Morgunblaðið - 02.12.1982, Blaðsíða 16
16 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1982
Ragnar Kjartansson, framkvæmdastjóri Hafskips hf.
íslensk albjóðasinnun — öflug útrás
Nauðsyn vakningar og samstillts átaks
Aðsteðjandi þrengingar og harðræði eru ekki íslenskt
sérfyrirbrigði. Milljónir atvinnulausra í okkar næsta
nágrenni eru því til staðfestingar.
I»rengingar og illvíg vandamál leiða gjarnan til
ístöðuleysis og jafnvel nokkurrar uppgjafar.
Við fáar aðstæður er þó nauðsynlegra að stilla streng-
ina — hervæðast — snúa slæmri vörn í öfluga sókn.
Skýr markmið — samstaða og snör handtök eru for-
senda árangurs.
Trúlega bíða of margir eftir leiðsögninni — ætla hana
einhverjum öðrum. Sætta sig í of ríkum mæli við nei-
kvætt nöldur og gagnrýni sem hlutskipti.
Þessari grein er ekki ætlað að leysa vandamálið. Hún
er hinsvegar skrifuð sem innlegg í nauðsynlega umræðu
um túngarðinn okkar, Island, sem lítinn skika í ört
smækkandi heimsmynd.
Hvar stöndum við?
Á nokkrum áratugum hafa sam-
skipti milli landa og heimsálfa
orðið meiri en milli héraða fyrr-
um.
Kaupstaðarferð úr Grundarfirði
í Stykkishólm var meiri upplifun
fyrir drenghnokka snemma á öld-
inni en margra landa sýn barna-
barnsins í dag.
Fyrir tveimur áratugum þótti
það með ólíkindum að fljúga til
Akureyrar að morgni og til baka
til Reykjavíkur að kvöldi.
Ferðalög sem almenningseign
hafa opnað okkur sýn.
Fjarskiptatækni hefur gert
heiminn að einu víðlendu byggð-
arlagi — og enn eiga undur og
stórmerki eftir að gerast áður en
öldin er úti.
I landinu er nú trúlega að vaxa
úr grasi fyrsta heimsborgara-
kynslóðin — kynslóð sem fátt á
eftir að koma á óvart og fyrir
brjósti brenna.
Á undanförnum árum hefur
brottflutningur af landinu verið
viðvarandi vandamál. Við höfum
séð á bak þúsundum íslendinga á
skömmum tíma, sem sótt hafa á
erlendan vinnumarkað.
Með auknu samneyti í minnk-
andi fjarlægð verður minna rask
að sækja tjl starfa erlendis á
„morgun" en starfsleit milli lands-
hluta var í „gær“.
Því hvað sem öllu atvinnuleysi
líður, þá er og verður allstaðar
þörf fyrir harðgert og vinnusamt
fólk.
Aldalöng einangrun hefur sett
sterkan svip á þjóðina. Islend-
ingar hafa búsetu sinnar vegna í
of ríkum mæli verið haldnir
óttablandinni virðingu og minni-
máttarkennd gagnvart hinu er-
lenda, þótt nokkuð hafi dregið úr á
siðustu árum.
Samskipti íslands við erlendar
þjóðir, milli fyrirtækja, félaga og
einstaklinga hafa dregið nokkurn
dám af þessu.
Hugarfar einangrunar og skel-
eggar aðvaranir gegn þjóðhættu-
legum erlendum áhrifum voru
mjög til siðs til skamms tíma.
Enn í dag talar hluti þjóðarinn-
ar um erlend samskipti og aðferð-
ir við að halda þeim uppi sem
óráðsíu og munað.
Fáar þjóðir eru þó jafn háðar
aðföngum frá öðrum og hverskon-
ar viðskiptum við erlenda aðila
um langan veg.
Erfið náttúra hefur skilað af sér
vinnusömu fólki, sem kann að
stytta sér leiðir og hefur gjarnan
meiri yfirsýn en algengt er í
stærri þjóðfélögum, þar sem sér-
hæfing ef ofar flestu.
Þótt umtalsverð breyting hafi
orðið á samskiptum okkar við um-
heiminn, vantar ennþá meira en
herslumuninn svo vel megi vera
hvað jafnræði snertir.
ViÖnám
Við stöndum m.a. andspænis því
verkefni að koma í veg fyrir, að
Island framtíðarinnar verði ann-
arsflokks hjáleiga sem afleiðing
fólks- og kunnáttuflótta.
Þetta er stórt verkefni og sam-
sett mörgum handtökum.
ísland má ekki verða afskekkt
hérað í framtíðinni, sem afkom-
endurnir hafa gaman af að heim-
sækja í sumarleyfum sínum en
kjósa að búa og starfa annarstað-
ar.
Efla þarf þjóðarskilning —
skapa samstöðu og hefja nýtt átak
þessu til varnar.
