann, en tekst ekki. Að stjórnmálum frátöldum, var Kveldúlfur helzta áhyggjuefni Ólafs alla tíð. í stjórnmálum hafði hann helzt áhuga á uppbyggingu atvinnulífsins og fylgdi heils hug- ar þeirri stefnu flokks síns að skapa þau skilyrði í samfélaginu, að einstaklingar gætu ávaxtað fé sitt og rekið fyrirtæki sín stór- vandræðalaust af hálfu ríkisvalds- ins. Hann varð hins vegar oft á sínum ferli að láta af kröfum sín- um um frelsi einstaklinga til at- vinnurekstrar og um niðurfellingu hafta af ýmsu tagi til að ná fram þeim markmiðum, sem hann taldi æskileg í uppbyggingu atvinnu- lífsins. Þetta er raunar eitt ein- kenni Nýsköpunarstjórnarinnar. Þótt Ólafur hafi fyrst og fremst haft áhuga á atvinnulífinu, þá voru það fleiri hlutir, sem hann fékkst við í stjórnmálum. Hann vann að utanríkismálum og var einn aðalmaðurinn í að skipu- leggja útfærslu landhelginnar. Olafur Thors Auk þess hefur hann verið meist- ari í stjórnarmyndunarviðræðum. Það blasir við af öllu því, sem eftir honum er haft í þessu verki um það efni. Þar kom honum kannski í beztar þarfir það persónuein- kenni hans að vera hreinskiptinn, segja fremur það, sem honum bjó í brjósti en beita undirhyggju. En ef marka má þessa bók, þá er það ein meginástæða þess, að sumum foringjum Framsóknarflokksins lánaðist illa að rækja hlutverk sitt og misstu þar með tökin á flokki sínum. Hann hefur líka haft mjög glöggan skilning á andstæðingum sínum, hvað fyrir þeim vakti og hvað mátti bjóða þeim. Hann hef- ur einnig áttað sig vel á, hvað hægt var að sannfæra þjóð sína um og eigin flokk og hvað ekki. Eitt persónueinkenni Ólafs er ónefnt, en hefur eflaust valdið miklu um vinsældir hans sem leið- toga Sjálfstæðisflokksins og leið- toga þjóðarinnar. Það er gaman- semin, þessi „glitrandi glettni", eins og Matthías orðar það. Eitt sinn þegar Ólafur er að gera grein fyrir stjórnarmyndunarviðræðum 1950, hefur hann orð á hugmynd, sem sameinar í senn gamansemi hans og hugvitssemi í slíkum við- ræðum. Það kann að vera að sum- um finnist hugmyndin fáránleg í fyrstunni, en það er mun meira vit í henni, en virðist á yfirborðinu. „Ólafur getur þess, að sjálfstæð- ismenn hafi gripið til þess ráðs að spyrja framsóknarmenn, hvort þeir ættu ekki ... að reyna að mynda samstjórn þessara tveggja flokka án málefnasamnings. „Eg er nú eiginlega ekki eins fjarri því og sumir aðrir, að þannig eigi stjórnarmyndanir að vera (þ.e. án málefnasamninga). Þessir eilífu málefnasamningar, þar sem hver flokksbjálfi og heimspekingur í flokknum hleður upp metralöng- um tillögum til þess að gera landið stjórnlaust sem allra lengst og þjóðinni sem mesta bölvun ... eru ekki eftirsóknarverðir. Ég er eig- inlega með því að kveða þessa karla í kútinn og mynda stjórnir án langra málefnasamninga."" (II bls. 140) Þessi hugmynd, svo snjöll og sniðug sem hún er, sýnir líka þá hlið Ólafs, þar sem hann var ekki eins sterkur og annars staðar, þegar til lengri tíma er litið. Ólaf- ur var stjórnmálamaður af þeirri tegund, sem á erlendum tungum nefnist „pragmatist". Hann lét vandamálin á hverjum tíma og þau hyggindi, sem í hag koma, ráða ákvörðunum sínum, fremur en ófrávíkjanlegar reglur, sem