Morgunblaðið - 05.12.1982, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1982
Rætt við kúbanska rithöfundinn
Armando Valladares
- Nei, nú hef ég ekki frekari þörf til
þess ad skrifa meira. Öll þessi ár í fang-
elsinu vard ég ad skrifa til þess aö geta
þraukað, en nú er þessi þörf horfin. Nú
snýst öll mín innri orka um Mörtu og þaö
ótrúlega, að við höfum aftur fundið hvort
annað. Þannig komst kúbanska skáldið
Armando Valladares að orði í viðtali í
Paris fyrir skemmstu, en ekki eru liðnar
nema fáeinar vikur síðan hann slapp frá
Kúbu, þar sem hann hafði verið innilok-
aður í fangelsum Castros í 22 ár. Valla-
dares er horaður eftir hina löngu fang-
elsisdvöl en virðist óendanlega ham-
ingjusamur. Að sinni býr hann á gistihúsi
í París. Tíma sínum ver hann nú í að vera
með konu sinni Mörtu og njóta þess
frelsis og þess lífs, sem hann svo lengi
hefur mátt vera án.
Armando Valladares sést hér á blaðamannatundi í síðastliöinni viku, an þá fór fram kynning á
nýútkominni bék hans „Fangi Castros“ á skrifstofu útgefanda í Madrid.
Fangelsísvístín drap
þörfína til að skrifa
Þegar hann er spurður að því,
hvernig honum fyndist að koma
frá einangrunarklefa í Havana
og út í frjálst, iðandi mannlífið í
París, svaraði hann: — Það voru
að sjálfsögðu geysileg andleg
viðbrigði fyrir mig að koma í þá
menningu, sem hér ríkir, eins og
aliir hljóta að skilja. Fyrst þegar
ég gekk hér um göturnar, leið
mér eins og manni, sem kemur
500 ár aftur úr öldum. En mér
mun aldrei finnast ég vera út
undan í þessari menningu né
hræddur við hana, því að þetta
er mín menning, hin kristna
vestræna menning. Hún er sú
eina menning, sem gerir mann-
inum kleift að skapa, bæði and-
lega og efnislega. Hún er ekki
fullkomin, en hún ein veitir
okkur það tækifæri, sem nauð-
synlegt er til þess að fullkomna
okkar innri möguleika dag frá
degi. Þetta tækifæri fékk ég
aldrei í hinu marxíska fangelsi.
Eftir að þau tvö komu til Par-
isar — Armando Valladares frá
Havana og Marta frá Miami í
Florida, þar sem hún hefur dval-
ið undanfarin ár — hafa þau
ýmist búið hjá vinum eins og
kúbanska skáldinu Arrabal en
að nokkru leyti á gistihúsum.
Kaþólskar hjálparstofnanir og
Amnesty International hafa að-
stoðað þau með ýmis vandamál,
sem upp hafa komið og alls stað-
ar hafa þau mætt nær ótrúlegri
hlýju og vinsemd.
— Þegar við göngum um göt-
urnar, kemur fólk til okkar og
vill fá áð taka í hönd Armandos,
segir Marta Valladares. —
Stundum vill það ljá okkur allt,
sem það á, hús og peninga.
Enda þótt franska stjórnin
hafi ekki aðstoðað þau fjárhags-
lega, síðan þau komu til Frakk-
lands, þá hefur hún þó heitið því
að leysa öll vandamál, sen snerta
nauðsynleg skjöl. Hins vegar
hafa þau Armando og Marta
ekki enn tekið ákvörðun um,
hvar þau eiga eftir að setjast að.
Þau hafa fengið tilboð um aðset-
ur í Svíþjóið, Venesúela, á Spáni
og í Frakklandi. Nú vega þau og
meta, hvar þau vilja helzt láta
börn sín vaxa upp. Því að börn
vilja þau eignast, svo fljótt sem
auðið er. Þeim finnst þau hafa
glatað allt of mörgum árum nú
þegar.