Nóg er að skoða þróun undan-
farinna 25 ára og leiða líkur að
þróuninni næstu 25 árin eða fram
til ársins 2008 — hvað þá lengra.
Stórátak á komandi árum um
íslenska útrás — íslenska alþjóða-
sinnun (internationalisering) er
verk sem vinna þarf.
Hvað er átt við?
Megininntak nýrrar sóknar á
sviði alþjóðasinnunar er að skapa
breiðan farveg fyrir stríðan
straum aukinnar þekkingar og
reynslu til Islands. Einangrunar-
hugarfarið skal endanlega rofið.
Islensk starfsemi tengd í það
minnsta eigin hagsmunum erlend-
is skal aukin.
Erlendum milliliðum og afætum
skal fækkað. Enginn skal komast
upp með að níðast á eða misbjóða
íslenskum hagsmunum í skjóli
fjarlægða og minni þekkingar við-
semjandans.
Enginn haldi það skoðun grein-
arhöfundar, að hér sé um nýja
hugmynd að ræða — eða engum
árangri hafi verið náð.
Aðdáunarverð tilþrif hafa átt
sér stað — reyndar afrek unnin.
Nægir þar að benda á flugið og
vissa þætti í sölumálum íslenskra
útflutningsafurða.
Á þessum reynslugrunni þarf
Grettistaki að lyfta.
Aðgerðir
Hér á eftir er getið nokkurra
atriða, fjarri lagi tæmandi, sem
myndað geta nýja sóknarlotu, ef
rétt væri að staðiö með jákvæðri
samvinnu fjölda aðila.
1. Átak á sviði alþjóðasinnunar
er ekki óþekkt fyrirbrigði hjá
ýmsum nágrannaþjóða okkar.
Læra þarf af reynslu þeirra.
2. Athuga af nákværnni mögu-
leika aukinnar kostnaðarhag-
kvæmni og aukinnar yfirtöku ís-
lenskra hagsmuna erlendis.
Má til umhugsunar nefna:
— Fækkun eriendra milliliða í ís-
lenskri innflutningsverslun,
aukið samstarf um hagkvæm-
ari innkaup og hugsanlegar ís-
lenskar þjónustumiðstöðvar á
erlendri grund.
— Islendingar yfirtaki eigin
tryggingarstarfsemi og fækki
erlendum milliliðum.
— Aukið aðhald í erlendum land-
flutningum íslensks inn- og út-
flutningsvarnings og hugsan-
leg yfirtaka hluta þjónustunn-
ar.
— Aukin yfirtaka þjónustu ís-
lenska farskipaflotans erlendis
ásamt markvissri fagfyrir-
greiðslu á þessu sviði við ís-
lenska inn- og útflutningsaðila.
— Aukið samstarf íslenskra aðila
á vettvangi ferða- og sam-
göngumála um hugsanlega eig-
in þjónustu og markaðsstarf-
semi erlendis.
Könnun á íslenskum fyrirtækja-
rekstri erlendis getur stuðlað að
fjárhagslegri hagkvæmni fyrir
þjóðarbúið og skapað íslendingum
tækifæri til að starfa að íslensk-
um hagsmunum erlendis og þann-
ig breikkað farveg aukinnar þekk-
ingar og reynslu til landsins.
3. Stöðug leit nýrra og virkari
leiða við íslenska útflutningsversl-
un, sem kemur í veg fyrir stöðnun.
Þessi þáttur í íslenskum höndum á
erlendri grund fram til þessa get-
ur miðlað öðrum reynslu.
4. Úttekt á íslenskri utanríkis-
þjónustu, framtíðarstefnumótun
og verkaskiptingu er skilgreini
hvort henni sé áfram fyrst og
fremst ætlað að sinna hinu hefð-
bundna hlutverki sínu eða hvort
annað og meira skuli koma til.
5. Leiðbeinandi og hvetjandi
áætlun um stórfellda erlenda
starfsþjálfun íslendinga.
Erlent nám skólafólks er eitt.
Starfsþjálfun aðila úr íslensku at-
vinnulífi, sem þegár hafa orðið
nokkurrar hagnýtrar reynsiu að-
njótandi, er allt annað.
Aðeins eitt dæmi af mörgum
hugsanlegum:
Þegar uppsigling japanska und-
ursins varð lýðum ljós, hefði með
réttu átt að stuðla að starfsþjálf-
un, kynnis- og námsdvöl Islend-
inga í Japan, þar sem hver ein-
staklingur/hópur hefði tekið við
af öðrum.
6. Stuðla að aukinni viðurkenn-
ingu á mikilvægi ferðalaga sem ís-
lenskrar almenningseignar í stað
hugarfarshafta og skattlagningar.
7. Stuðla að aukinni málakunn-
áttu og fræðslu um erlendar þjóð-
ir.
