Morgunblaðið - 22.06.1983, Blaðsíða 9

40
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 22. JÚNÍ 1983
Megi börn okkar
byggja þessa jörð
— eftir Gerði
Steinþórsdóttur
Föstudaginn 27. maí sl. var
stofnuð friðarhreyfing íslenskra
kvenna á fundi í Norræna húsinu.
Þetta var stór stund. Að þessu
markmiði hafði friðarhópur
kvenna unnið í tíu og hálfan mán-
uð — og þetta er aðeins byrjunin.
Við fengum friðflytjanda til
landsins til að halda fyrirlestur á
stofnfundinum um baráttu
kvenna fyrir friði. Þetta var Maj-
Britt Theorin, sænskur þingmaður
og afvopnunarsendiherra hjá
Sameinuðu þjóðunum. Hún er
glæsilegur fulltrúi þjóðar sinnar
og hefur verið nefnd arftaki Ölvu
Myrdal í friðarmálum á alþjóðleg-
um vettvangi.
í ræðu sinni í Norræna húsinu
varaði Maj-Britt við þeirri hættu
að konur sætu hjá og legðu
ákvörðunarvaldið í hendur misvit-
urra karlmanna. í lok ræðu sinnar
sagði hún, og beindi orðum sínum
til okkar hverrar og einnar:
Þú verður að þora að trúa á til-
finningar þínar og skynsemi og
bregðast við eftir þeim leiðum sem
þér eru færar. Notaðu eigið hug-
myndaflug. Skrifaðu með skýrum
hætti alveg eins og þú hugsar. Eitt
einasta bréf hefur gildi. Sendu inn
lesendabréf í blöðin — búðu til
vísur.
Teiknaðu, dansaðu, syngdu,
saumaðu út, skipulegðu friðarmót.
Berðu baráttumerki. Láttu and-
stöðuna sjást. Skrifaðu niður til-
lögur og samþykktir. En fyrst og
fremst: Bættu við þekkingu þína.
Þá getur þú rætt við samferða-
menn þína, vinnufélaga og fólkið í
búðinni. Vertu með í þeim hreyf-
ingum sem þér henta best. Ræddu
málin þar sem þú býrð, talaðu við
félagana í klúbbnum og í félaginu.
En fyrst og fremst, gerðu upp-
reisn. Þorðu að setja fram kröfur.
Taktu þína ábyrgð á friðnum. Af-
vopnun kemur ekki af sjálfu sér,
— við verðum að vinna að henni
sjálf.“
Þar sem þverpólitísk friðar-
hreyfing er orðin að veruleika
þykir mér tilhlýðilegt að gera
grein fyrir aðdragandanum, störf-
um friðarhóps kvenna og skipu-
lagi hreyfingarinnar.
Breiðfylking kvenna
Það var 16. júlí í fyrra að átta
konur komu saman í Norræna
húsinu til umræðu um hugsanlega
friðarhreyfingu kvenna hér á
landi. Slíkar friðarhreyfingar eru
öflugar víða erlendis og vil ég
nefna sérstaklega friðarstarf
kynsystra okkar á Norðurlöndum.
Til þessa fyrsta fundar komu Guð-
rún Helgadóttir, Margrét
Björnsdóttir, Kristín Ástgeirs-
dóttir, Gerður Steinþórsdóttir,
Helga Jóhannsdóttir, Guðlaug
Pétursdóttir, ólöf P. Hraunfjörð
og Kristín Guðmundsdóttir. Við
vorum mættar þarna sem ein-
staklingar en störfuðum í þremur
stjórnmálaflokkum (Alþýðu-
bandalagi, Alþýðuflokki, Fram-
sóknarflokki), í kvennaframboð-
inu, Menningar- og friðarsamtök-
um íslenskra kvenna (MFÍK) og í
verkalýðshreyfingunni (Sókn).
