Morgunblaðið - 19.06.1982, Blaðsíða 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. JÚNÍ 1982
Þar sem óttinn og dauðinn ríkja
Leiklist
Jóhann Hjálmarssor,
Listahátíð:
Kajatabla:
Forseti Lýðvcldisins.
Leikmynd og lýsing:
Carlos Giménez.
Kúningar, veggspjald og brúður:
Cosme ( 'ortazar.
Leikstjóri: Carlos Giménez.
Rajatabla byggir Forseta lýð-
veldisins á samnefndri skáldsögu
Miguel Angel Asturiss. En frjáls-
lega er farið með efnisþráð sög-
unnar. Leikhópurinn segir: „Á
þessum grunni höfum við reynt að
byggja leikrit um suður-amerísk-
an fasisma, eðli valdsins og ein-
ræðisstjórnir í okkar álfu. Þetta
þema á í dag meira erindi en
nokkru sinni fyrr. Með vissum
smávægilegum frávikum (æ full-
komnari og fágaðri kúgunarað-
ferðum) er útlitið stöðugt það
sama: félagsleg vanþróun, útilok-
un stjórnmálaafskipta og efna-
hagslegt misrétti."
Forseti lýðveldisins er að sögn
leikhópsins tákn einræðisherra
Suður-Ameríku, þess kerfis sem
þeir hafa komið sér upp. Það
grundvallast á takmarkalausri
undirgefni við valdið og því að
ryðja tafarlaust öllum hindrunum
úr vegi, minnsti grunur um svik
við forsetann hefur dauðann í för
með sér. í leikritinu eru mörg
atriði, sum hver furðu lík og í
anda endurtekningar, en snúast
öll um vald sem enginn er óhultur
fyrir. Öll atriðin gerast í veislusal
forsetans og hann stjórnar þeim
með lítilli bjöliu sem hann hring-
ir. Réttlætishneigð kostar líflát,
óttinn og dauðinn ráða ríkjum,
stefnt er að því að túlka yfirþyrm-
andi mátt dauðans.
Hið miskunnarlausa, stundum
hálfsúrrealíska myndmál Raja-
tabla, sýnir kúgun mannlegra til-
finninga, en ekki alveg án vonar.
Það er enn von, eins og leikstjór-
inn sagði að lokinni sýningu.
Suður-amerísk leikritagerð og
ekki síst bókmenntir eru oft
myndræns eðlis, sækja mikið til
myndrænnar sköpunar. En frá-
sögninni er samt ekki gleymt. Við
hljótum að hrífast af þeim sögu-
þræði sem leikritið fylgir. Forseti
lýðveldisins reynir að vinna bug á
stjórnmálalegum vanda sinum
með því að hagnýta sér morð á
liðsforingja sem var honum auð-
sveipur. Liðsforinginn er myrtur
af fávita sem eigrar um borgina í
leit að móður sinni, sífellt kall-
andi á hana. Til þess að geta hafið
enn grimmari ofsóknir en áður
kennir forsetinn tveim andstæð-
ingum sínum um morðið. Beitt er
opinberri kúgun gegn þeim og
einnig dulinni kúgun. Til þess að
framfylgja skipunum eru valdir
dómarar og lögreglumenn, en
einnig embættismaður og eigandi
opinbers málgagns stjórnarinnar.
Sú saga er blóði drifin og um leið
verður hún til þess að óvæntir
hlutir gerast, einkum hvað varðar
ástina sem ein getur keppt við
dauðann.
Bolívar var myndræn sýning og
að sumu leyti ekki eins flókin og
Forseti lýðveldisins. Leikaðferðir
eru sumar tormeltar, en gleymast
ekki auðveldlega. Sumar þeirra
kalla á ráðningu löngu eftir að
sýningu lýkur. Að því leyti minna
þær á ljóð.
