Morgunblaðið - 10.09.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. SEPTEMBER 1983
Sýning hagsmunafélags
myndlistarmanna
„Hagsmunafélag myndlistar-
manna", var stofnað fyrir fáum
árum í þeim augljósa tiígangi, að
vinna að hagsmunum starfandi
myndlistarmanna. Ég leyfi mér að
setja nafn félagsins innan gæsa-
lappa vegna þess, að ennþá mun
ekkert myndlistarfélag hafa verið
stofnað hérlendis án þess að
markmið þess væri einmitt öllu
öðru fremur, að gæta hagsmuna
meðlima sinna. Ekkert lát virðist
eiga að vera á misvísandi og rugl-
andi nöfnum og framslætti á þess-
um vígstöðvum. Markmið félags-
ins er t.d. einnig sagt vera, að gefa
fólki kost á myndakaupum með
afborgunum en slíkt form hefur
tíðkast í einhverri mynd frá fyrstu
tíð og hefur ósjaldan verið getið á
sýningarskrám einstakra sýninga
og samsýninga. Stefnumörkin eru
þennig langt frá því ný þótt mis-
brestur hafi orðið á framkvæmd
áætlana, — en hér er heiti félags
ekki nóg. — Hitt er nýtt, að hleypa
svo til öllum inn í félagið er utan-
garðs standa og þurrka þannig út
allar gæðakröfur, — en það
skrýtna er, að þá kemur sú gamla
staðreynd í ljós, að þetta er ekki
með öllu gerlegt. Sýningarnefnd
er sett á laggirnar til að setja
myndverkin upp og skipuleggja
ramma sýningarinnar í stað þess
t.d., að henda öllu á tvist og bast
upp um veggi í samræmi við frels-
iö og fjölrita sýningarskrá á klúð-
urslegan hátt.
Hér kemur þannig greinilega í
ljós, að öll myndlistarféiög verða
að setja sér einhverjar fastmótað-
ar reglur, og umfram allt, halda
þær, en hér hefur orðið á örlaga-
ríkur misbrestur með hörmu-
legum afleiðingum svo sem dæmin
sanna.
Sá framsláttur er ekki alls kost-
ar réttur, að fólki hafi sérstaklega
verið haldið utan félaga, en hér
má koma fram, að inntaka nýrra
félaga t.d. í FÍM hefur verið harla
tilviljunarkennd og ráðist af því
hverjir sækja aðalfund hverju
sinni. Það ætti þó að vera sjálf-
sagður réttur allra félagsmanna,
einnig þeirra er einhverra orsaka
vegna eru fjarverandi eða mæta
ekki, að fá að taka þátt í atkvæða-
greiðslu um nýja meðlimi. Reifaði
ég því þá hugmynd fyrir mörgum
árum, að öllum félagsmönnum
væru sendir atkvæðaseðlar með
nöfnum nýrra kandidata en hún
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
fékk ekki hljómgrunn. Það ætti þó
að vera mikilvægara að leitast við
að virkja sem mest alla meðlimi
en að hygla skoðunum tilfallandi
kjarna og valdaklíku hverju sinni.
Þá eru mörg ár síðan ég barðist
fyrir stofnun myndlistarsam-
bands er næði yfir allt landið, þar
sem mér fannst nafnið „Félag ís-
lenzkra myndlistarmanna" ekki
standa undir sér.
Það er alveg rétt, sem Magnús
Pálsson segir í formála á ágætlega
hannaðri sýningarskrá (sem sann-
ar ótvírætt, að það þarf reglu þótt
í frjálsri mótun sé), „að óeining
meðal myndlistarmanna gerði það
að verkum, að allnokkur fjöldi
myndlistarmanna stóð utan félaga
og aðrir töldu sig af nokkurri for-
dild ekki eiga samleið með þeim,
sem höfðu önnur listræn sjónar-
mið en þeir sjálfir". En það er full
djúpt tekið í árina að halda því
fram, að mönnum hafi beinlínis
verið meinaður aðgangur að sam-
tökum eins og t.d. FÍM, því að hér
réði sem fyrr segir rangt fyrir-
komulag atkvæðagreiðslna. Sumir
urðu þannig að bíða jafnvel í ára-
tug vegna þess, að þeir voru
óheppnir með þá er mættu á aðal-
fundum — munaði t.d. einu eða
tveim atkvæðum á sömu persónu
um árabil. Hitt var algengara að
minnihluti innan félagsins segði
sig úr félaginu vegna þess að þeir
töldu sig beitta ofríki og einstakl-
ingar ruku burt í fússi vegna þess,
að sérskoðanir þeirra fengu ekki
hljómgrunn. Ráðríki og miðstýr-
ing stóð þannig eðlilegri þróun
fyrir þrifum og gerir enn og því
erum við myndlistarmenn svo aft-
arlega á merinni í félagsmálum; sé
tekið mið af hinum Norðurlöndun-
um ...
