Morgunblaðið - 05.12.1982, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1982
20
Eg hafði vanizt því frá
unga aldri að fá að
fara í leikhús, því að
foreldrar mínir stund-
uðu það mikið. Ég var
því ungur að árum, þegar ég gerð-
ist leikhúsgestur og sá á þessum
árum 1911—1916 og fram yfir 1920
fjölda merkra sýninga. Þá voru
stórskáld eins og Jóhann Sigur-
jónsson, Guðmundur Kamban og
Einar Kvaran að láta að sér kveða.
Upp úr 1920 hygg ég, að fáar sýn-
ingar hér í bæ hafi farið framhjá
mér. Undir niðri hef ég kannski
haft áhuga á að spreyta mig sjálf-
ur, ég veit það ekki, en ég hefði
aidrei haft frumkvæði að því og
það var þess vegna fyrir tilviljun,
að ég hóf störf í leikhúsinu, nánar
tiltekið þann 23. apríi 1926 í Þrett-
ándakvöldi Shakespeares. Indriði
Waage leikstýrði sýningunni, sem
var hin fyrsta á verki eftir Shake-
speare hérlendis og merkilegt
framtak. Hvernig þetta bar að ...
jú, það hefur nú komið fram áður,
en þannig háttaði til að við Brynj-
ólfur Jóhannesson, Indriði Waage
og ég unnum saman í Islands-
banka á þessum árum. Þeim datt í
hug að fá mig til að leika þar lítið
hlutverk, sem óskipað var í. Ég sió
til, en ekki held ég, að umsagnir
hafi verið góðar, enda kannski
ekki við því að búast, að maður
stykki alskapaður inn í Shake-
spearerullu ... En svo hélt ég
áfram ... aftur varð ekki snúið.
Þessi sýning varð að því leyti af-
drifarík. Og varð upphaf á mjög
góðu samstarfi og heilsteyptri vin-
áttu við þá Indriða Waage og
Brynjólf.
Þetta segir Valur Gíslason leik-
ari, en á næstunni kemur út bók
um líf hans og^störf við leikhúsin
eftir Jóhannes Helga: „Valur og
leikhúsið". Að meginefni er bókin
byggð upp á samtölum þeirra Jó-
hannesar, þar sem Valur segir frá
sjálfum er vikið. Blaðamaður
Morgunblaðsins spjallaði við Val á
heimili hans og konu hans, Lauf-
eyjar Árnadóttur, í tilefni af út-
komu bókarinnar.
— Það er náttúrlega afar
hversdagsleg spurning að spyrja
um eftirlætishlutverk?
„Einhvern tíma varð mér á að
nefna „Föðurinn" eftir Strindberg.
Síðar hef ég fundið, að það er ekki
unnt að kveða upp úr með hvaða
hlutverk hefur skipt mig meira
máli en önnur. Það hafa þau öll
gert, hvert á sinn máta. Hins veg-
ar hef ég leikið Lykla-Pétur í
Gullna hliðinu oftar en nokkurt
annað hlutverk, yfir 200 sinnum,
og hafði af því mikla ánægju.
Hvernig ég vinn hlutverk? Ja, það
er sjálfsagt eins mismunandi og
hlutverkin eru mörg. Ég vil helzt
nálgast þau rólega — vinna þau af
gætni. Auðvitað verða þau mis-
munandi minnisstæð, það fer eftir
ýmsu, hvort manni tekst vel upp,
hvort þau höfða til manns, stund-
um geta þau höfðað sterkt til
manns efnislega, þótt viðkomandi
sé manni gerólíkur sem persóna.
Ja, hvort maður er sjálfur dóm-
bær á, hvort manni tekst vel?
Ekki allskostar. En það má skynja
á ýmsu, viðbrögðum meðleikenda
og síðar áhorfenda. Það skiptir
líka miklu máli, hvernig mótleik
maður fær — frammistaða manns
sjálfs er oft og einatt að töluverðu
leyti undir því komin — þó svo
hún ráði ekki endilega úrslitum."
— Þú sagðir, að ekki hefði verið
aftur snúið eftir að þú lékst í
Þrettándakvöldi. Hvernig vegnaði
þér svo næstu ár á eftir?
„Ég hafði að minnsta kosti
áhuga á að vita, hvort ég gæti leik-
ið. Og hélt áfram. Ég fékk strax
töluvert af góðum hlutverkum og
þægilegum mér. Þá strax fór ég að
leika mér eldri menn. Ég var auð-
vitað óskólagenginn í faginu, eins
og átti við um flesta — sumir
höfðu kannski farið til vetrardval-
■
Heima í Reynimel. Valur og Laufey
Lj6»m. RAX.
„Það verður að búa í mann-
inum sjálfstæður neisti
... hann gerir útslagið“
Rætt við Val
Gíslason, leikara,
en bók um ævi
hans og lífsstarf
við leikhúsin kemur
út á næstunni.
ætt og uppruna, rifjar upp ýms
atriði bernsku og æsku og síðast
en ekki sízt talar hann þar um
störf sín að leiklistarmálum í
fimmtíu og Sex ár. Auk þess skrifa
Helga Bachmann, Gunnar Eyj-
ólfsson, Helgi Skúlason, Klemenz
Jónsson og Sveinn Einarsson
hvert sinn kafla um kynni sín af
Val sem listamanni. Ekki má
heldur gleyma að geta þess að
mjög mikið er af myndum í þess-
ari bók, úr sýningum fyrr og nú,
sem hann hefur tekið þátt í.