8. Koma á auknu sambandi við
íslendinga að störfum erlendis og
eftir atvikum nýta reynslu þeirra.
9. Skilgreina og fá gleggri yfir-
sýn yfir ástæður fyrir brottflutn-
ingi íslendinga með fyrirbyggj-
andi lærdóm í huga.
10. Auka nýtingu erlendrar sér-
fræðiþekkingar og ráðgjafar eftir
því sem frekast er unnt hér á
landi.
Hér að framan er aðeins drepið
á nokkur atriði og ekki leitast við
á þessu stigi að gera þeim full-
nægjandi skil.
Tilgangurinn er að hvetja til
jákvæðrar umhugsunar og um-
ræðu — af þeirri neikvæðu er nóg.
Enginn árangur næst nema að-
ilar séu reiðubúnir að leita nýrra
leiða — segja stöðnun og afturför
stríð á hendur.
íslendingar eru líklegir til að
geta mætt nýrri heimsmynd — að
öllu jöfnu aðlögunargjarnir og
nýjungaþyrstir.
Við höfum lifað öra uppbygg-
ingu á skömmum tíma, en með
ýmsum einkennum þess sem byrj-
aði reynslulítill — því er ekki
staðið á traustum grunni og mörg
tækifæri hafa liðið hjá.
Mikilli orku er sólundað í þrek-
æfingar þjóðfélagsafla um
skammtímahylli í stað varanlegri
árangurs — lýðskrum í nafni lýð-
ræðis.
Taka þarf til hendi í íslensku
þjóðfélagi — laga þarf það sem
aflaga hefur farið á skömmum
tíma byltingarkenndrar uppbygg-
ingar — gelgjuskeiðinu ætti að
vera lokið.
Smæðin er okkar styrkur og
veikleiki í senn.
Er ekki hugsanlegt að við geti tek-
ið timabil velviljaðs samstarfs um
þjóðfélagslega hagsmuni í stað
sinnuleysis og bræðravíga?
Er ekki töluvert í húfi?
Þetta opna bréf er sent
u.þ.b. 30 fyrirtækjum, félög-
um og stofnunum, sem
gegna, beint eða óbeint,
mikilvægu hlutverki í við-
skiptalegum samskiptum Is-
lands við umheiminn.
Þessir aðilar eru ásamt
öðrum hvattir til skoðunar á
stöðu íslands gagnvart al-
þjóðasinnun í víðtækum
skilningi og til hugsunar um
hvort vænlegt kunni að vera
til árangurs að koma á fót
samstarfsvettvangi á þessu
sviði til nokkurra ára.
Er þar átt við vettvang
aðila með nokkra reynslu að
baki þar sem fram færi með
skipulegum hætti:
— Skoðana- og upplýs-
ingaskipti.
— Kannanir.
— Hvatning til almennrar
umræðu og skoðunar.
— TiIIögugerð að vissu
marki.
Þetta opna bréf og með-
fylgjandi grein eru skrifuð
með því hugarfari, að aðilar
með nokkra starfsreynslu úr
Hvatt til hugsunar um samstarfsvettvang um átak á
sviði alþjóðasinnunar í víðtækum skilningi
Bréfið er sent til nokkurra þeirra félaga, stofn-
ana og fyrirtækja, sem gegna hlutverki á við-
skiptasviði erlendra samskipta.
íslensku athafnalífi þurfi í
auknum mæli að leggja
fram starfskrafta sína í
nafni sameiginlegra þjóðfé-
lagslegra hagsmuna, án þess
að bein pólitík þurfi að vera
að leiðarljósi.
Á litlu heimili er þörf
fyrir opið hugarfar og vilja
til samstarfs.
Framhald þessa afmark-
aða máls ræðst að sjálf-
sögðu af undirtektum, sem
óskast komið á framfæri.
Virðingarfyllst,
Kagnar Kjartansson.
Álafoss hf.
Andri hf.
Bernh. Petersen hf.
Eimskipafélag íslands hf.
Ferðamálaráð
Flugleiðir hf.
Félag ísl. ferðaskrifstofa
Félag. ísl. iðnrekenda
Félag ísl. stórkaupmanna
Hafskip hf.
Hilda hf.
Iceland Review
íslenska umboðssalan hf.
Islenska útflutningsmiðstöðin hf.
Islenskur markaður hf.
Landssamband ísl. útvegsmanna
Lýsi hf.
Nesskip hf.
Samband ísl. fiskframleiðenda
Samband ísl. samvinnufélaga
Samband ísl. tryggingafélaga
Samband ísl. viðskiptabanka
Seðlabanki íslands
Síldarútvegsnefnd
Skreiðarsamlagið
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna
Sölustofnun lagmetis
Utanríkisráðuneytið
Útflutningsmiðstöð iðnaðarins
Verzlunarráð Islands
Viðskiptaráðuneytið
Víkur hf.