Morgunblaðið - 17.07.1983, Blaðsíða 20
20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. JÚLÍ 1983
Útgefandi mMitfcifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 230 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 18 kr. eintakiö.
Samkomulag
í Madrid
Aþremur sviðum ræðast að-
ilar frá austri og vestri við
um takmörkun ákveðinna
vopnategunda. í áratug hafa
staðið yfir viðræður milli
Varsjárbandalagslanda og
Atlantshafsbandalagsríkja um
samdrátt venjulegs herafla í
Evrópu. Síðan í nóvember 1981
hafa fulltrúar Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna ræðst við um
niðurskurð Evrópueldflaug-
anna, sem Sovétmenn einir ráða
yfir. Frá því í sumarbyrjun 1982
hafa Bandaríkjamenn og Sov-
étmenn ræðst við um fækkun
langdrægra kjarnorkueldflauga.
Ógjörlegt er á þessari stundu að
segja fyrir um árangurinn af
þessum afvopnunarviðræðum.
Hitt er ljóst að í þeim öllum
stefna vestrænar þjóðir að sömu
markmiðum: draga úr eyðingar-
mætti vígtóla, minnka spennu
milli þjóða, lækka útgjöld til
hermála og treysta forsendur
fyrir heimsfriði með minni víg-
búnaði en nú er fyrir hendi.
Tæpu ári eftir að sovéski her-
inn réðst inn í Afganistan, eða í
nóvember 1980, settust fulltrúar
35 ríkja frá Evrópu og Norður-
Ameríku á rökstóla í Madrid til
að ræða öryggi og samvinnu í
Evrópu í samræmi við ákvæði í
lokaskjalinu um það efni sem
undirritað var af leiðtogum
þátttökuríkjanna við hátíðlega
athöfn í Helsinki 1975. Síðan
hafa fundir verið haldnir í
Madrid af og til. Þaðan bárust
þær fréttir í gær að samkomu-
lag hefði náðst. Málamiðlun
náðist á ráðstefnunni sem bygg-
ist meðal annars á því að enn
verði efnt til nýrra ráðstefna
innan ramma Helsinki-sam-
þykktarinnar, annars vegar um
öryggismál og hins vegar um
mannleg samskipti. Þetta þykir
ef til vill ekki merkilegt í sjálfu
sér en markar þó tímamót því
að aðilar frá austri og vestri
hafa ekki samið sín á milli síðan
sumarið 1979 þegar SALT-2-
samkomulagið var undirritað,
sem að vísu hefur aldrei verið
staðfest.
Undirritun skjalsins í Hels-
inki var hápunktur slökunar-
skeiðsins í samskiptum austurs
og vesturs. Efnislega voru síður
en svo allir sammála um gildi
skjalsins, en formleg staðfesting
þess þótti miklum tíðindum
sæta. Sovétmenn sáu þann
ávinning helstan að yfirráð
þeirra í Austur-Evrópu voru í
raun skjalfest en af vestrænni
hálfu töldu menn að tekist hefði
að fá Kremlverja til að gangast
undir skuldbindingar um mann-
úðlegri stjórnarhætti. Því miður
er reynslan sú að lítið hefur far-
ið fyrir mannúðinni fyrir austan
tjald og þeir ofurhugar í komm-
únistaríkjunum, sem krafist
hafa mannréttinda á grundvelli
Helsinki-skjalsins, eru í fangels-
um, á geðveikrahælum eða hafa
verið reknir úr landi.
í Madrid fór svo að Sovét-
menn einangruðust í andstöð-
unni við málamiðlun en sáu sér
að lokum þann kost vænstan að
gefa eftir og ganga að tillögum
sem gistiríkið, Spánn, lagði
fram og byggjast að verulegu
leyti á hugmyndum hlutlausra
ríkja. Menn spyrja nú, hvort
samkomulag í Madrid muni
hafa áhrif á samskipti austurs
og vesturs á öðrum sviðum, til
dæmis í afvopnunarviðræðunum
í Genf. Þessari spurningu er
ekki unnt að svara og þeir sem
segjast vera raunsæjastir í mati
á hegðan Kremlverja telja, að
þeir séu að mynda svikalogn og
undirbúa stórkostlega áróðurs-
herferð á Vesturlöndum síðustu
mánuðina áður en hafist verður
handa við að koma bandarískum
kjarnorkueldflaugum fyrir í
Vestur-Evrópuríkjum til mót-
vægis við sovésku SS-20-eld-
flaugarnar. Samkomulag í
Madrid verður undirritað af
utanríkisráðherrum þátttöku-
ríkjanna á lokafundi sem ráð-
gerður er í september, en strax
Ekkert
Afyrstu vikunum í utanrík-
isráðuneytinu hefur Geir
Hallgrímsson staðið þannig að
málum, að enginn þarf að vera í
vafa um hvað efst er á baugi
þegar rætt er um einstakar
framkvæmdir sem miða að því
að treysta öryggi þjóðarinnar
með endurnýjun á tækjabúnaði
varnarliðsins. Nýjasta dæmið
um þetta eru skýr svör ráðherr-
ans við spurningum Ragnars
Arnalds um ratsjárstöðvarnar.
