Morgunblaðið - 27.10.1982, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 1982
Leikfélag Reykjavíkur:
ÍRLANDSKORTIÐ.
Hörundur: Brian Friel.
I'ýðandi: Karl Guðmundsson.
Lýsing: Daniel Williamsson.
Leikmynd og búningar: Steinþór
SigurAsson.
Leikstjóri: Eyvindur Erlendsson.
ÍRLANDSKORTIÐ eftir Brian
Friel sækir efnivið í liðinn tíma,
gerist 1833, þegar Bretar unnu að
því að kortleggja írland og velja
því ensk staðarheiti. I afskekktum
héruðum töluðu fáir ensku, sumir
hrafl, en fólkið var aftur á móti
vel að sér í grísku og latínu. Svo-
kallaðir hlöðuskólar voru stofnað-
ir og þangað kom almenningur
eftir strangan vinnudag og naut
írar og Bretar talast við
tilsagnar kennara sem auk al-
mennra námsgreina lögðu mikla
áherslu á fornmenntir, ekki síst
latneskan skáldskap. Blómaskeiði
hlöðuskólanna lauk 1831 þegar
Stanley írlandsmálaráðherra
beitti sér fyrir nýjungum í
fræðslumálum sem ollu því að ein-
ungis var kennt á ensku.
Brian Friel tekur sér fyrir hend-
ur að lýsa togstreitunni milli íra
og Breta, hvernig þjóðleg írsk
menning verður að víkja fyrir
breskri ásókn. Þótt hann lýsi nítj-
ándu öldinni er skírskotun til
samtímaatburða ljós í verkinu.
Hver kannast ekki við þau átök
sem eiga sér stað enn í dag?
Að mínu mati er írlandskortið
fyrst og fremst samræða milli íra
og Breta, þeir talast við í leikriti
Friels á máli sem þeir skilja. Satt
að segja er erindi verksins til ann-
arra landa vafasamt. í því eru að
vísu sígild sannindi um félagslega
kúgun og um ást, en dæmin eru
bundin heimahögum verksins.
Irlandskortið er í raun fremur
hljóðlátt verk, leitast er við að
gefa meira í skyn en segja berum
orðum. Það sem gerist í verkinu á
að láta áhorfandann skynja meiri
og stærri atburði, ógnvænlegri
hluti en hann fær að sjá. Þetta
tekst nokkuð vel hjá Brian Friel,
samanber hvarf lautinantsins og
þátt bræðranna herskáu sem að-
eins er talað um, birtast aldrei á
sviðinu. Ástarsagan einfalda sem
lýsir kynnum írsku stúlkunnar og
breska lautinantsins öðlast dýpt
með þessari aðferð höfundarins,
en er furðu litlaus þegar á allt er
litið.
Eg veit ekki hvort það er höf-
undinum að kenna eða leikstjór-
anum Eyvindi Erlendssyni að sýn-
ingin verður á köflum mjög yfir-
borðsleg, eitthvað skortir til þess
að áhorfandinn finni til með per-
sónunum. Stundum verður
bægslagangur í leikurunum til
þess að gera sýninguna beinlínis
marklitla og skoplega þegar hún á
að vera annað og meira. Það er
eins og sumir leikaranna trúi ekki
á varkáran frásagnarmáta höf-
undarins og reyni að ná til áhorf-
enda með ýktu látbragði.
Karl Guðmundsson, sem þýtt
hefur leikritið á gott og hljómmik-
ið íslenskt mál, kemst einna næst
því að skilja anda verksins og
túlka það. En túlkun Karls eins
nægði ekki. Ása Svavarsdóttir í
hlutverki Mairu sýndi að hún er
efnileg leikkona. Einnig var geð-
felld túlkun Pálma Gestssonar í
hlutverki lautinantsins.
Einna mest þótti mér koma til
túlkunar Hönnu Maríu Karlsdótt-
ur á Sorghu, nær mállausri stúlku
sem er mikill örlagavaldur í leik-
ritinu.
Emil Gunnar Guðmundsson var
meðal þeirra sem gerðu vel. Karl
Ágúst Ulfsson sem áður hefur lát-
ið að sér kveða eftirminnilega á
sviði var dæmi um óþol sem vikið
var að hér að framan. Sama er að
segja um Steindór Hjörleifsson
sem greip til þess ráðs að fara út í
hreinan farsaleik. Kjartan Ragn-
arsson í hlutverki kafteinsins var
eins og tindáti og er það í fyrsta
sinn sem ég hef séð Kjartani mis-
takast jafn hrapallega í leik. Önn-
ur hlutverk gefa ekki tilefni til
ummæla: Harald G. Haraldsson í
hlutverki Dolta og Ragnheiður
Steindórsdóttir í hlutverki Brítu.