Margir fangar eftir
Að öðru leyti hafa dagarnir
liðið við fréttaviðtöl, því að mitt
í takmarkalausri gleði sinni
gleyma þau því ekki, að enn eru
330 pólitískir fangar í fangelsum
Castros. Það er því um að gera
að fá ríkisstjórnir um allan heim
til þess að beita áhrifum sínum,-
svo að aðrir fangar verði einnig
látnir lausir, aðrir, sem líka hafa
setið í fangelsi 20—22 ár.
handlangari Batista-stjórnar-
innar. Arið 1958, þegar bylting
Castros reið yfir, vann Valladar-
es að vísu á skrifstofu, þar sem
ráðnir voru lögreglumenn, en
hann leggur áherzlu á, að starf
hans hafi aðeins verið fólgið í
því að láta hina nýráðnu taka
próf í stærðfræði og réttritun.
Einu ári eftir byltinguna komst
hann líka heiIjL á húfi'>á''gegnum
„hreinleikapróf^tíýju stjórnar-
innar.
Armando Valladares meö konu
hafði verið látinn laus frá Kúbu.
Valladares ber merki Sam-
stöðu, samtaka pólsku verka-
lýðsfélaganna í jakkabarminum
og hefur ríkan áhuga á því,
hvernig Lech Walesa gangi, en
sá síðarnefndi sendi honum ein-
mitt fyrir nokkru margar mynd-
ir frá Samstöðu með eiginhand-
ar kveðjum sínum.
Hálft lífið glatað
Það var hinn 27. desember
1960, sem hinn 23 ára gamli
stúdent og bankastarfsmaður
Armando Valladares, sem í frí-
stundum sínum skrifaði fyrir
stúdentablað, var handtekinn af
lögreglu Castros, ásakaður um
að vera hryðjuverkamaður og
sinni Mörtu í París, oftir að hann
Þá fannst ekkert ámælisvert í
ferli Valladares. En smám sam-
an fylltist hann efasemdum
varðandi stefnu Castros og lét
það stundum heyrast, hvað hann
meinti pieð þeim afleiðingum, að
hann var handtekinn og í janúar
1961 og dæmdur í 30 ára fangelsi
fyrir „glæpi gegn ríkinu". Síðar
var dómurinn styttur nokkuð,
þannig að það átti að láta hann
iausan 1986, ef ekki hefðu á
óvænt komið til utanaðkomandi
áhrif einkum frá Mitterand
Frakklandsforseta, sem varð til
þess, að Valladares var látinn
laus í síðasta mánuði.
Sjálfur vill Valladares ekki
lýsa aðstæðunum í fangelsinu nú
og vill yfir höfuð ekki ræða um
stjórnmál, enda þótt hann tali
um sjálfan sig hvað eftir annað
sem sannfærðan andkommún-
ista. Ástæðan fyrir því, að hann
kýs að hafa ekki hátt um stjórn
Castros, er sú, að fjölskylda hans
— móðir, systir, maður hennar
og móðir hans — eiga að fá að
fara frá Kúbu bráðlega.
Hryllilega út-
hugsuð meðTerð
Þegar ljóð Valladares í „Fangi
Castros", sem smyglað var í
hlutum út úr fangelsinu, eru les-
in og hlustað hefur verið á vitn-
isburði annarra um, hve hrylli-
lega úthugsaða, ómannúðlega
meðferð Valladares og meðfang-
ar hans hafa mátt þola, þá virð-
ist það kraftaverk að sjá Valla-
dares eins og hann lítur út nú.
Því að árum saman var hver
dagur hans og meðfanga hans
fullur af yfirheyrslum, svipu-
höggum og barsmíðum, blæð-
andi sárum og þvinguðum
„hungurverkföllum", sem gerðu
þá lamaða í lengri eða skemmri
tíma eða jafnvel fyrir fullt og
allt, kuldi, algjör einangrun,
martröð og vitfirring.