Hreinskilni utanríkisráðherra
er í góðu samræmi við stefnu
Sjálfstæðisflokksins sem jafnan
hefur viljað að einstakir þættir
varnarmálanna séu ræddir
opinberlega en ekki farið með þá
sem feimnismál.
Það liggur fyrir að mest er
pukrast með öryggismálin þegar
Alþýðubandalagið á aðild að
eru byrjaðar vangaveltur um að
kannski skapi Madrid-sam-
komulagið þær aðstæður að
Ronald Reagan og Júrí Andro-
pov geti hist.
Staðan í viðræðunum um
niðurskurð Evrópueldflauganna
er skýr. Þar er beðið eftir því að
Sovétmenn sýni lit. Þeir gerðu
það ekki áður en samningalot-
unni lauk nú í vikunni. Tíminn
sem þar er til stefnu styttist
óðfluga, því að fyrir áramót
verður fyrstu bandarísku flaug-
unum komið fyrir. „Andinn frá
Madrid" á vonandi eftir að hafa
þau áhrif í Genf, að Sovétmenn
sýni sveigjanleika og hætti að
krefjast einhliða yfirburða.
pukur
ríkisstjórn. Tvöfeldni alþýðu-
bandalagsmanna varðandi allt
er snertir varnir íslensku þjóð-
arinnar lýsir sér best í því að
utan ríkisstjórnar láta þeir eins
og þeir hafi verið á annarri
plánetu á meðan þeir sátu í
stjórn. Alþýðubandalagið átti
sæti í ríkisstjórn þegar Kefla-
víkurflugvöllur var lengdur,
þegar AWACS-vélarnar komu
til íslands, þegar sú bókun var
gerð um flugstöðina sem vísað
var til í nýlegum orðsendinga-
skiptum, þegar fullkomnari kaf-
bátaleitarvélar komu til lands-
ins, þegar fullkomnari orrustu-
þotur komu til landsins, þegar
hafist var handa um flugskýla-
smíði og hönnuð olíustöð í
Helguvík. En með allt þetta var
pukrast á hinn vandræðalegasta
hátt og töku ákvarðana háttað í
samræmi við það.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. JÚLÍ 1983 21
Hitt er óbrigðult enn sem fyrr
öllu mennsku, að hóflaust líf
hreppir að lokum hóflaust böl
sagði Sofokles karlinn í íslensk-
um búningi Helga Hálfdanar-
sonar. Til hvers að vera að vekja
upp 2500 ára gamla karlaspeki
nú? Tilefnin vantar sennilega
ekki hjá þjóð sem hættir til að
setja samasemmerki milli bruðls
og menningar. En ekki lærir
maður víst af prédikun annarra.
Eigin reynsla ein dugir. Raunar
höfum við líka nóg af ferskri
reynslu af því hvert hófleysi
leiðir í minnkandi fiskafla eftir
ofveiði og minna landi að lifa af
eftir gróðureyðingu. Hvorugt
þetta vakti þó upp aðvörunina
hans Sofoklesar gamla í þetta
sinn heldur ágætur skýringa-
þáttur um gangverkið í jarðhita
og nýtingu hans í sjónvarpinu á
miðvikudag, tengdur nýlegum
ummælum Halldórs Jónatans-
sonar, forstjóra Landsvirkjunar,
á fundi Orkubús Vestfjarða:
„f þessu sambandi er vert að
minnast hinna mörgu hitaveitna
sem komið hafa í gagnið á und-
anförnum árum. Reynslan af
sumum þeirra sýnir að við rekst-
ur þeirra virðist sem dælt sé úr
hitageymum jarðar hraðar en í
þá rennur." Væri það ekki „hóf-
laust böl“ ef við eyddum nú líka
upp í óvitaskap heita vatninu,
sem á að ylja börnum þessa
kalda lands um ókomnar aldir?