Valur Gíslason stendur á átt-
ræðu, en hann er jafn tiginmann-
legur í fasi og fyrr, sjentilmaður í
orðsins beztu merkingu, hlédræg-
ur og talar líklega oftast heldur
hljóðar en hærra þegar að honum
Ur Gullna hliðinu. Hlutverk Lykla-Péturs hefur Valur leikið oftár öðrum, en alls mun hann hafa farið með á 4.
hundrað hlutvcrka á sviði og um 500 í útvarpi, auk þess leikið í 8—10 sjónvarpsleikritum.
ar í Höfn, en ekki rétt meira en
svo á þessum árum. Það var ekki
fyrr en upp úr 1930 sem leiklærðir
menn fara að koma heim. Svo að
við stóðum sjálfsagt meira og
minna svipað að vígi. Ég held, að
árin tíu á eftir frumraun minni
hafi verið lærdómsár, ég hygg, að
ekki hafi verið hægt að kalla mig
sæmilega þroskaðan leikara öllu
fyrr — þótt ég næði stundum
ágætum tökum á því, sem ég var
að fást við. Og víst standa þessi ár
fyrir hugskotssjónum í ljóma og
víst lögðu menn mikið að sér. En
ég held ekki, að ungir leikarar nú
standi sig síður. Ég get verulega
dáðst að því, hvað þeir leggja sig
fram margir hverjir og leggja
mikla alúð við starfið.
Jú, það er rétt. Mér finnst dálít-
ið erfitt að tala um sjálfan mig,“
segir hann og brosir góðlátlega.
„Sumir hafa mikla frásagnargleði,
en hún er ekki öllum gefin. Og
þetta fer eftir upplagi manna og
skaplyndi. Það á sjálfsagt betur
við mig að tjá mig á leiksviðinu.
Og auðvitað eru allar sömu kennd-
ir sem búa í mönnum — við elsk-
um, hötum, finnum til — og þá er
að losa um þær og fá þær til að
birtast í réttu ljósi á leiksviðinu.
Á sviðinu erum við ekki að birta
raunveruleikann — þetta er leik-
hús — en það getur orkað nærri
raunveruleikanum. Og því er mik-
ilvægt að geta losað um tilfinn-
ingar sinar á sviðinu og verið
óþvingaður, og verið trúr því verki
sem maður er að leika hverju
sinni.“
Valur kvæntist árið 1938 Lauf-
eyju Árnadóttur, sem komin er
sjálf af leiklistarfólki. Faðir henn-
ar var Árni Eiríksson, sem var
einn helztur leikara í Reykjavík
frá stofnun Leikfélags Reykjavík-
ur. Hún hafði þó ekki mikið af
föður sínum að segja, þvi að hann
andaðist þegar hún var eins árs.
Aftur á móti, segir Valur, að hún
hafi allar stundir haft áhuga á
leikhúsi og gert sér afar auðvelt
að sinna störfum að leiklistarmál-
um, með því að sýna frá fyrstu tíð
skilning og velvilja öllu þvi, sem
að leikhúsi laut.
— Svo ferðu upp í Þjóðleikhús
1950 og leikur þar síðan. Var ekki
hald margra, að starfsemi Leikfé-
lags Reykjavíkur myndi þar með
leggjast niður?
„Éinstaka raddir heyrðust í þá
átt, en sem betur fór varð ekkert
úr því, eins og fljótlega kom í ljós.
Ég er ekki í vafa um, að það hefur
verið íslenzkri leikstarfsemi til
mikillar gæfu, að Leikfélagið hélt
áfram. Opnun Þjóðleikhússins var
á sínum tíma mikill viðburður og
hefur alla tíð síðan verið mikil
lyftistöng fyrir alla leikstarfsemi
með þjóðinni og aukið áhuga al-
mennings á gildi leiklistarinnar.
Það var gott að fá að leggja þar
hönd á plóg, enda get ég sízt
kvartað undan því, að ég hafi ekki
fengið góð hlutverk. Þú spyrð um
deilur og togstreitu? Það kemur
upp í öllum félögum — í öllum
mannlegum samskiptum. En á æf-
ingum og við störfin hafa deilur
engin áhrif haft. Yfirleitt hefur
samstarfið verið ágætt. Það hefur
stundum sýnzt sitt hverjum, það
gildir ekki bara um leikhúsin,
heldur hvarvetna. Og mér hefur
oft virzt sem leiðindi og ágreining-
ur spretti af lítilvægum misskiln-
ingi, sem má kippa í lag, ef vilji er
fyrir hendi. Sjálfum hefur mér
alltaf liðið illa, ef eitthvað slíkt
hefur verið á sveimi. Mín reynsla
er sú, að leikarar séu yfirleitt mik-
ið indælis fólk og góðir félagar.
Þeir Brynjólfur Jóhannesson og
Indriði Waage hafa af eðlilegum
ástæðum dálitla sérstöðu í huga
mér og þeim er bókin tileinkuð."
— Ér hægt að læra að verða
leikari?
„Það er hægt að læra mikið. En
það verður að vera einhver neisti,
sem býr í manninum, sjálfstæður
neisti ... Það gerir útslagið."
Texti: Jóhanna
Kristjónsdóttir