Það var stigið mjög gæfulegt
spor með stofnun myndlistarsam-
bands en hér er ekki hægt að setja
allt undir sama hatt og það munu
menn fljótiega reka sig á ásamt
ótrúlegum erfiðleikum við að
bygggja samtökin upp. En hér get-
um við hagnýtt okkur reynslu
annarra þjóða og þá verður okkur
fátt að vanbúnaði.
Það er æði marglitur hópur er á
myndir á sýningu Hagsmunafé-
lagsins enda mun það hafa verið á
stefnuskránni að taka inn „mafí-
ista“ o.fl., sem ekkert höfðu lært
en voru að gera einlæga hluti. Það
er haft til réttlætingar, að slíkt sé
jafnvel mikilvægara í myndlist en
skólanám séu viðkomandi að gera
einlæga hluti. En þá kemur það
auðvitað upp, að dæma verður á
milli þess sem er innihaldslaust
sprell og naflaskoðun ásamt exhi-
bisjónisma og þess, sem gert er af
þörf. Vill þá málið vandast mjög
því að einlægni kallar ávallt á
sjálfsnám og þekkingarleit því að
annars hefur viðleitnin engan
botn.
Fyrir utan ágætlega hannaða
sýningarskrá, sem er félaginu til
mikils sóma og ræður því til úr-
slita, að sýningin gleymist ekki, þá
ber öll sýningin vott um að menn
hafa ekki fundið sýningarstarf-
seminni fastan grundvöll. Hún er í
heild of laus í reipum og erfitt að
átta sig á henni. Mörg verkanna
njóta sín alls ekki sem skyldi i
upphengingu, svo sem hin fínlegu
verk Jóhönnu Kristínar Ingvadóttur,
sem eru miklu betri en þarna kem-
ur fram. Hins vegar njóta önnur
verk góðrar staðsetningar svo sem
verk Rúrí „Skógur“, — nær óhugs-
andi hefði .verið að ætla verkinu
annan stað nema með miklum til-
kostnaði og fyrirhöfn. Þótt upp-
hengingin í heild sé ekki sem verst
miðað við myndavalið þá ægir öllu
saman og er gott dæmi þess
hvernig viðkomandi skilja mynd-
mál samtímans. Það má skiljast
sem hrós ef sú er raunin að rétt
myndmál sé það, sem menn sjá í
erlendum bókum og tímaritum,
sem auðugir listpáfar kosta. En þá
er það einnig ljós vottur um að
viðkomandi takist ekki ennþá á
við samtímann út frá eigin kennd-
um og þroskaðri lífssýn. Áhrif að
utan eru mjög góð, en það þarf
miklu meira til en að vera bara
með hverju sinni til að skapa
sannfærandi myndverk. Nú er svo
komið, að sjái maður eitthvað
persónulegt á samsýningu og
ekki að öllu leyti í takt við al-
heimssynfóníuna þá lifnar maður
allur við og gildir einu í hvaða stíl
myndin er. Dæmið hefur nefnilega
snúist við — því að í stað þess, að
brautryðjendur lifi erfiðu lífi fyrir
sannfæringu sína, búa þeir nú í
Myndverk eftir Guðjón Ketilsson
Myndverk eftir Sigurð Þóri Sigurðsson
glæsivillum, eiga glæsikerrur og
eru ríkulega styrktir af eigendum
samsteypu sýningarsala austan
hafs og vestan. Á þessari öld hefur
nú þegar fátt verið fjármagnað
eins gríðarlega á undanförnum ár-
um, í formi bóka, tímarita og risa-
markaða og einmitt nýbylgju-
málverkið. Stóru nöfnin verða
auðvitað að mála svo sem eigend-
ur sýningarsalanna mæla fyrir, og
því eru ágætir málarar farnir að
gera grín að öllu saman og gefa
fjármagninu og listfræðingunum
er styrkja þetta, langt nef með því
að skipta um stíl á nokkurra mán-
aða fresti...
Nei, ég er langt frá því að vera á
móti nýbylgjumálverkinu, því að
það speglar vissulega tímana á
vorum dögum — en ég er fyrst og
fremst hlynntur myndrannsókn-
um á breiðum grundvelli og að
menn haldi nokkurnveginn sínu
striki en umhverfist ekki allir ef
kippt er í spottann af erlendum
kaupahéðnum í myndlist.
Sérstaða okkar hér á hjara ver-
aldar er sú, að við eigum enga
steinríka listaverkakaupmenn til
að styðja við bakið á nýbylgjumál-
verkinu og eru í þráðbeinu sam-
bandi við New York, Köln og Míl-
anó. Og því er markaðurinn nær
enginn.
Sannfæringin flytur fjöll, geta
menn sagt í táknmáli og viðlíking-
um og því ber mönnum að mála
svo sem hugurinn býður. Þetta
voru fyrst og fremst hugleiðingar
er listrýnirinn varð fyrir eftir
nokkrar heimsóknir á sýninguna.
Nákvæm upptalning nafna er hér
óþörf þótt sum verk hafi hrifið
mig meira en önnur. Vísa máski
til þess síðar.
Aðalatriðið þykir mér, að vekja
athygli á sýningunni og hvetja
sem flesta til að skoða hana —
jafnframt óska ég félaginu alls
góðs í framtíðinni.