Ekki var þetta þó fyrsta að-
vörun, sem klingdi bjöllu í heila-
búi Gáruhöfundar. Jón Jónsson,
jarðfræðingur, sem í áratugi
hefur verið að rannsaka vatns-
rennsli, jarðhita og sprungur á
Reykjanesskaga og telur að jarð-
hitasvæðin séu meira og minna
tengd, sagði fyrr á árinu í við-
tali: „Hins vegar er eitt sem mér
sýnist ekki hafa verið hugað
nægilega vel að. Það er sú stað-
reynd að ekki er ráðlegt að taka
meira af svæði en rennur inn í
það. Því þá er farið að taka af
höfuðstólnum. Og það hefur
aldrei verið talið heppilegt.
Spurningin er hve stórt svæði
fyrir sig er. Og það vitum við
ekki. Það er svo margt í þessu
efni sem ekki er enn vitað." Lík-
lega hafa þessi ummæli orðið til
þess að undirrituð setti á lista
hjá frönskum stjórnvöldum yfir
óskaverkefni í Frakklandsför í
mars, að fá áheyrn hjá einhverj-
um sérfræðingnum þeirra um
tvíholukerfi og hringrás á vatn-
inu sem þeir nota sums staðar í
hitaveitum sínum. Ekki nennti
ég þó að fara að aka langar leiðir
til að skoða hitaveitur í Frakk-
landsferð þegar til kom.Lenti
þar nú samt, þegar forseti vor og
allt fylgdarliðið var drifið í skoð-
unarferð á hitaveitu 50 km frá
París í Clichy-sur-Bois með til-
heyrandi lögregluvakt á hverj-
um gatnamótum og stöðvun á
umferð á þjóðbrautinni meðan
lestin æddi hjá. Og ég hefi gam-
an af að búa til þá kenningu að
beiðni blaðamanns fyrr á árinu
hafi komið frönskum embættis-
mönnum til að halda að hitaveit-
ur væru eitt af því sem Islend-
ingar vildu helst sjá í Frakk-
landi og vildu vitanlega veita
gestum sínum vel. Og raunveru-
lega var þetta mér a.m.k. fróð-
legt.
Þarna var einmitt ein af þess-
um frönsku hitaveitum, sem nýt-
ir sama heita vatnið í hringrás.
Boraðar tvær holur í jörðina,
önnur til að ná því upp, hin til að
skila því allmiklu kaldara með
þakklæti fyrir lánið. Þeir skila
því niður eftir notkun af tveimur
ástæðum. Sums staðar af því að
vatnið inniheldur mikið af sölt-
um og tærandi efnum og annars
staðar til að fá nægan þrýsting
og nægilegt vatnsrennsli um
hitagjafann. Því eins og sjá
mátti í sjónvarpsþættinum um
jarðhita, þá þarf bæði heitt berg
niðri og vatn eða gufu til að
flytja það upp, svo það megi nýt-
ast. Þeir Ari Trausti og Hjálmar
sögðu reyndar að dálítill hæga-
gangur væri á þessu. Vatnið sem
húsmóðir í Reykjavík væri að
þvo upp úr í Reykjavík, kynni að
hafa fallið á Langjökul um það
leyti sem Ingólfur Arnarson kom
hér. Svo hægt gengur það að vísu
ekki í Frakklandi að fá vatnið
hitað upp aftur í iðrum jarðar.
Þó er reiknað með a.m.k. 30—60
árum. í sumum af þessum
30—40 hitaveitum, sem Frakkar
hafa komið sér upp síðan olíu-
kreppan tók að herja, eða frá
1978, og sem flestar eru á lág-
hitasvæðum, bora þeir því tvær
holur og láta vatnið fara í
hringrás, hitna á heita berginu
niðri. Sums staðar hefur þurft
að bora skáholur eins og í Kröflu
til að fá nægilega langt á milli
til upphitunar, en vatninu skila
þeir yfirleitt 35 stiga heitu. Þeir
reikna með að 2000—2500 hús
þurfi til að það borgi sig að bora
á staðnum, og ætla þeir að verða
búnir að koma hitaveitu í 800
þúsund híbýli 1990.