Niðurstaða þessa fyrsta fundar
var að fá í hópinn einstaklinga úr
fjölmennum kvennasamtökum,
fulltrúa sjálfstæðiskvenna og
áhugakonur um friðarmál. Á þann
hátt yrði hægt að fá fram sem
flest sjónarmið og kanna hvort
grundvöllur og áhugi væri fyrir
því að stofna þverpólitíska frið-
arhreyfingu, breiðfylkingu ís-
lenskra kvenna um frið og afvopn-
un. Það var álit okkar að konur
myndu sýna meira frumkvæði ef
þær störfuðu í kvennahreyfingu.
Á næstu fundum var unnið að
því að fá meiri breidd í hópinn.
Ekki voru ritaðar fundargerðir
fyrr en síðar, en af nafnalistum
má sjá að á öðrum fundi í júlí eru
konur sem starfa í Kvenréttinda-
félagi íslands (KRFÍ), Bandalagi
kvenna í Reykjavík og í Skáta-
hreyfingunni, á þriðja fundi bæt-
ast við konur úr samvinnuhreyf-
ingunni og Kvenfélagasambandi
íslands (KFSÍ) og á fjórða fundi
konur sem starfa í Sjálfstæðis-
flokknum og verkakvennafélaginu
Framsókn. Þetta var 9. ágúst.
Á fyrstu fundum voru lögð fram
ýmis gögn um friðarmál enda eitt
markmiðið að dreifa upplýsingum,
bæta við þekkingu sína og skapa
umræður. Hér vil ég nefna þrjár
ályktanir sem þá voru splunkunýj-
ar: ályktun Prestastefnu 1982 um
friðar- og afvopnunarmál, áskor-
un Kvennanefndar Alþjóðasam-
bands samvinnumanna til kvenna
í samvinnufélögum um heim all-
an, undirrituð í Reykjavík í júlí
1982, og Yfirlýsing evrópskra og
bandarískra friðarhreyfinga sem
birt var í Bonn 9. júlí 1982.
í ályktun Prestastefnunnar er
lögð áhersla á uppeldi til friðar.
Ég vil vitna í hana á tveimur stöð-
um:
„Vér bendum á að málefni frið-
ar og afvopnunar eru ofar
flokkssjónarmiðum stjórnmála-
flokkanna. í málefnum friðar og
afvopnunar hljóta allir að vera
kallaðir til ábyrgðar." Þá hvetur
kirkjan „til að byggja upp gagn-
kvæmt traust milli einstaklinga
og hópa og vinna gegn fordómum
með því að hvetja menn til þess að
virða skoðanir annarra".
Snemma kom fram áhugi á því
að lýsa yfir stuðningi við þessa
ályktun og fá prest í hópinn.
Kirkjunnar menn eru víða í far-
arbroddi í umræðu um afvopnun-
armál og vísa ég hér til ályktunar
sem kirkjunnar menn gerðu í
Uppsölum nýlega. Friðarhópur
kvenna leitaði til séra Auðar Eir
Vilhjálmsdóttur og brást hún vel
við málaleitan okkar.
f áskorun samvinnukvenna seg-
ir á einum stað: „Konur um heim
allan bera enn meginábyrgðina á
börnunum. Það er því eðlilegt að
konur í samvinnufélögum láti sig
framtíð þessara barna varða og
krefjist algjörrar útrýmingar all-
ra kjarnorkuvopna og styðji alla
viðleitni til afvopnunar." Sigríður
Thorlacius hafði verið fulltrúi ís-
lands á þessum fundi og leituðum
við til hennar og sýndi hún málinu
mikinn áhuga.
Þar kom að talið var að fullkom-
in breidd væri komin í hópinn og
voru þá samankomnar konur sem
störfuðu í Bandalagi kvenna í
Reykjavík, KFSÍ, kvennaframboð-
inu, MFÍK, í Prestafélaginu, sam-
vinnuhreyfingunni, skátahreyf-
ingunni, stjórnmálaflokkunum
fjórum og verkalýðshreyfingunni.