Vera má að frumsýningar-
skjálfti hafi gert sýningu írlands-
kortsins fumkenndari en efni
stóðu til. Með meiri slípun gæti
þetta orðið þokkaleg sýning, en
varla annað og meira.
Þess skal að lokum getið að
leikmynd Steinþórs Sigurðssonar
lýsti mestri hugkvæmni á þessari
sýningu. Rigning Steinþórs var
svo raunveruleg að hún leiddi hug-
ann að regnhlífarleysi. Hún jók að
minnsta kosti á þann drunga sem
var yfir þessari frumsýningu í
Iðnó. En var á bætandi?
Jóhann Hjálmarsson
Heimsmynd
sem hriktir í
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Nemendaleikhúsið, Leiklist-
arskóli íslands:
PRESTSFÓLKIÐ
eftir Minna Canth.
Þýðing: Úlfur Hjörvar.
Leikgerð: Ritva Siikala.
Leikstjóri: Ritva Siikala.
Aðstoðarmaður leikstjóra: Helga
Hjörvar.
Leikmynd: Pekka Ojamaa.
Lýsing: David Walters.
Sýningar í Lindarbæ.
Minna Canth (1844—1897)
var baráttukona í leikritagerð,
samdi ádeiluverk í því skyni
að vekja fólk til umhugsunar
og vildi helst breyta samfélag-
inu til hins betra. í Prestsfólk-
inu (1891) er Minna Canth
mildari í afstöðu sinni en oft
áður, en verkið er síður en svo
án brodds. Það stingur á kýl-
um samfélagsins, einkum hús-
bóndavaldi. Séra Henrik Valt-
ari drottnar yfir fjölskyldu
sinni, fulltrúi heimsmyndar
sem farið er að hrikta í. Elisa-
beth, kona hans, verður að
sætta sig við tilveru sína, en
hún skynjar að tímarnir eru
að breytast. Börn þeirra
hjóna: sonurinn Jussi og dæt-
urnar Hanna og Maiju gera öll
uppreisn gegn föður sínum.
Minna Canth hefur vissa
samúð með Henrik Valtari
vegna þess að hann skilur ekki
að hann er að leiða börn sín í
ógæfu með harðýðgi sinni.
Hann áttar sig að vísu um síð-
ir. Jussi, sem í óþökk föður
síns gerist blaðamaður við
frjálslynt blað eftir að hann
hefur lokið stúdentsprófi, er
fulltrúi nýja tímans, frjáls-
lyndis sem skorar afturhald á
hólm og svífst einskis. Hann
veigrar sér ekki við að vega að
föður sínum á prenti til að
geta baðað sig í ljósi gáfna og
frægðar. Hanna er heilsteypt
persóna, en verður að lúta í
lægra haldi vegna þess að hún
er kona. Jafnvel hinir frjáls-
lyndu ofurhugar líta niður á
konur, virða skoðanir þeirra
að vettugi. Það kemur á dag-
inn að Jussi og félagi hans og
samherji, Teuvo Rastas, eru
óðum að breytast í íhalds-
karla. Hanna talar fyrir dauf-
um eyrum um frið og mótmæli
gegn herskyldu. Maiju sem er
að leggja út á listabraut er að
bugast undan því álagi sem
flótti hennar að heiman hefur
verið. Hún vinnur þó sigur
sem leikkona.
Leikgerð Ritva Siikala er
gerð af hugvitssemi. Lokaþátt-
ur verksins sem gerist í Hels-
inki þegar presturinn er kom-
inn til að sækja Maiju, bjarga
henni úr klóm borgarlífsins
sem hann fyrirlítur, er þó
veikasti hlekkurinn. í raun-
inni hefr allt verið sagt þegar
prestshjónin standa ein eftir
ásamt þjónustustúlkunni. Hið
gamla samfélag er þá í raun
og veru hrunið til grunna. En
margar orðræður í lokaþætti
verksins eru engu að síður
mergjaðar, ekki síst þ~r sem
snúast um frelsið og kærleik-
ann.