Ég var ákaflega stolt af því að
geta upplýst að það hefði verið
Islendingur, Sveinn Einarsson,
verkfræðingur, sem fyrstur fann
þessa úrlausn. Þá var það salt—
og brómmengað vatnið í E1
Salvador, sem gerði óbrúklegt að
senda það eftir notkun út í árn-
ar. Ekki aðeins að árvatnið sé í
því vísa landi nýtt í áveitur á
kaffiplantekrurnar, heldur er
aðaláin landamerkjaá milli
Salvador og Guatemala og nóg
er víst af misklíðarefnum þar,
þótt ein þjóð fari ekki að eitra
gróður fyrir hinni. Þetta hefði
stöðvað nýtingu jarðhita, ef
Sveinn hefði ekki fundið það ráð
að skila vatninu aftur niður í
jörðina. Hér hefur þess ekki ver-
ið talin þörf. En nú ætlar Hita-
veita Suðurnesja að fara að bora
1700 m holu til að losna við salt-
vatnið úr lóninu góða niður fyrir
grunnvatn, því kísilútfall er að
þétta botninn svo að það ski.lar
sér ekki niður í gegnum hraunið
lengur. Þessi kísill hefði betur
verið kominn á botninn í hrip-
leku Sigöldulóni
Jón Jónsson varaði semsagt
við því að fara of geyst í nýtingu
á jarðhitanum, sagði: „ I hita-
veitum er e.t.v. of mikið bruðlað
með vatnið. Vatn með allháu
hitastigi er látið renna út í sjó og
það er vitanlega sóun á verð-
mætum. Ef milljón tenings-
metrar af kannski 30—40 stiga
heitu vatni eru látnir renna út í
sjó á ári hverju, þá er það sorg-
legt og sóun. Með því að setja
afgangsvatnið aftur niður í jörð-
ina væri kannski hægt að lengja
nýtingartíma jarðhitasvæðisins
verulega." Vonandi verður ekki
hitaveitan stopul stundargrið í
þessu landi ísa. Og heldur svo
fram ummælum þeirra Sofokles-
ar og Helga:
Reikul vonin svo víða fer,
víst er hún ýmsum heilladrjúg
öðrum magnar hún svikaseið
sífellt ginnir af réttri braut,
senn er gengið á glóðum elds.
Spaklega mælti spektarorð
spekingur einn á fyrri tíð;
Þeim, sem guðirnir vilja verst,
villa þeir sýn um illt og gott
verða þá stopul stundargrið
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Reykj a víkurbréf
►♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 16. júlí
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Fimmtungur
þjódar flyzt
úr landi
Sjónvarpið endursýndi fyrir
skemmstu svipmyndir af Vestur-
íslendingum, sem ólafur Ragn-
arsson bókaútgefandi vann fyrir
það á sínum tíma. Það var bæði
fróðlegt og skemmtilegt að sjá og
heyra þessa frændur okkar; af-
komendur fólks sem flutti bú-
ferlum frá fslandi á síðari hluta
19. aldar. Það var sér í lagi
ánægjulegt að kynnast því, hve vel
hið íslenzka þjóðarbrot í Vestur-
heimi hefur varðveitt tungu og
siði mæðra og feðra sinna og hve
vel því hefur vegnað í nýjum
heimkynnum.
Þessir sjónvarpsþættir hljóta
þó að kalla fram ýmsar spurn-
ingar í hugum þeirra er heyrðu þá
og sáu.
Horfum eilítið um öxl í þjóðar-
sögunni.
Um miðbik 19. aldar vóru fs-
lendingar aðeins sextíu þúsund
talsins. Talið er að milli 10—15
þúsund fslendingar hafi flutzt til
Vesturheims á síðari hluta þeirrar
aldar. Hvað var það sem dró
fimmtung þjóðarinnar frá heima-
landi út í óvissu fjarlægrar heims-
álfu — á tímum þegar slíkir flutn-
ingar vóru meira fyrirtæki en nú-
tímafólk á auðvelt með að gera sér
grein fyrir?