Carlos Giménez leikstjóri og
höfundur leikmyndar hefur á að
skipa miklu úrvalsfólki og vinnur
sýninguna þannig að veikir blettir
liggja ekki í augum uppi. Af leik-
urum vil ég sérstaklega nefna
Roberto Moll sem leikur Cara de
Angel. En margir vinna vel og
túlka í senn mörg hlutverk:
Francisco Alfaro, Dilia Waikaran,
Benigno Acuna, Francia Orozco,
Andrés Terán, Maria Brito, Pedro
Pineda, Daníel López og Mildred
Chirinos. Forsetann lék Anado
Sambrano.
Að vonum er nóg af óhugnaði í
Forseta lýðveldisins. Þessi óhugn-
aður var ekki síst áhrifamikill
vegna þess að engin ódýr brögð
voru notuð til að sýna hann. Það
er hið innra æði sem leitar útrás-
ar hjá Rajatabla; hávaðalaust og
með einföldum hætti sýnir leik-
hópurinn okkur harm Suður-
Ameríku.
Jóhann Hjálmarsson
Heimurinn fyrir stríð
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Nordahl Grieg:
AFL VORT OG ÆRA
Jóhannes Helgi ísienskaði
og ritaði formála.
Arnartak 1982.
Einhvers staðar stendur skrifað
að Nordahl Grieg hafi náð lengst í
leikritum sínum. Vel getur verið að
svo sé. En íslendingum er hann
kunnastur fyrir ljóð sín, sum þeirra
hafa menn lesið eins og Nordahl
Grieg væri íslenskt skáld og það er
Magnúsi Asgeirssyni að þakka.
Ekki má heldur gleyma skáldsög-
unni Vor um alla veröld.
Afl vort og æra (Vár ære og vár
makt, 1935), eitt af helstu leikritum
Nordahl Griegs, er nú komið út í
íslenskri þýðingu Jóhannesar
Helga. í formála skýrir Jóhannes
Helgi frá tildrögum leikritsins.
Nordahl Grieg taldi að ný heims-
styrjöld væri framundan, einkum
eftir að hann hafði kynnt sér Mein
Kampf eftir Adolf Hitler. Með leik-
ritinu vildi hann opna augu manna
fyrir ógnum styrjalda. Allsherjar-
verkfall um allan heim var að hans
dómi leið til að koma í veg fyrir
styrjöld. Á slíku verkfalli endar
leikritið og boðskap um frið.
I formálanum skrifar Jóhannes
Helgi: „En heimkominn til Bergen
1935 taldi hann sig best geta þjónað
friðarhugsjón sinni með því að
draga upp sem víti til varnaðar
myndir af þátttöku norskra sjó-
manna í heimsstyrjöldinni fyrri. Og
það voru einmitt þessar norsku
myndir úr fortíðinni sem mest
áhrif höfðu á leikhúsgesti þegar
verkið var frumsýnt vorið 1935,
myndirnar frá hinni svokölluðu
„Jobbetid“, gróðabrallstímabili
Norðmanna 1914—18, fyrirbæri
sem var svo hrikalegt og siðlaust að
tæpast mun unnt að ýkja það í
skáldskap; hinir nýríku skipamiðl-
arar og spekúlantar, kaupmenn
dauðans, voru nákvæmlega eins og
Nordahl Grieg lýsir þeim — og
sumir verri. Norðmenn höfðu aldrei
orðið vitni að öðru eins gullæði og
gróðabralli, og norsk saga geymir
engin dæmi um jafn ruddalega og
storkandi auglýsingu ríkidæmis —
meðan alþýða manna, allur þorri
þjóðarinnar, bjó við þröngan kost
vegna dýrtíðar og á fjórða þúsund
norskir sjómenn fórust í styrjaldar-
átökum á höfum heimsins."
Afl vort og æra er samið á
örlagatimum. Það er í anda sósíal-
isma og verklýðsbaráttu fjórða ára-
tugar. Utgerðarmennirnir eru full-
trúar gróðahyggjumanna sem svíf-
ast einskis þegar peningar eru ann-
ars vegar. Þeir hika ekki við að
senda menn út í opinn dauðann,
leggja fjölskyldur þeirra í rúst, en
leika dyggilega hlutverk hins góða
Nordahl Grieg
föður og eiginmanns. Á bak við
tjöldin stunda þeir svallveislur.
