Morgunblaðið - 22.10.1983, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. OKTÓBER 1983
Minning:
Eyjólfur Eyjólfsson
hreppstjóri Hnausum
Fæddur 27. febrúar 1889
Dáinn 12. október 1983
Eyjólfur Eyjólfsson, hreppstjóri
á Hnausum í Meðallandi, er látinn
á 95. aldursári, en hann lést í Elli-
og hjúkrunarheimilinu Grund 12.
október sl.
Hann fæddist á Botnum í Með-
allandi 27. febrúar 1889. Foreldrar
hans voru heiðurshjónin Eyjólfur
Eyjólfsson bóndi þar og kona
hans, Vilborg Þorsteinsdóttir, en
auk Eyjólfs eignuðust þau eina
dóttur, Guðrúnu, er fæddist 9.
október 1891, en dó hér í Reykja-
vík 1. janúar 1980.
Á búskaparárum þeirra hjóna
var Botnaheimilið víðfrægt fyrir
rausn og einlæga gestrisni. Heim-
ilisfaðirinn léttur og snöggur í
hreyfingum og tilsvörum, en hús-
móðirin rólynd og hlédræg. Vissu-
lega vildu þau leysa hvers manns
vanda, hvort sem óvæntan gest,
þekktan eða ókunnan bar að garði,
eða þreytta gangnamenn eftir erf-
iða fjárleit að kvöldi.
Eyjólfur, sonur þeirra hjóna,
þráði að leita sér menntunar, en
efni þeirra leyfðu slíkt, því efna-
hagur þeirra var góður eftir því
sem gerðist í Meðallandinu í þá
daga. Hann sótti nám í Flensborg-
arskólanum í Hafnarfirði, var þar
síðasta veturinn sem séra Magnús
Helgason var þar, en Eyjólfur
taldi það gæfu sína að hafa kynnst
honum og þeim kennurum, sem
með honum voru þar. Hugur hans
stefndi til kennslu barna og ungl-
inga. Sjálfur hafði hann af miklu
að miðla, því hann var mjög fróð-
ur og bar með sér höfðinglegan
svip hvar sem hann fór strax í
æsku og alla tíð.
Eftir dvöl sína í Flensborg hóf
hann kennslu í Meðallandinu. Þar
var þá farskóli sem annars staðar
í sveitum og kennt aðeins í fáar
vikur á hverjum vetri. Börnum
kenndi hann til ársins 1916, ýmist
sem heimiliskennari í Meðalland-
inu og Skaftártungu eða sem far-
kennari í Meðallandinu. Suma vet-
urna kenndi hann einnig í Álfta-
veri og Skaftártungu. Hann var
skólastjóri við unglingaskólann í
Vík veturna 1916—18, og enn
kenndi hann í sveit sinni veturna
1920—’21 og 1929—’30. Hann var
stjórnsamur kennari og fáir munu
þeir nemendur hafa verið sem
ekki vildu hlýðnast honum í einu
og öllu, því svo var kennarinn
ákveðinn í háttum sínum og hafði
fullkomið vald á því námsefni sem
nemendur hans glímdu við. Eftir
að Eyjólfur hætti kennslu var
hann prófdómari í Meðallandinu
fram undir síðustu ár.
Á æskuárum hans voru ýmsar
nýjar félagshreyfingar í mótun
meðal ungs fólks í Meðallandinu
og nærliggjandi sveitum, en þá
var margt fólk austan Sands.
Ungmennafélögin áttu hug unga
fólksins og þeir sem gátu miðlað
af þekkingu sinni voru kærkomnir
gestir á fund félaganna. Þórarinn
Helgason, fyrrum bóndi í Þykkva-
bæ í Landbroti, segir í ævisögu
föður síns er hann skráði og
nefndi Frá heiði til hafs, að á sviði
hinna andlegu mennta hafi mest
kveðið að Eyjólfi Eyjólfssyni
kennara, nú bónda á Hnausum.
28. desember 1918 kvæntist Eyj-
ólfur Eyjólfsson eftirlifandi konu
sinni, Sigurlínu Sigurðardóttur
Péturssonar pósts og bónda á
Hörgslandi á Síðu og Agnesar
Ingimundardóttur á Rofabæ í
Meðallandi. Greind og mæt kona,
sem stóð við hlið manns síns í
gestrisni og margþættum störfum
er biðu hans í þágu sveitar þeirra,
svo lengi er þróttur hennar leyfði.
í Botnum bjuggu þau til vor-
daga 1923 í félagsbúi við foreldra
Eyjólfs. Þá festu þau kaup á
Hnausajörðinni og fluttu þangað
það vor. 5. júní fæddist sonur
þeirra hjóna, Vilhjálmur, eina
barn þeirra, sem alla tíð hefur
helgað foreldrum sínum krafta
sína og hefur nú tekið við ýmsum
trúnaðarstörfum föður síns í þágu
sveitarfélagsins í Meðallandi.
Að sjálfsögðu biðu Eyjólfs
margþætt trúnaðarstörf. 1919 var
hann valinn hreppstjóri Meðal-
lendinga og gegndi því starfi til
ársins 1972, er sonur þeirra hjóna
tók við starfinu. Því starfi fylgdu
ýmsar annir og tímafrek störf,
sem hreppstjórar annarra sveita
komust lítt í kynni við. Voru það
aðallega ströndin sem mjög voru
tíð fram eftir árum í hreppstjóra-
tíð Eyjólfs. Starfi hans fylgdi og
formannsstarf í skattanefnd, en í
fjölmennri sveit var það ærið
starf út af fyrir sig. Á marga bæi
var hann kallaður til þess að gera
skattaskýrslur, en almælt var að
þær skýrslur sem Eyjólfur gerði
þyrftu ekki endurskoðunar við.