Þegar gluggað er í heimildir um
fólksfjölda á íslandi verður fyrst
fyrir manntal Árna Magnússonar
og Páls Vídalín frá 1703. Þá vóru
fslendingar rúmlega 50 þúsund
talsins. Næst þegar manntal er
tekið, nálægt sextíu árum síðar,
1762, hefur landsmönnum fækkað
um 5.500 (Stórabóla), eru tæplega
45 þúsund talsins. Neðst kemst
íbúatalan 1785 en þá eru íslend-
ingar aðeins 40.623 talsins.
Enginn getur í dag fullyrt, hve
fslendingar vóru margir við lok
landnáms. í heimildarriti áætl-
anadeildar Framkvæmdastofn-
unar, „Mannfjöldi, mannafli og
tekjur" (júlí 1981) segir: „Talið er
að landsmenn hafi verið allt að
70—80 þúsund frá landnámi og
fram á 17. öld, en ekki er um það
vitað með neinni vissu." Síðan seg-
ir: „Ljóst er, að það sem hefur ráð-
ið mestu um framvindu mann-
fjölgunar á fyrri öldum, auk fæð-
ingartíðni, er annars vegar veð-
urfar og hinsvegar drepsóttir og
afleiðingar eldgosa og jarð-
skjálfta." Vitað er um drepsóttir,
er lögðu stóran hluta þjóðarinnar
að velli, og eldgos, er eyddu heilar
byggðir. En e.t.v. hafa kuldaskeið,
þegar meðalhiti lækkaði um 1 til 2
stig, verið hinu forna bændaþjóð-
félagi erfiðastur ljár í þúfu.
í byrjun 20. aldar eru íslend-
ingar 78.470 talsins, eða litlu fleiri
en í lok landnáms. Það segir sfna
sögu. Þá heldur tæknin innreið
sína; atvinnuhættir taka stökk-
breytingum; auðlindir lands og
lagar eru gjörnýttar; og íbúatala
landsins margfaldast. Við erum í
dag vel yfir 230 þúsund talsins og
verðum, ef að líkum lætur,
270—280 þúsund áður en ný öld
rennur upp.
Jarðhitinn,
Islands
hvíta gull
Líklegt er að land okkar hafi
ekki borið mikið meira en 50—80
þúsund manns, miðað við veður-
far, atvinnuhætti og verklag fyrri
alda. Tæknin og vélvæðingin
gerðu okkur hinsvegar kleift að ná
þeim verðmætum út úr landkost-
um til sjávar og sveita, sem dugað
hafa 230.000 manns til velmegun-
ar. Spurningin er hinsvegar sú,
hvort við höfum ekki gengið
lengra en góðu hófi gegnir á höf-
uðstól þessara auðlinda, fiski-
stofna og gróðurmoldar. Alla vega
er tímabært að staldra við og
ákvarða hyggileg nýtingarmörk,
sem miðist við ræktun fremur en
rányrkju, hámarksnýtingu án þess
að ganga á höfuðstól. Og huga að
nýjum viðbótarstoðum undir at-
vinnu og efnahag þjóðarinnar.
Langt er síðan við hófum að
nýta þriðju auðlindina, orkuna í
fallvötnum og jarðhita landsins.
Við höfum notað jarðhita lengi,
fyrst og fremst til húshitunar, og
nú njóta 70—75% þjóðarinnar
varmahitunar. Ekki er talið hag-
kvæmt að leiða jarðvarma til
miklu fleiri byggða en nú er gert í
þessum tilgangi. Við höfum einnig
lengi nýtt jarðhita til ylræktar.
Nú spanna gróðurhús meira en
150.000 fermetra. Fullnægir þessi
framleiðsla innlendum markaði
mestpart. Umtalsverð aukning
hlýtur því að byggjast á útflutn-
ingi. Loks hafa sundstaðir lengi
notað jarðhita.
Jarðvarmi hefur verið nýttur
um nokkurt árabil til fiskræktar.
Líkur benda til að á þeim vett-
vangi séu miklir framtíðarmögu-
leikar. Framtakssamir einstakl-
ingar hafa þegar unnið þrekvirki á
þessu sviði, sem vísa veginn.
Fleiri nýtingarmöguleikar jarð-
varmans koma vel til greina.
Nefna má fiskimjölsverksmiðjur,
en þær þurfa gufu til suðu, mjöl-
þurrkunar og soðkjarnavinnslu.