byggjast á flokkssamþykktum eða hugsjónum. Nú er þetta í rauninni ekki löstur á Ólafi fremur en öðr- um stjórnmálamönnum, því að flest af því, sem þeir verða að gera, byggist á því, að þeir séu úrræðagóðir í hverju máli, en hugleiði ekki ævinlega, hvort þeir fari að vilja flokksins. En ef úr- ræðasnilli er það eina, sem stjórn- málamaður hefur til að bera, þá kann svo að fara, að hann standi sjálfan sig að því einn góðan veð- urdag að framkvæma hluti, sem hann getur með engu móti talið réttlætanlega, og þá er ekki nóg að hafa einungis við óglöggan skiln- ing á siðgæðisvitundinni að styðj- ast. Þá verður að hafa vandaðar stefnuskrár, skipulega könnun á því, hvaða úrræði koma bezt heim og saman við þær almennu hug- sjónir, sem stofnun eins og stjórn- málaflokkur byggir starf sitt á. Þá geta mannvitsbrekkurnar, sem fyrirfinnast í stjórnmálum, komið í góðar þarfir. Það ber þó ævinlega að hafa hugfast, að stjórnmál eru list hins mögulega. Ef menn kunna hana, eins og Ólafur Thors bersýnilega gerði, og gleyma ekki hugsjónum sínum, eins og Ólafur gerði ekki, þá geta þeir orðið stjórnvitringar. Þá trúir maður því, að þeir hafi komið því til leið- ar, sem mögulegt var. Meira getur ekki nokkur maður krafizt. Það hefur stundum hvarflað að mér við þennan lestur, að Matthí- as hefði oft mátt vera aðgangs- harðari við Ólaf, leitast, meir en hann gerir, við að meta hvort and- stæðingar Ólafs höfðu meira til síns máls en hann vildi vera láta. Með orðum orðum: Matthías hefði átt að taka minna mark á orðum Ólafs sjálfs en hann gerir. En þá hefði bókin líka orðið öðruvísi, annars konar bók, ekki ævisaga. Og það er ósanngirni við höfund að krefjast þess, að hann hefði átt að skrifa aðra bók en hann gerði, sérstaklega þegar sú bók, sem hann hefur skrifað, er jafn góð og raun ber vitni. Hafi það farið á milli mála, að Ólafur Thors var einhver mikilhæfasti stjórnmála- foringi aldarinnar, þá þarf enginn að efast um það lengur. Háteigssókn: Samkoma fyrir aldraða Á MORGUN, sunnudag 10. janúar kl. 3 e.h., heldur Kvenfélag Há- teigssóknar skemmtun fyrir aldraða í Háteigssókn í veitingasal Domus Medica við Egilsgötu. Samkoma fyrir aldraða er orðin viðtekin venja í starfsemi Kvenfé- lags Háteigssóknar í upphafi árs og hafa margir notið þessara skemmtana i ríkum mæli. Eins og jafnan áður hafa kvenfélagskon- urnar vandað mjög til við undir- búning og verður nú margt til dægrastyttingar og ánægju. Her- dís Egilsdóttir les upp, Stefán Ágúst Kristjánsson flytur frá- sögn, Hólmfríður Sigurðardóttir leikur á píanó og Rannveig Sig- urðardóttir syngur við undirleik Hólmfríðar. Að vanda verður svo boðið upp á kaffi og ríkulegt með- læti. Ég vil hvetja allt eldra fólk í sókninni til þess að koma og eiga stund saman og njóta þess, sem fram verður borið. Kvenfélag Há- teigssóknar tekur fagnandi á móti ykkur. Verið velkomin og Guði fal- in. Tómas Sveinsson, sóknarprestur. „Ég lagði minn vinning nú bara inn á vaxtaaukareikning / / -V • / v / ■ ■ -V- ■ / Nú á ég góðan varasjóð ef eitthvað kemur upp á ” Vinningshafi íHHÍ I HAPPDRÆTTI HÁSKÓLA ÍSLANDS hefur vinninginn

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.