Morgunblaðið - 05.12.1982, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1982
19
Meyjarhaft.
Að vera múraður
Hormotta.
Að greiða í kótelettu.
um áfengi og fíkniefni, en þó eink-
um orð tengd ástarlífi og kynat-
höfnum. í orðabókinni er að finna
fjölda slíkra bannorða og í for-
mála benda höfundar á að athygl-
isvert er, að flest þeirra virðast
aðallega notuð af körlum og lýsa
viðhorfum karlaveldis. Skulu hér
tilfærð nokkur dæmi um slík
bannorð:
Að taka í er algengt orðfæri um
samfarir og af þvi er dregið orðið
ítak sem getur bæði þýtt kvenmað-
ur eða samfarir. Þá má nefna að
bylta eða vera til byltings, en í at-
hyglisverðri grein sem Arni Böð-
varsson skrifaði í Samvinnuna
fyrir rúmum tíu árum, nefndi
hann einmitt þetta dæmi. Þar
nefnir hann gott dæmi, sem gæti
verið þverskurður af málfari ungs
fólks á þeim tíma, þegar þessi mál
bar á góma: „Ég var til ofsa bylt-
ings í nótt með píunni sem við vor-
um að spá í í fyrradag.” í bókinni
er að finna mikinn fjölda orða yfir
þessa athöfn og sjálfsagt eru ein-
hver þeirra almennari nú, en þau
sem hér eru nefnd.
Þá eru einnig til fjölmörg orð
yfir ýmislegt sem tengist samlífi
karla og kvenna, svo og orð um
kynfæri, kynvillu og þar fram eft-
ir götunum. Það er einnig athygl-
isvert hversu mörg heiti eru til um
kvenfólk í niðrandi merkingu og
undirstrikar það „karlrembuna",
sem skín víða í gegn þegar bókinni
er flett. Sem dæmi um slík niðr-
andi orð yfir kvenfólk má nefna:
tjása, meri, tussa, kússa, ílát, hækja,
innstunga og önnur þaðan af
ósmekklegri og svo auðvitað einn-
ig orð sem eru síður niðrandi, svo
sem pæja, skvísa og skutla (um
föngulegan kvenmann) og bomba
eða kroppur (um vel vaxinn, kyn-
æsandi kvenmann). Þá má nefna
orðin skúta (um fyrirferðarmikinn
kvenmann) og brjóstalind (um
brjóstmikla konu).
Um karlmann eru mun færri
orð og fá í niðrandi merkingu. Af
nokkrum karlaheitum má nefna:
gaur, gæi, töffari (kaldur karl) eða
töff gaur og svo hönkböllur (um lít-
inn verkmann eða óreiðusaman
mann), en þetta orð er reyndar
komið úr sjómannamáli. Einnig
má nefna hlandauli (um heimskan
mann) og kvuntuþeysir eða kuntu-
þeysir (um karlmann sem er at-
hafnamikill í ástamálum).
I bókinni er allmikið orðafar um
áfengisneyslu og ýmis stig ölvun-
ar. I því sambandi má nefna orð
eins og að búsa og búsari um mann
sem drekkur mikið. Um slíka
menn eru reyndar til fjölmörg orð,
svo sem róni, fyllikunta, fyliisvín,
bytta og djúsari, sbr. að djúsa
(drekka áfengi) og vera djúsaður
(vera ölvaður). Einnig gera menn
mikið af því að kikja i glas, fá sér í
tána eða í annan fótinn, eða fá sér
einn skakkan og verða skakkur, en
það er reyndar einnig notað um að
vera undir hampáhrifum. Afleið-
ingar af mikilli drykkju eru svo
margvíslegar, svo sem: að verða
urrandi fullur, sauðdrukkinn,
draugfullur, vera á eyrnasneplun-
um, herðablöðunum, augabrúnunum
eða augnalokunum og þannig má
lengi telja.
I bókinni er einnig gert nokkuð
úr málfari tengdu neyslu ólög-
legra fíkniefna og kennir þar ým-
issa grasa, en ekki verður farið
nánar út í þá sálma hér, enda er
þetta málfar bundið við tiltölulega
afmarkaðan hóp fíkniefnaneyt-
enda.
Meginleidir við
slangursköpun
Hoföndar bókarinnar geta þess
í formála, að rannsóknir á ís-
lensku slangurmáli séu skammt á
veg komnar, en við gerð bókarinn-
ar hafi þeir þóst greina nokkrar
meginleiðir við slangursköpun og
skal nokkurra þeirra getið hér.
Viðskeytinu -ó er oft bætt aftan
við fyrsta atkvæði nafnorða og
lýsingarorða (og atviksorða) og
síðari atkvæði felld niður. Þessi
orðmyndunarleið hefur verið til í
málinu a.m.k. frá aldamótum, en
yngsta afbrigðið felst í slíkri
styttingu erlendra tökuorða. Sem
dæmi um þetta má nefna: Sigló
(Siglufjörður) og fleiri staðarnöfn.
Götur, stofnanir og skólar svo sem
Felló (Fellahellir), Halló (Hallær-
isplanið), gaggó (gagnfræðaskóli),
Versló (Verslunarskólinn) og svo
önnur nafnorð, lýsingarorð og at-
viksorð, t.d. strætó, tíkó, púkó,
himmó, svo eitthvað sé nefnt.