Ennfremur hraðþurrkun á heyi og
graskögglagerð. Þá hefur verið
rætt um jarðgufu á frystivélar í
frystihúsum, svo ótrúlega sem það
annars kann að hljóma. Loks má
nefna raforkuvinnslu, sem gott
dæmi er um í Svartsengi á Suður-
nesjum.
Á Orkuþingi 1981 vóru og rædd-
ir ýmsir nýiðnaðarmöguleikar,
sem tengjast frekari nýtingu
jarðhitans, hins hvíta gulls, svo
sem framleiðsla á þungu vatni,
sykri úr melassa, súráli, salt-
vinnsla (sem komin er á veg),
magnesíumklóríð, magnesíum úr
sjó, pappír, móþurrkun, etanól úr
trjákenndum efnum o.fl.
Sjálfsagt er að kanna vel og
vandlega þá möguleika, sem lík-
legir eru til að skila góðum arði í
tengslum við frekari nýtingu jarð-
varma; sem og efla hvers konar
rannsóknarstarf, sem aðrar þjóðir
leggja miklu meiri áherzlu á og
fjármuni í en við.
Breyta verdur
vatnsorku
í útflutnings-
verdmæti
Afkoma okkar og efnahagslegt
sjálfstæði hvíla á þeim afrakstri
sem atvinnuvegirnir skila í nettó-
hagnaði, það er tekjum umfram
tilkostnað.
Þingvellir. Lj®sm-MbL: 6i.k.m.
Tveir af undirstöðuatvinnuveg-
um okkar, sjávarútvegur — sem er
lang gjöfulastur — og landbúnað-
ur eru víða komnir að nýtingar-
mörkum. Fiskistofnar eru flestir
fullnýttir og búvörumarkaður
sýnist mettaður. Sumir halda því
jafnvel fram að gagnsömustu
fiskistofnarnir séu ofnýttir og að
skattborgurum séu bundnir
óþarfa baggar í meðgjöf með
framleiðslu búvöru, umfram inn-
lenda eftirspurn, ofan í útlend-
inga.
Þriðja meginauðlind okkar,
orkan í fallvötnum og jarðvarma
landsins, er hinsvegar vannýtt,
jafnvel stórlega vannýtt. Það er
löngu ljóst að framtíðaratvinnuör-
yggi og framtíðarlífskjör vaxandi
þjóðar þarf að allnokkrum hluta
að byggja á orkuiðnaði; því að
vinna vatnsorkuna í útflutnings-
vöru og grjótharðan gjaldeyri.
Sá orkuiðnaður, sem fyrir er (ál,
járnblendi og áburður), skilar 3%
til 3,5% af þjóðarframleiðslu, þeg-
ar framleiðslugeta er fullnýtt, og
15% til 17% af vöruútflutningi
þjóðarinnar. Auk þessa sparar
áburðarverksmiðjan allnokkuð í
innflutningi, ef að líkum lætur.
Hlutur orkuiðnaðar í þjóðarbú-
skap okkar er þannig þegar nokk-
ur, bæði í atvinnutækifærum og
verðmætum, en gæti verið meiri,
ef staðið hefði verið að þessum
málum af framsýni og fyrirhyggu
næstliðin ár. Þröngsýni og
kreddufesta einkenndu hinsvegar
pólitíska stjórnsýslu orkumála
allar götur frá 1978 til 1983. Þessi
glötuðu ár seinka í raun lífskjara-
hótum í landinu um allnokkur ár.
Gylfi Þ. Gíslason, fyrverandi
ráðherra, sagði í erindi á Orku-
þingi 1981:
„Fram til næstu aldamóta verð-
ur veruleg fjölgun á vinnufæru
fólki á íslandi. Sýnt hefur verið
fram á, að í hinum hefðbundnu
atvinnuvegum íslendinga, sjávar-
útvegi og landbúnaði, verða ekki
verkefni, a.m.k. ekki hagkvæm
verkefni, fyrir þetta fólk. Það á
eflaust einnig við iðnað, sem
framleiðir fyrir innlendan mark-
að. Sá iðnaður, sem nú framleiðir
fyrir erlendan markað, getur ef-
laust aukið framleiðslu sína og út-
flutning, en ekki nægilega til þess
að veita öllum þeim hagkvæma at-
vinnu, sem bætast munu við á
vinnumarkaðnum. Nýr útflutn-
ingsiðnaður þarf því að koma til
skjalanna. Honum er hægt að
koma á fót með hagnýtingu ónot-
aðra orkulinda.“
Síðar sagði Gylfi Þ. Gíslason:
„Ég hef þegar gert grein fyrir
þeirri skoðun minni, að fyrst ís-
lendingum tókst að varðveita —
og raunar efla — menningu sína
samfara hinni gagngeru þjóðfé-
lagsbyltingu, sem umbreyting
bændaþjóðfélags í útvegssamfélag
hafði í för með sér, ætti engin
ástæða að vera til þess að óttast
um örlög hennar samfara upp-
byggingu orkuiðnaðar ... Og ég
tel reynslu, bæði fslendinga og
annarra smáþjóða á liðnum ára-
tugum, tvímælalaust sýna, að
þjóðerni og sjálfstæði þarf ekki að
vera hætta búin af samvinnu við
erlenda aðila, ef aðgát er höfð og
skynsamlega haldið á málum."
