Morgunblaðið - 14.08.1983, Blaðsíða 18

66
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. ÁGÚST 1983
SOLZHENITSYN
Heldur tryggð
við Rússland
Þegar Solzhenitsyn fellst á það
að fórna dýrmætum tíma sínum
frá því að skrifa og yfirgefa þá
kyrrð og ró, sem ríkir heima hjá
honum í Vermont í Bandaríkjun-
um, þá er það hvorki frægð né
fjárhagslegur ávinningur, sem
dregur hann burt. Hann er sann-
færður um, að hann hafi mikil-
vægan boðskap að flytja þjóðum
Vesturlanda og í enn ríkara mæli
finnur hann sig knúinn til þess að
halda tryggð við samlanda sína í
Rússlandi og aðrar þjóðir Sovét-
ríkjanna.
Solzhenitsyn er maður með köll-
un og æ siðan hann glataði svo
mörgum árum í fangabúðum Stal-
íns og vann sigur í baráttu sinni
við krabbameinið, sem næstum
hafði drepið hann, hefur hann
metið hverja mínútu að verðleik-
um. Persónulega er hann þó ekki
hinn alvörugefni spámaður tor-
tímingarinnar, eins og opinberar
yfirlýsingar hans og flestar ljós-
myndir, sem af honum birtast,
gefa til kynna. Alúð sú og per-
sónutöfrar, sem einkenna Solzh-
enitsyn, hafa mikil áhrif á alla þá,
sem hitta hann. Solzhenitsyn er
fjölskyldumaður með ríkan ásetn-
ing í þá átt að gera heiminn að
betri stað en hann hefur verið
fram að þessu á 64 ára æviferli
hans.
Mörgum kann að finnast sem
Templeton-ávarp Solzhenitsyns
staðfesti skoðanir þeirra á honum
sem rammasta afturhaldsmanni.
En gegn hverju er hann þá að
berjast í gagnrýni sinni á lífinu á
Vesturlöndum? Honum finnst fátt
vera til þess að dást að í þjóðfé-
lagi, sem krefst takmarkalauss
frelsis en vanrækir svo skyldur
sínar. Þjóðfélagi, sem telur „ham-
ingjuleitina" fremur vera fólgna í
auðsöfnun en í leit að eilífum
verðmætum. Þjóðfélagi, sem er
svo fullt af kynþátta-, stétta- og
hugsjónahatri, að það virðir að
vettugi þá hættu, sem stafar af
hinu ógeðfellda sovézka kerfi.
Þetta kerfi heitir öllum jafnrétti,
sem er þó ekki annað en Jafnrétti
örsnauðra þræla".
„Slíkar hvatningar til þess að
hata eru teknar að einkenna hinn
frjálsa heim nú á dögum. Satt að
segja því meira sem persónufrels-
ið eykst, því hærra sem velgengn-
isstigið verður eða jafnvel of-
gnóttin, þeim mun ofsafengnara
verður þetta blinda hatur, hversu
mótsagnakennt, sem það er. Hin
þróuðu Vesturlönd nútímans sýna
þannig með sínu eigin fordæmi, að
hjálpræði mannsins finnst hvorki
í gnægð efnislegra gæða né í því
einu saman að græða peninga."
Brezkir mannvinir kvarta með
réttu yfir því, að margs konar
grimmilegum refsingum hafi ver-
ið fullnægt og villimannleg stríð
háð í nafni trúarinnar. Það er hins
vegar ekki trúin í hinni veraldlegu
gerð sinni heldur þeirri andlegu,
sem Solzhenitsyn skírskotar til.
„Vesturlönd hafa ekki enn orðið
fyrir innrás kommúnista. Trúin er
enn frjáls. En söguleg þróun Vest-
urlanda sjálfra hefur orðið með
þeim hætti, að einnig þau fá nú að
finna fyrir þverrandi trúartilfinn-
ingu. Þau hafa líka orðið vitni að
eyðileggjandi sundurlyndi, blóð-
ugum trúarstyrjöldum og fjand-
skap svo að ekki sé minnzt á þá
bylgju veraldarhyggju, sem allt
frá því síðla á miðöldum hefur
flætt yfir Vesturlönd í vaxandi
mæli. Þessi stigvaxandi ágengni á
kraftana innan frá felur ef til vill
í sér meiri hættu fyrir trúna en
nokkur tilraun til þess að ráðast á
trúna með ofbeldi utan frá.“
Solzhenitsyn hvetur til þess, að
tilfinningin fyrir hinum eilífu
hugtökum um gott og illt verði
endurvakin í opinberu lífi, en
framhjá henni sé svo gjarnan
horft af skammsýnum pólitískum
ástæðum. Hann bendir á, að þjóð-
félag, sem fyrirgerir trúarlegum
kjarna sínum fyrir ótakmarkað
frelsi, á það á hættu að ala upp
kynslóð, sem ekki ræður yfir
nauðsynlegum sjálfsaga til þess að
forðast það að fremja óverðugar
athafnir í persónulegum sam-
skiptum eða í opinberu lífi.