Avarpið
Var nú tekið að ræða málefna-
grundvöll hugsanlegrar friðar-
hreyfingar. Ljóst var að konur
greindi á um ýmis atriði í friðar-
málum og vil ég nefna friðlýsingu
einstakra svæða og einhliða af-
vopnun. I þessari umræðu hrikti í
samstarfinu en viljinn til að halda
saman varð yfirsterkari. Ljóst var
að þaö sem þessi hópur gæti komið
sér saman um gætu allar konur á
íslandi sameinast um.
Að lokum var ávarpið tilbúið og
undirritað 30. ágúst af 27 konum:
Avarp
Við viljum frið
Við viljum að framleiðsla kjarn-
orkuvopna verði stöðvuð og bann
verði lagt á framleiðslu efnavopna
og sýklahernað.
Við viljum að öll kjarnorkuvopn
verði eyðilögð.
Við viljum afvopnun.
Við viljum að konur beiti sam-
takamætti sínum til að vinna að
friði og stuðli að samstarfi allra
þeirra hópa og einstaklinga sem
vilja taka upp baráttu fyrir friði
og afvopnun. Öll erum við ábyrg
fyrir því hvort þjóðfélagið sem við
tökum þátt í að móta stefnir að
stríði eða friði.
Við lýsum eindregnum stuðn-
ingi við áiyktun Prestastefnu Is-
lands 1982 um friðarmál og hvetj-
um landsmenn til að taka þátt í
þeim aðgerðum sem þar eru boð-
aðar.
Við tökum undir þau sjónarmið
evrópskra og bandarískra frið-
arhreyfinga að þjóðir heimsins
marki sér stefnu óháð hagsmun-
um risaveldanna. Við óskum sam-
starfs við alla sem vilja vinna að
friði og tryggja að mannréttindi
séu í heiðri höfð.
Gífurlegum fjármunum er varið
til vígbúnaðar meðan stór hluti
mannkyns sveltur. Bilið milli
ríkra og fátækra þjóða eykst stöð-
ugt. Vígbúnaðarkapphlaupið
magnast þó að þau vopn sem þeg-
ar eru til nægi margfaldlega til að
útrýma mannkyninu. Þúsundir
vísindamanna nota hugvit sitt og
krafta til að fullkomna vopn sem
geta eytt öllu lífi á þessari jörð.
Þetta er mesta ógnun sem
mannkynið hefur nokkru sinni
staðið andspænis og hún er verk
okkar mannanna sjálfra. Við verð-
um því sjálf að snúa þessari þróun
við. Við verðum að taka höndum
saman, konur sem karlar, og vinna
markvisst að því að ókomnar
kynslóðir fái að byggja þessa jörð.
Okkur er ljós sá styrkur sem
felst í samtökum kvenna og því
skorum við á allar konur á Islandi
að þær hugleiði þessi mál og taki
þau til umræðu og umfjöllunar
hvar sem því verður við komið.
Sigríður Thorlacius
Unnur S. Ágústsdóttir
María Pétursdóttir
Klín Pálmadóttir
Ksther Guðmundsdóttir
Guðrún Einarsdóttir
Guðlaug Pétursdóttir
Margrét Sigrún Björnsdóttir
Helga Jóhannsdóttir
Margrét Einarsdóttir
Kristín Ástgeirsdóttir
Valborg Bentsdóttir
Gerður Steinþórsdóttir
Guðrún Helgadóttir
Guðríður Þorsteinsdóttir
Björg Einarsdóttir
Bessí Jóhannsdóttir
Kristín Guðmundsdóttir
Auður Eir Vilhjálmsdóttir
Hrefna Arnalds
Ólöf P. Hraunfjörð
María Jóhanna Lárusdóttir
Ragna Bcrgmann
Helga Kristín Möller
Sigrún Sturludóttir
Álfheiður Ingadóttir
Svanlaug Á. Árnadóttir
Gerður Steinþórsdóttir
„Þar sem þverpólitísk
friðarhreyfing er orðin
að veruleika þykir mér
tilhlýðilegt að gera grein
fyrir aðdragandanum,
störfum friðarhóps
kvenna og skipulagi
hreyfingarinnar.“
Leitað liðsinnis
Skrifað var bréf með ávarpinu
og sent stjórnum og kvennasam-
tökum um land allt þar sem leitað
var liðsinnis félaganna við starfi á
þeim grundvelli sem í ávarpinu
felst. I bréfinu var óskað eftir því
að félögin héldu fund um friðar-
mál og ræddu hvernig konur gætu
beitt samtakamætti sfnum til að
vinna að þessu brýnasta hagsmuna-
máli mannkynsins. Yrðu undirtekt-
ir góðar myndi friðarhópurinn
boða til ráðstefnu á fyrri hluta
ársins með fulltrúum sem flestra
félagasamtaka og einstaklinga.