Gegn þessum skinhelgu mönnum er
stefnt sjómönnum og verkamönn-
um sem eru hrjúfir á yfirborðinu og
lítið fyrir að sýnast. Þeir eiga ekki
annarra kosta völ en þjóna útgerð-
armönnunum. En raddir sem krefj-
ast jafnræðis gerast æ háværari.
Nordahl Grieg verður ekki kall-
aður einsýnn höfundur, síður en
svo. En honum er mikið niðri fyrir í
Afl vort og æra. Þess vegna verða
andstæðurnar stundum of miklar,
persónur leikritsins ekki nógu
mannlegar. Engu að síður eru í leik-
ritinu drög að heilsteyptum
persónulýsingum þótt rúmum
fjörutíu árum seinna virðist margt
einfaldað um of. Leikritið er barn
síns tíma og ómaksins vert að kynn-
ast því hvernig ungir hugsjóna-
menn sáu heiminn á árunum fyrir
stríð.
Jóhannes Helgi hefur þýtt leik-
ritið og fylgt því vel úr hlaði. Hann
er sjálfur hrifinn af dæmi Nordahl
Griegs, að líta á skáldgáfu „sem
tæki til að betrumbæta heiminn".
Jóhannes segir um Nordahl Grieg
að skáld „sem aðhyllast tískustefn-
ur“ geti „allt af honum lært“. Hann
sleppir að geta þess að sósíalisminn
var á þeim árum sem Nordahl
Grieg skrifaði Afl vort og æra ekki
aðeins lífsskoðun heldur einnig eins
konar tískustefna í bókmenntum og
listum.
Jóhann Hjálmarsson
Magnús
Tómasson
sýnir
Myndlist
Valtýr Pétursson
Fyrir eins og ári var Magnús
Tómasson valinn til að helga sig
list sinni eingöngu og bar titil-
inn „Borgarlistamaður" fyrstur
manna. Það er að segja; hann
fékk fyrstur listamanna styrk
þann, er borgaryfirvöld hafa
stofnað til, og átti hann sannar-
lega skilið. Magnús var í forystu
um rekstur Gallerí SÚM á sínum
tíma, og seinustu árin held ég, að
hann hafi rekið þann stað fyrir
eigin reikning. Magnús hafði
einnig vakið athygli með verkum
sínum og mér er í fersku minni
fyrsta sýning, er hann hélt á
olíumálverkum sínum í Boga-
salnum hér á árunum. En mikið
vatn hefur runnið til sjávar síð-
an.
Að Kjarvalsstöðum skilar nú
Magnús því dagsverki, er af hon-
um var vænst í sambandi við
styrkinn. Og þó mun meiru en til
stóð, því að sýning hans nær
fram fyrir þá tíð, er hann gerðist
„Borgarlistamaður". Þessi sýn-
ing Magnúsar er viðameiri en
fyrri sýningar hans, og hann
virðist vera kominn í miklu
fastari farveg með listsköpun
sína en áður. Hann gerir myndir
*
sínar að vísu úr heldur efnislitl-
um hlutum, en hugmyndir og
heimspekilegar vangaveltur eru
því meir áberandi. Ekki er ég nú
viss um, að skilningur minn sé
alls staðar í samræmi við það,
sem listamaðurinn ætlast til, en
hann ritar í sýningarskrá
skemmtilegan formála, sem ger-
ir grein fyrir því, hvað hann er
að fara í sumum verka sinna.
Magnús hefur ætíð verið blanda
af háðfugli og ádeilumanni á
samtíð sína, og ég held, að hon-
um takist nokkuð vel á því sviði
á stundum. Hann hefur verulega
tekið til hendi þann tíma, sem
hann hefur verið leystur úr
þeirri ánauð listamanna að
strita fyrir brauði sínu, og ég fæ
ekki betur séð en að hann hafi
fyllilega staðið í sínu stykki, ef
svo má að orði kveða.