Maður hlýtur að taka eftir
því sérstaklega hve Ritva Siik-
ala leggur mikla áherslu á ein-
staklinginn, hverja persónu
fyrir sig. Hinum ungu og efni-
legu leikurum gaf hún mörg
Akureyringar
Myndlist
Valtýr Pétursson
Sjö framsæknir myndlistar-
menn að norðan hafa efnt til sýn-
ingar á verkum sínum að Kjar-
valsstöðum. Það eru ekki glæsileg
tíðindi, sem þeir flytja: Svo lak-
lega er að þessari listgrein búið í
höfuðstað Norðurlands, að þeir
verða að fara allan veg til Reykja-
víkur til að koma verkum sínum á
framfæri. Það vitá allir, sem
fylgst hafa með, að mikið átak
hefur verið unnið í myndlist á Ak-
ureyri að undanförnu, en samt er
ástandið sem fyrr segir. Þar í bæ
mun vera mikill áhugi á myndlist
heimamanna, en til skamms tíma
hefur ekki verið gerlegt fyrir
utanbæjarmenn að sýna verk sín
þar. Sá, er þetta ritar, sýndi eitt
* sinn á Hótel Varðborg, og var þá
tjáð, að þrír eða fjórir hefðu séð
þá sýningu og auðvitað voru það
skyldmenni. Það eru að vísu nokk-
ur ár síðan þetta gerðist, en samt
hefur ástandið ekki batnað meir
en svo, að margur góður málarinn
hikar við að leggja í að halda sýn-
ingu á Akureyri, enda er ástandið
þannig, að þeir fyrir norðan þurfa
að koma suður til að koma verkum
sínum á framfæri. Hér þarf að
verða bót á.
Sýning norðanmanna að Kjar
valsstöðum er nokkuð mikil að
vöxtum, og meira sett þar á veggi
en húsið raunverulega þolir. Það
hefði mátt gera miklu betri sýn-
ingu úr þessum verkum, hefði
meir verið grisjað og betur valið.
Allir aðilar hefðu grætt á því. Það
eru 114 númer á sýningunni og
kennir þar margra grasa, olíumál-
verk, akrylmyndir, vatnslitir,
teikningar og myndverk. Þessir
sjömenningar fara margir hverjir
mismunandi leiðir í tjáningu
sinni, og því er skemmtilegt að
kynnast hópnum. Þeir eru einnig
sem einstaklingar misjafnir á vegi
staddir í myndlist sinni, og auðvit-
að verður sýning sem þessi nokkuð
ósamstæð. Ég held þó, a fullyrða
megi, að á þessari sýningu séu
miklu betri hlutir en voru hér um
árið í Norræna húsinu, er norðan-
menn sýndu þar, Það eru bæði
kostir og ókostir við sýningar sem
þessa. Menn fá minni umfjöllun og
koma oft á tíðum ekki eins skýrt í
Ijós og æskilegt væri. En ef sýn-
endur geta notfært sér samanburð
við verk annarra, getur slíkt fyrir-
tæki sannarlega borgað sig. Er-
lendis er það oft þannig, að lista-
menn sýna saman árum saman og
mynda hópa. Er skemmst að vitna
til allra þeirra hópa, er standa að
sýningum í Danmörku, og einnig
hefur þetta fyrirbæri skotið upp
kolli hér, eins og flestir hafa tekið
eftir. Af þeirri reynslu, er af slík-
um sýningum hefur fengist, má
vissulega hvetja þá Akureyringa
til að halda áfram hópsýningum
og notfæra sér þær að bestu getu.
Það ætti einnig að skapa sam-
heldni og félagsskap í ekki stærri
bæ en Akureyri er, og þar virðist
sannarlega verk að vinna fyrir þá
menn, er hér eiga hlut að máli.
Það verður að stikla á stóru,
hvað einstakan sýnanda snertir að
sinni. Hér er of margt verka til að
gera þeim nokkur skil, en samt vil
ég minnast á það, sem vakti eftir-
tekt mína að nokkru ráði: Guð-
mundur Ármann hefur áður sýnt
hér í borg, að ég held í tvígang, og
eru verk hans nú mun frambæri-
legri en áður var. Hann hefur sér-
staklega Ijúfa litameðferð og
teiknar vel. Það virðist langur
vegur frá sýningum hans í SÚM
hér um árið til þess, er hann gerir
nú. Örn Ingi sýndi verk sín að
Kjarvalsstöðum fyrir stuttu, og
var ég þá sérlega ánægður með
það handbragð, er var á þeirri
sýningu. Það er sama sagan enn
og myndverk hans eru í sama stíl
og áður var. Þarna er allt svo
snurfusað og fínt að maður verður
hrifnari af vinnubrögðum Arnar
Inga en af boðskapnum, sem er
ekki víst að hafi komist til skila
hvað mig snertir. Óli G. Jóhanns-
son er dálitið einhæfur í verkum
sínum. Flestar myndir hans eru í
dökkum og brúnum tónum sem
njóta sín vel á stundum, en það er
nokkuð stór skammtur að sjá svo
margar myndir í sömu litum og
mikið til dregnar úr sömu fyrir-
myndum. Einar Helgason virðist
hafa orðið mjög hrifinn af Erro
okkar. Hann setur sér erfið við-
fangsefni, sem eru útfærð með
nokkuð óþægilegum litum, og ég
fæ ekki skilið hvert þessi málari
er að fara. Aðalsteinn Vestmann
sýnir vatnslitamyndir og akryl-
málverk. Vatnslitir virðast mér
eiga betur við þennan málara, og
ég held að hann geti náð árangri á