Valladares er að vísu horaður
maður, en yfirbragð hans er
ótrúlega rólegt, eftir allt það,
sem hann hefur mátt þola og það
er ekki eitt grátt hár í miklu
dökku hári hans. Eftir útlitinu
að dæma virðist hann vera mun
yngri en 45 ára. Handahreyf-
ingar hans sýna engan vott um
taugaspennu né heldur æsinga-
laus rödd hans og hann forðast
öll hatursyrði út af því, sem
hann hefur mátt þola en horfir
vonglaður til framtíðarinnar.
Fann ekki til haturs
— Ég á minn Guð, segir hann,
því að það var trúin, sem hélt
honum uppi og hann hélt æ
fastar í trúna, er hann fann að
þjáningarnar og vonleysið voru
að ná yfirhöndinni. Valladares
verður síðan tíðrætt um, hvernig
hann geti hagnýtt reynslu sína
til þess að hjálpa öðrum, sem
þjást, við að finna Guð. — Það er
þetta, sem skiptir mestu máli
fyrir mig og væru dýrmætustu
launin fyrir fórnir þessara ára,
segir hann.
Þegar hann er spurður að því,
hvernig honum tókst að koma í
veg fyrir, að hatrið og beizkjan
næðu yfirhöndinni, svarar hann:
— Fyrsta daginn í fangelsinu
tók ég þá ákvörðun að láta hatr-
ið ekki ná tökum á mér, því að
hatrið eyðileggur þá manneskju,
sem það nær valdi yfir.
Marta var 14 ára
Það var árið 1961, að Marta
hitti Valladares fyrsta sinni, en
hann hafði þá afplánað um eitt
ár af fangelsisdómi sínum. Átta
árum síðar fengu þau leyfi til
þess að gifta sig í fangelsi í Hav-
ana. En þau 13 ár, sem síðan eru
liðin, hafa þau yfir höfuð ekki
séð hvort annað, enda þótt þau
hafi einstaka sinnum getað sent
hvort öðru merki um, að þau
væru á lífi. Á þessum árum hef-
ur Marta ferðast um heiminn
þveran og endilangan í því skyni
að fá alþjóðlegan stuðning til
hjálpar manni sínum. Meðal
annars fór hún til Noregs í þessu
skyni í fyrra. Þegar fréttin
barst, að Castro hygðist sem
persónulegan vinargreiða við
Mitterand Frakklandsforseta
láta Valladares lausan, þá ætlaði
hún varla að trúa því og það er
ekki örðugt að gera sér í hugar-
lund þann hafsjó tilfinninga sem
gengur yfir þau nú, er þau hafa
hitzt á nýjan leik eftir 13 ára
aðskilnað. Þau ætla Iíka sem
allra fyrst að fá kirkjulega
vígslu.
Ekki lamaður lengur
Það kom henni gleðilega á
óvart, að Valladares var ekki
lengur lamaður á fótum, en hann
lamaðist eftir hungurverkfall
1974. Hann var lamaður í 7 ár og
sum ljóðanna í ljóðasafni hans
„Fangi Castros" bera vitni um
örvæntingarfulla þrá til þess að
geta gengið aftur: „Ó, lánaðu
mér fætur þína, aðeins eitt
augnablik," segir í einu ljóða
hans. En árið 1981 var hann
skyndilega settur í einangrun-
arklefa og látinn gangast undir
umfangsmiklar æfingar, sem
leiddu til þess, að hann fékk
smám saman mátt í fæturna á
nýjan leik, án þess að umheimin-
um væri skýrt frá því. Kúbönsku
yfirvöldin sögu bara, að Vallad-
ares væri ekki lamaður, en væri
einungis með uppgerð. Sjálfur
harðneitar hann öllum slíkum
fullyrðingum. Sjö ára lömun
væri nógu mikið mótlæti til þess.
Þegar Valladares er spurður
að því, hvernig hann hyggst nota
tímann í framtíðinni, svarar
hann: — Fyrst ætla ég að lesa
allar þær bækur, sem mér var
meinað að lesa þessi 22 ár en
samtímis ætla ég að gera allt,
sem ég get til þess að hjálpa
þeim, sem enn sitja í fangelsi á
Kúbu.