Þar yrði tekin ákvörðun um stofn-
un friðarhreyfingar íslenskra
kvenna og þau verkefni sem slík
hreyfing gæti unnið að.
I tilefni ávarpsins var tekin
glæsileg mynd af undirbúnings-
hópnum á tröppum Norræna húss-
ins og fréttatilkynning send fjöl-
miðlum ásamt ávarpinu og það
birt samtímis í blöðum.
Var nú beðið eftir viðbrögðum
en svör áttu að berast fyrir janú-
arlok. Fyrsta bréfið barst frá
skagfirskum konum svohljóðandi:
„Formannafundur Sambands
skagfirskra kvenna haldinn á
Sauðárkróki 7. okt. 1982 vill af al-
hug taka jákvætt undir þá um-
ræðu og það starf sem til heims-
friðar og afvopnunar stefnir.“ I
ályktun frá eyfirskum konum seg-
ir m.a.: „Aðalfundur Sambands
eyfirskra kvenna hvetur allar ís-
lenskar konur til að leiða hugann
að vígbúnaðarkapphlaupi stór-
veldanna. Ekkert nema öflugt al-
menningsálit getur snúið þeirri
óheillaþróun við. Fundurinn lýsir
fullum stuðningi við friðarhreyf-
ingar hvarvetna í heiminum og
fagnar því að hér er hún einnig að
skjóta rótum."
Að lokum vil ég nefna bréf frá
friðarhópi kvenna á Egilsstöðum
sem hefur starfað í nokkra mán-
uði og haft samband við Kvinner
for fred í Noregi og fengið frá
þeim ábendingar um lestrarefni
um friðarmál. Hér má bæta við að
friðarhópur kvenna í Reykjavík
skrifaði friðarhreyfingum á Norð-
urlöndum, greindi frá starfinu og
óskaði eftir samstarfi og upplýs-
ingum. Hefur borist bréf frá
Kvinder for fred í Danmörku þeg-
ar þetta er ritað, sem fagna sam-
starfi.
I kjölfar bréfs og ávarps var
fundað víða um land. Á degi Sam-
einuðu þjóðanna, 24. október, sáu
tvær konur úr friðarhópnum um
útvarpsþátt um friðarmál. I tilefni
hans orti Jónbjörg Eyjólfsdóttir á
Eiðum kvæði og birti ég hér eitt
erindið:
Burt með hræóslu sem byrgð er inni,
burt með hatriö úr veröldinni,
burt med sprengjur sem brenna svörd.
Biddu með mér um frið á jörð.
Burt með hungur og burt með sorgir,
burt með deilur og hrundar borgir,
burt með sprengjur sem brenna svörð.
Biddu með mér um frið á jörð.