Þar stendur
hnífurinn
í kúnni
Sú var tíð, meðan Svavar
Gestsson & Co. vermdu ráðherra-
bekki, að Þjóðviljinn jafnaði
hjöðnun verðbólgu við krónu-
hækkun kauptaxta. Fjórtán verð-
bótaskerðingar launa, sem Al-
þýðubandalagið stóð að
1978—1983, vóru gjarnan réttlætt-
ar með því, að þær heftu annars
fyrirsjáanlegan verðbólguauka,
sem léki kaupgetu ennnú verr. Á
þessum skýringarvettvangi flagg-
aði formaður Alþýðbandalagsins
með slagorðinu „slétt skipti", sem
átti að spanna útkomu almenn-
ings eftir efnahagsaðgerðir vinstri
stjórnar. Annað mál er að hjöðn-
un dýrtíðar lét á sér standa, í
höndum Svavars & Co, enda óx ís-
lenzk verðbólga upp í heimsmeta-
hæðir á valdaferli Alþýðubanda-
lagsins.
f endurskoðaðri þjóðhagsspá,
sem Þjóðhagsstofnun sendi frá sér
27. júní sl. segir m.a.:
„Undir árslokin (1983) gæti
verðbólga verið komin niður undir
30% miðað við heilt ár en ætla má
að án viðnámsaðgerða og að
óbreyttu hefði verðbólgan verið
um 140%“!
Hvað skyldi Svavar Gestsson og
Þjóðviljinn hafa metið lækkun
verðbólgu úr 140% í 30% ef Al-
þýðubandalagið hefði verið innan
veggja í stjórnarráði?
En tekst ríkisstjórninni að
vinda ofan af verðbólgunni, eins
og endurskoðuð þjóðhagsspá tí-
undar?
Þeirri spurningu svarar hún
sjálf í þeirri reynslu sem hún
vinnur þjóðinni á næstu mánuð-
um. Þar verða ýmis ljón á vegi.
Ekki aðeins neikvæð viðbrögð
vinstri afla, innan og utan verka-
lýðshreyfingar. Máski ekki síður
hlutir, sem velta á afstöðu, þreki
og þori ríkisstjórnarinnar sjálfr-
ar.
Inn í þá framvindu kemur ekki
sízt verðþróun búvöru og fisk-
verðs. Þar eru ýmsir kerfishnútar
sem höggva verður á. Viðbrögð al-
mennings, sem miklu skipta,
máski mestu, um veg- og velferð
ríkisstjórnarinnar, velta á því, að
þessir þættir valdi ekki verðskriði,
þá með hugsanlegu gengisfalli og
tilheyrandi olíu á verðbólgubálið.
Hér stendur hnífurinn í kúnni.
Taki ríkisstjórnin á þessum
þáttum af sömu röggsemi og
víxlgengi launa og verðlags; takist
henni að halda gengi krónunnar
stöðugu; tryggja umtalsverða
vaxtalækkun á haustmánuðum; ná
verðbólgu í raun niður í 30% fyrir
áramót, eins og þjóðhagsspá
stendur til, — þá hefur hún unnið
til þjóðartrausts. Þá getur ekkert
holtaþokuvæl vinstri afla sett
henni stólinn fyrir dyrnar.
Þjóðin vonar einlæglega að rík-
isstjórnin rísi undir markmiðum
sínum en festi ekki fætur í kerf-
isklúðrinu.