Seint er skárra en ekki
Hér á dögunum varð heiðurs-
maðurinn og listaverkasafnar-
inn Hallsteinn Sveinsson í Borg-
arnesi áttræður. Ekki skal hér
rakinn hans ferill, enda hafa
aðrir gert það rækilega í blöðum
í sumar. En í tilefni þessa
merkisafmælis minntust yfir-
völd í Borgarnesi dagsins með
því að efna til sýningar á hinni
miklu listaverkagjöf sem Hall-
steinn færði þeim, er hann tók
saman pjönkur sínar á Undra-
landi og flutti í hornið hjá þeim
í Borgarnesi. En þá kom í ljós, að
í fórum Hallsteins var eitt af
merkustu söfnum af því er hafði
verið um nokkur ár á oddinum í
íslenskri myndlist. Þegar smið-
urinn Hallsteinn Sveinsson tók
sig til og tíndi fram um hundrað
listaverk, var gaman að vera til í
Borgarnesi.
Á þessum merkisdegi Hall-
steins var okkur nokkrum vinum
hans og skjólstæðingum boðið til
mikillar veislu í Borgarnesi og
um Ieið að skoða sýningu á gjöf
hans, sem var sett upp í Skóla-
Myndlist
Valtýr Pétursson
húsi á staðnum. Samtímis þessu
var afhent listaverk eftir Ás-
mund, bróður Hallsteins, á Borg
á Mýrum, og er það hið kunna
meistaraverk „Sonatorrek", sem
margir munu hafa séð við vinnu-
stofu Ásmundar. Auðvitað var
Hallsteinn potturinn og pannan
í þessu, og í leiðinni vil ég vekja
athygli á, hve sérlega vel þetta
listaverk fer í því umhverfi, sem
því hefur verið valið.
Það var nú annars ekki ætlun-
in að fara að rekja hér, hvað
gerðist þennan ánægjulega dag,
heldur að minnast eilítið á það
merka safn, sem er að finna í
Borgarnesi. Þarna er á annað
hundrað listaverka, sem Hall-
steinn eignaðist og síðan gaf.
Hann var ætíð tilbúinn að hjálpa
málurunum með ramma og fékk
síðan stundum mynd og mynd.
Ásmundi hjálpaði hann með af-
steypur, og einhvern veginn end-
uðu margir hlutir í umsjá Hall-
steins. Síðan Hallsteinn gaf safn
sitt, hefur verið keypt inn því til
viðbótar og fylgdi gildur sjóður
frá Hallsteini til þeirra nota.
Allt hefur þetta hjálpast að til
að gera þetta einkasafn að veru-
legu undri, því Hallsteinn var
kræsinn á list og lét ekki selja
sér allt. Hann hafði sínar skoð-
anir og oft á tíðum brutu þær
nokkuð í bága við það viður-
kennda. Hann var þess umkom-
inn að leggja mat á hlutina, og
eftir því fór hann og lét allt ann-
að lönd og leið. Það var oftar en
einu sinni, að mann rak f roga-
stans við að sjá hvað Hallsteinn
hafði sett upp á hefilbekkinn eða
hvað stóð við höfðalagið á rúmi
hans, að ekki sé minnst á, hvað
hékk á veggjum smíðastofunnar.
Síðan baukaði hann saman
ramma, og allir voru ánægðir.
Þannig varð þetta safn til og
mætti segja margt skemmtilegt
í sambandi við þetta allt saman,
en látum það bíða betri tíma,
Málverk eftir Pál Guðmundsson
af Hallsteini að skera ask.
þegar listfræðingar okkar hafa
gert sér það ljóst, að fátt verður
skrifað eða athugað í list okkar
hérlendis nema stuðst sé við
safnið í Borgarnesi. Það er að
segja, visst tímabil í þeirri öru
þróun sem átt hefur sér stað.
Ekki er heldur öll nótt úti enn,
það er verið að auka við safnið,
og Hallsteinn hefur enn augun
opin. Það er til að mynda nýlega
búið að bæta þar við mynd af
Hallsteini eftir Pál Guðmunds-
son, ungan málara frá Húsafelli,
og fylgir ljósmynd af því lista-
verki hér með þessum seinbúnu
línum.
Ég held, að óhætt sé að full-
yrða að þarna í Borgarnesi sé
eitt af merkilegri sýnishornum
af íslenskri list sem til er frá því
tímabili, er einna mest braut á
boðum í listasögu okkar á þess-
ari öld. Þetta er að mestu verk
eins manns, og það verður aldrei
nógsamlega þakkað, að smiður-
inn á Undralandi skyldi vera svo
vel af náttúrunni búinn, að slíkt
safn varð til.
Við sem þarna eigum verk og
sumir okkar, sem þarna voru í
kaffi og kökum, eigum merka
minningu um mann og safn, sem
staðsett er í Borgarnesi, en er
raunverulega eign allrar þjóðar-
innar. Vonandi eiga margir eftir
að njóta áráttu Hallsteins
Sveinssonar, og megi allir vel
biggja.