Ráðstefnan skipulögð
I janúarlok höfðu allmörg bréf
borist og var nú farið að ræða um
ráðstefnu. Kom fram sú hugmynd
að bjóða erlendum fyrirlesara til
landsins. Mikill áhugi var að fá
Ölvu Myrdal sem hafði hlotið frið-
arverðlaun Nóbels árið 1982 og eru
störf hennar að friðarmálum heið-
ur og hvatning öllum norrænum
konum. Var nú leitað til forstöðu-
manns Norræna hússins, Ann
Sandelin, um samvinnu og tók hún
erindinu afburðavel. Því miður
treysti Alva Myrdal sér ekki að
koma en sendi bréf þar sem segir
m.a.: „Ég óska ykkur góðs gengis í
starfi ykkar og allra kvenna fyrir
hugsjón friðarins og vona að körl-
um fjölgi sem leggi því starfi lið.“
Þá sneri friðarhópurinn sér til
Evu Nordland sem er norsk en
hún var upphafsmaður friðar-
göngunnar frá Kaupmannahöfn
til Parísar árið 1981 — en hún gat
ekki þegið boðið. Var nú gerð
þriðja tilraun og leitað til Maj-
Britt Theorin sem er nær óþekkt
hér heima en mjög þekkt og virt í
Svíþjóð og á alþjóðlegum vett-
vangi. Þrátt fyrir mikið annríki
breytti hún um áætlun til að geta
komið til (slands og sýndi hún
okkur mikinn heiður með því.
Dvöl hennar hér tókst í alla staði
hið besta. En án fulltingis Nor-
ræna hússins hefði friðarhópurinn
ekki lagt í að fá erlendan fyrirles-
ara og þökkum við Norræna hús-
inu innilega fyrir góða samvinnu
og mikinn stuðning í undirbún-
ingsstarfi.
Þá leitaði friðarhópurinn til
Margrétar Heinreksdóttur frétta-
manns og talaði hún á stofnfund-
inum um vígbúnaðarkapphlaupið.
Á fundinum var síðan rætt um
starf friðarhópsins, skipulag
hreyfingarinnar og verkefni.
Fundinum barst hlýlegt skeyti frá
forseta íslands, Vigdísi Finnboga-
dóttur. Fundinn sátu um 130 kon-
ur alls staðar af landinu. Áður en
ég kem nánar að skipulagi hreyf-
ingarinnar þykir mér rétt að
nefna tvo fundi með erlendum
gestum sem voru hér á ferð og
friðarhópurinn frétti af og hafði
samband við. Þýskur prestur,
Christa Springe, greindi okkur frá
starfi kirkjunnar í Þýskalandi að
friðarmálum. Hér var á ferð
Helga Stene frá Noregi. Hún hélt
fyrirlestur um friðarmál í 4000 ár
— hvorki meira né minna — sem
hún nefndi Frá Abraham til Ölvu
Myrdal. Var hann sérdeilis fróð-
legur og skemmtilegur. Greindi
hún frá persónum í bókmenntum
sem komu í veg fyrir stríð. Hér er
nýtt þema fyrir bókmenntafræð-
inga og friðarsinna. Nefndi Helga
m.a. eitt ágætasta dæmið úr fs-
lendingasögum um kristnitökuna
árið 1000 og viturleg ráð Þorgeirs
Ljósvetningagoða. Einnig greindi
hún frá friðarhreyfingum og frið-
arstarfi kvenna.
Skipulag
hreyfingarinnar
Skipulagið felur í sér að sem
víðast á landinu stofni konur frið-
arhópa. Reynslan í Danmörku er
sú að best er að hafa þá fremur
fámenna, ekki fjölmennari en tíu í
hóp. Þessir hópar fá upplýsingar
frá friðarhópi kvenna í Reykjavík,
sem nú kallast Miðstöð, en þeir
hafa frelsi um verkefnaval og
vinna í eigin nafni. Ástæðan fyrir
því að ekki var kosið í Miðstöð á
stofnfundi, heldur verður sami
hópur áfram, er sú að talið var
affarasælast að þessi hópur ynni
enn frekar að mótun hreyfingar-
innar, a.m.k. í eitt ár. Við erum
hvort sem er flestar sérfræðingar
í þverpólitísku samstarfi. Hér
verður skipulagið birt í heild eins
og það var samþykkt á stofnfundi:
1. Grunneiningar hreyfingarinn-
ar eru svonefndir friðarhópar
kvenna, sem stofnaðir verði