„Frumlykillinn að tilveru okkar
eða tortímingu felst í hjarta hvers
einstaklings, hvernig hjartað vel-
ur milli góðs og ills.“
Maður með köllun
Alexander Solzhenitsyn hleypur ekki eftir
fjölmiðlunum. Hver annar á þessum áratug
myndi skella skuldinni af allri óhamingju
20. aldarinnar á eina orsök: „Maðurinn hef-
ur gleymt Guði“? Aðeins Solzhenitsyn þorir
opinberlega að lýsa hinni „miklu sósíalísku
októberbyítingu“ sem „langvinnum þjáning-
um Rússlands, sundurtættu af hópi mann-
æta“ og fordæma það, sem „samskipti við
mannætur“ að stofna til tengsla við Sov-
étríkin.
*
I maímánuði sl. fóru Solzhenitsyn og
kona hans í heimsókn til Bretlands, þar sem
hann tók á móti svonefndum Templeton-
verðlaunum úr hendi hertogans af Edinborg
við hátíðlega athöfn. Verðlaun þessi námu
110.000 pundum og voru þau veitt Solzhen-
itsyn sem „frumkvöðli að endurfæðingu trú-
arinnar á meðal guðlausra þjóða“. í tilefni
þessa flutti Solzhenitsyn ávarp í Guildhall í
London fyrir fullum sal af áheyrendum, sem
hlýddu á mál hans með athygli.
Rússneski rithöfundurinn og Nóbelsverölaunahafinn, Alexander Solzhenits-
yn, flytur ávarp sitt í Guildhall í London í vor, er hann tók við Templeton-
verðlaununum.
Solzhenitsyn stendur hér í bak við rimla í Sívala turninum í Kaupmannahöfn, sem Kristján IV Danakonungur reisti
á sínum tíma. Fyrir meira en 250 árum heimsótti annar þekktur Rússi þennan turn. Það var Pétur mikli Rússakeis-
ari, sem fór efst upp í turninn á hestvagni sínum. Solzhenitsyn fór fótgangandi.
Hugrökk hjörtu,
ekki sprengjan
Það er rétt að leggja áherzlu á
þá hættu, sem stafar af því að
treysta um of á kjarnorkuvopn,
hvað snertir varnir Vesturlanda,
alveg eins og ekkert vit er í að
halda því fram líkt og þeir gera,
sem vilja einhliða afvopnun, að
með því bara að afsala sér kjarn-
orkuvopnum einhliða, verði dregið
úr hættunni á styrjöld. Solzhen-
itsyn fordæmir sem banvæn mis-
tök „þá skoðun, að eina deiluefnið
sé deilan um kjarnorkuvopn". Að
verja friðinn hvílir í reynd „aðal-
lega á hugrökkum hjörtum og
staðföstum mönnum".
Framar öðru leggur hann
áherzlu á nauðsyn þess að vera á
varðbergi gagnvart hinni komm-
únísku hættu og viðurkenna
raunveruleika Sovétkerfisins.
Hann gagnrýndi Heimskirkjuráð-
ið fyrir að vera „blint og heyrn-
arvana" gagnvart trúarofsóknum í
Sovétríkjunum og að það virtist
„hugsa meira um framgang bylt-
ingarhreyfinga í þriðja heimin-
um“. Solzhenitsyn hefur einnig
haldið því fram, að bandaríski
predikarinn Billy Graham hafi
ljáð stuðning sinn fölskum komm-
únískum áróðri með þeirri
„hörmulegu yfirlýsingu", að hann
hefði ekki orðið var við trúarof-
sóknir í Sovétríkjunum.
Alveg eins og hann sjálfur neit-
aði að búa þegjandi við hið illa í
Sovétkerfinu, væntir Solzhenitsyn
þess, að sérhver einstaklingur axli
ábyrgð sína.
„Líf okkar er ekki fólgið í því að
sækjast eftir efnislegum ávinn-
ingi, heldur í leit að andlegum
vexti, sem er okkur samboðinn. Öll
tilvera okkar á jörðinni er aðeins
tímabundið stig á leið til einhvers
æðra og við megum ekki hrasa eða
detta né heldur megum við bíða til
einskis á einhverri stigariminni.
Lögmál eðlisfræðinnar og lífeðlis-.
fræðinnar munu aldrei leiða í ljós
hinar óvefengjanlegu leiðir skap-
arans, er hann tekur þátt í lífi
hvers og eins okkar og gefur okkur
lífsorkuna, án þess að nokkru
sinni verði lát á. Þegar þessi hjálp
þverr, þá deyjum við. I lífi allrar
jarðarinnar er hinn heilagi andi
að verki af engu minni krafti.
Þetta verðum við að skilja á hinni
dimmu og hræðilegu stundu okk-
ar.“
Solzhenitsyn er ekki að hugsa
um tízkuna, þegar hann lýsir at-
burðum okkar tíma sem orrustu
milli heilags anda og anda hins
illa. Sagnfræðingar, stjórnmála-
fræðingar og heimspekingar
munu gagnrýna skilgreiningu
hans. Samt sem áður er ekki hægt
að neita því, að nú „á okkar
dimmu og hræðilegu stundu",
horfumst við í augu við meiri
hættur en nokkru sinni fyrr.
Templeton-ávarpinu lýkur með at-
hugasemd um vonina og með
áskorun:
„Hinar fimm heimsálfur okkar
hafa lent í hvirfilvindi. En það er
á slíkum reynslustundum, sem
æðstu hæfileikar mannsandans
koma fram. Ef við förumst og
glötum þessum heimi, þá verður
sökin okkar einna."
Hér fer á eftir verulegur hluti
Templeton-ávarpsins. Þar kannar
Alexander Solzhenitsyn áhrif
kommúnismans á Rússland.