Þá má nefna nafnorð með við-
skeytunum -ari, -heit og -rí, svo
sem verkari (verkamaður), tromm-
ari (trommuleikari, einnig notað
orðið trymbill), pönkari (pönktón-
listarmaður eða áhangandi sem
hefur svipaða framkomu, klæða-
burð), töffheit (mannalæti), fer-
legheit (stórkostlegt, hrikalegt),
flottheit (örlæti) eða peningarí (eft-
irsókn eftir veraldlegum verð-
mætum) og fyllerí (áfengisneysla).
Þá er nokkuð um styttingar
orða með þeim hætti að orðhluti
aftan fyrsta atkvæðis er felldur
brott, t.d. gegg (geggjaður), krans
(kransæðastífla) og stundum eru
atkvæði endurtekin, t.d. róró (um
róandi lyf).
Til slangurs má einnig telja
stafavíxl, þegar skipt er um upp-
hafsstafi í tveimur samstæðum
orðum, t.d. Bótel Horg (Hótel
Borg), Sagar-Hund (Hagar-Sund)
og svipað er að segja um víxl milli
liða í samsettu orði, t.d. skásmána
(smáskána). Notkun forliða til
áherslu er einnig eitt af einkenn-
um slangurs, t.d. hund-, ofsa-,
rosa-, þræl-, og má þar nefna orð
eins og hundsama (alveg sama) eða
þrælgóður (mjög góður), svo dæmi
séu nefnd.
Ein tegund slangurs, séríslensk,
er eins konar kenningar, t.d. ball-
arbeit (kvennafar), grýlugagn
(karlmaður, en grýla merkir þá
kvenmaður), tryllitæki (kraftmikil
bifreið) og enn má nefna ýmis
sérkennileg orðasambönd, stund-
um afbakanir á orðtpkum, t.d.
skrattinn úr sauðarlæknum, svo
lengist lærið sem lífið og brennt
barn forðast brunninn.
Til fróðleiks
og skemmtunar
Þessu til viðbótar má nefna, að
algengt er, sérstaklega meðal
unglinga, að nota orð í öfugri
merkingu, en um það segir Árni
Böðvarsson í áðurnefndri grein
m.a.: „Eitt af einkennum þessa
sérstæða unglingamálfars eru
málbrögð, sem nefna mætti um-
hvörf, það er orð notuð í um-
hverfri merkingu, öfugri
merkingu við hina venjulegu.
Gildir þetta bæði um last og lof.
Til að mynda talar þetta fólk um
að eitthvað sé ógeðslega, sóðalega,
viðbjóðslega, ferlega, skuggalega,
ofsalega, ofboðslega, æðislega fal-
legt, en hins vegar: Þetta lag er
alveg ferlegt, þ.e. ljótt eða leiðin-
legt. Það er hrós um mann að
segja, að hann sé geggjaöur, æðis-
legur eða truflaöur og skræpóttur
persónuleiki."
Ekki er ástæða til að fara nánar
út í þessa sálma hér, en sú spurn-
ing vaknar hver sé tilgangurinn
með útgáfu þessarar orðabókar.
Við skulum láta höfunda svara því
eins og segir í upphafi formála
bókarinnar: „Orðabók þessi um
slangur, slettur, bannorð og annað
utangarðsmál er ætluð öllum al-
menningi til fróðleiks og skemmt-
unar. Þetta er fyrsta verk sinnar
tegundar, og það er von okkar, að
það verði áhugamönnum um ís-
lenska tungu nokkur fengur og
stuðli að umræðu um málrækt og
málpólitík í tengslum við þann
orðaforða sem hér er safnað sam-
Þaókomasí
öjótapakkar
af minni gaóinni
í gúmmisltavél
númer32!
(3afþeimslœrri)
Nú fer annatími í hönd hjá jólasveinunum, því allir
krakkar í landinu setja skóinn út í glugga.
Þess er vandlega gætt aö skilja eftir örlitla rifu á
glugganum svo Sveinki komist inn og
hugdjarfir drengir og forvitin sprund reyna að
halda sér vakandi fram á rauða nótt til þess að reyna
að komast að því hvort jólasveinninn
sé til „í alvöru".
Það er líka erfitt að vera jólasveinn
því alltaf þarf að finna eitthvað nýtt í skóinn.
Sumir halda því reyndar fram að
mamma sé í vitorði með jólasveininum, - en það er
auðvitað ekki rétt.
Þess vegna gerði jólasveinafélagið
samning í haust við Nóa og Síríus. Þeir létu framleiða
sérstaka jólapakka sem passa í litla skó.
En svo mundu jólasveinarnir eftir því að allir krakkar eiga
gúmmístígvél sem taka marga jólapakka
jafnvel af stærri gerðinni!
Þá gerðu þeir samning við mömmufélagið um að fela
öll stígvél á kvöldin.
Nú bíða jólasveinarnir spenntir og vona að enginn
fái lánaðar bússurnar hans pabba!
jMa ö Sii
(Sv.G. tók saman)