Ég hafði ánægju af mörgum
verkum Magnúsar, sem eru á
göngum og í fundarsal Kjar-
valsstaða. Sú innrétting, sem nú
er á þessu svæði, er ný af nálinni
og kemur afar skemmtilega fyrir
sjónir. Verk Magnúsar eru oft í
myndröðum og falla prýðilega að
umhverfi því, er skapast hefur
við þessa nýbreytni. Sýniljóð II
og skúlptúr kallar Magnús list
sína, og skýrir þessi nafngift
hvern skilning Magnús leggur í
þessi verk. Það er með öðrum
orðum óákveðið, hvort um ljóð
eða mynd er að ræða. Pýramíd-
arnir segja aftur á móti ótví-
ræða sögu og flokkast undir
skúlptúr. Saga flugsins hefur áð-
ur komið við sögu í verkum
Magnúsar og gerir það enn á
þessari sýningu. Þetta er í heild
skemmtileg og notaleg sýning,
en ekki fer mikiö fyrir miklum
átökum. Efnið, sem Magnús
vinnur úr, er yfirleitt heldur létt
í eðli sínu, og það mætti segja
mér, að í sumum tilfellum væri
það heldur til lýta fyrir sjálfar
hugmyndirnar. Þar með er sett-
ur punktur.
Walasse Ting
Þáttur Listasafns íslands í
Listahátíð að þessu sinni er
sannarlega ekki af verri endan-
um. Það hefur fengið til sýn-
ingar verk eins þeirra heims-
þekktu málara, sem eyða tíma
sínum í París og New York til
skiptis. Það er Kínamaðurinn
WALASSE TING, sem hér er á
ferð. Hann er ákaflega eftirtekt-
arverður listamaður, sem notar
sér litaskrúð og leikandi teikn-
ingu til að tjá hug sinn hverju
sinni. Verk hans eru létt og svíf-
andi, hafa austrænan blæ, en eru
samt að miklu leyti runnin úr
vestrænni þróun. I því sambandi
má ótvírætt benda á skyldleika
við tækni og litameðferð sjálfs
Matisse.
Ég varð snortinn af þessum
verkum Tings. Hann yrkir á
pappír með akryl-litum svo leik-
andi, að maður hlýtur að ætla,
að hér sé mikill lífskúnstner á
ferð. Maður, sem lifir fyrir ást-
ina. Maður, sem dáir kvenfólk,
ketti, blóm og hesta. Allt er
þetta sett á myndflöt með
skáldlegu ívafi, sem er mjög
persónulegt, svo persónulegt, að
hvergi er farið út fyrir vissan
ramma, sem að vísu verður til
lengdar nokkuð þröngur og gerir
vinnu þessa sérstæða listamanns
ef til vill of einhliða. Það eru
sömu fyrirmyndir og viðfangs-
efni, sem endurtaka sífellt sömu
tækni, og því verður heildarsvip-
ur þessarar sýningar einum um
of á sömu bókina lærður. En hér
er á ferðinni einmitt eitt af því,
er þjáir hina frægu menn. Þeir
verða að mála sí og æ í sama fari
til að koma verkum sínum veru-
lega á markaö og þjóna þannig
viðskiptavinum sínum. Þetta er-
um við smærri spámennirnir al-
gerlega lausir við, og er það einn
af kostunum við að vera ekki of
frægur. Hvað um það, listrænt
gildi verka Tings breytist ekki
við þessa aðfinnslu. Verk hans
standa fyrir sínu, og það er það
sem máli skiptir.
Það var mjög ánægjulegt að
kynnast verkum þessa ágæta
Kínamanns, sem nú siglir undir
amerísku flaggi, ef ég hef rétt
skilið. Sýningarskrá hefur að
bjóða viðtal við Ting, þar sem
hann leikur á als oddi, og hann
gefur gamansama frásögn af
skáldskap og vinnubrögðum sín-
um. Ég hefði ekki viljað missa af
þessari sýningu, og það er sann-
ast mála, að Listasafn íslands
hefur vart boðið upp á eins