Slík var nákvæmni hans við alla
embættislega gjörð fyrr og síðar. I
hreppsnefnd var hann kjörinn
1925 og gegndi þvf starfi um ára-
tugi. Oddviti um nokkur ár. Sýslu-
nefndarmaður frá 1942 um ára-
tugi, um 25 ár sem formaður
Sjúkrasamlags Leiðvallarhrepps, í
stjórn Læknisvitjunarsjóðs
Kirkjubæjarlæknishéraðs á annan
áratug, deildarstjóri Sláturfélags
Suðurlands frá 1945 til um 1970,
safnaðarfulltrúi frá 1926 til 1982,
en kirkjan og kenning þjóna henn-
ar var honum alltaf hugstæð og
hafði mikil kynni við prestana.
sem þjónuðu Langholtssöfnuði. I
mörg ár var hann forsöngvari í
Langholtskirkju, en hann hafði
góða söngrödd og unni sálmunum
og lögum þeirra.
Hnausar hafa löngum verið
taldir til höfuðbýlis í Meðalland-
inu, enda setnir með reisn af hálfu
ábúenda þar. Áreiðanlega hefur
umhverfi Hnausa heillað ungu
hjónin, þau Sigurlínu og Eyjólf,
þegar þau festu kaup á jörðinni
1923. Þurrlendi var þar meira en
annars staðar í Meðallandinu, nið-
andi silfurtært Eldvatnið þar sem
það streymdi í austurátt með tún-
inu og bak við fitjarnar, meðfram
vatninu að norðan voru háar
mosavaxnar dyngjur Eldhrauns-
ins, sem veittu nokkuð skjól fyrir
norðanáttinni. Og víst er að oft
hefur Eyjólfur hugsað til eyðibýl-
anna í grennd við Hnausa og ör-
lagavaldsins mikla, sem lagði býl-
in í auðn. Landnámsjörðin Skarð í
suðri sandorpin auðn með rústir
Skarðskirkju og Hólmasel í
norðri, nú hulið brunahrauni
ásamt kirkju Hólmasels. Sandur-
inn gekk einnig á Hnausana, svo
mikið á fyrstu búskaparárum
þeirra hjóna, að fullt útlit var
fyrir að jörðin færi í auðn, ef ekki
væri tekið til snöggra úrræða. Þá
var unnið þrekvirki á Hnausum.
1927 var mikill hluti Hnausalands
girtur af og sáð í sandinn. Hrepp-
stjórinn borgaði helming kostnað-
ar þessa verks á móti sandgræðsl-
unni. Nú eru þar grasigrónir víðir
vellir, sem að líkindum væri sand-
auðn ein, ef kjarkur og framsýni
hjónanna á Hnausum og ræktun-
armannsins Gunnlaugs Krist-
mundssonar hefðu ekki ráðið.
Utan sýslu, og raunar langt út
fyrir mörk hennar, var Eyjólfur
kunnastur fyrir afskipti sín af
skipströndunum, sem á tímabili
voru mjög tíð í Meðallandinu. Alls
hafði hann meiri og minni afskipti
af á fjórða tug skipstranda í
hreppstjóratíð sinni. Starfi hans
sem hreppstjóra fylgdi hverskon-
ar umsjónarstarf með ströndun-
um í umboði sýslumanns, frá þvi
er skipverjum var bjargað í land,
oft við erfið og hættuleg skilyrði,
til þess er þeir nutu allrar þeirrar
aðhlynningar, sem heimilisfólk á
bæjum í Meðallandi gat í té látið
hinum sjóhröktu mönnum. Vissu-
lega var sú þjónusta veitt með
mikilli gleði. Hreppstjóra bar
einnig að stjórna björgun og
gæslu allra verðmæta úr skipun-
um, uppboðshald átti hann að
framkvæma, færa strandreikn-
inga og afhenda siðan sýslumanni
og margt fleira sem til kom. Allt
þetta reyndi á sívökula vandvirkni
og reglusemi hans í hverskonar
færslum.
Daglega skráði hann í strand-
bók sína frásagnir af atburðum
líðandi dags af nákvæmni og allur
frágangur svo vandaður að af bar.
Miklar eru þær heimildir sem
þessi bók geymir um störf Meðal-
lendinga í þágu björgunar manns-
lífa og verðmæta úr ströndunum.
Ekki er ólíklegt að þegar saga
skiptapanna við sanda Meðallands
verður skráð, að þá verði hugsað
til Eyjólfs hreppstjóra með þakk-
læti fyrir nákvæmni hans í frá-
sögn og frágangi þessarar ein-
stæðu bókar.
Hann unni sígildum bókmennt-
um í bundnu sem óbundnu máli.
Bréf hans, skýrslur og ritgerðir
sem eftir hann liggja bera vott um
málvöndun hans og vandaðan
frágang, og fáir munu gleyma
óvenjufallegri rithönd hans, sem
til þekktu. Hann var mjög sögu-
fróður maður, og margir voru þeir
fræðimenn sem leituðu fundar
hans er þeir öfluðu sér heimilda
um þætti úr sögu Meðallendinga
fyrr og síðar. Þar náði þekking
hans yfir langa sögu einstakra
manna og atburða, um staði og ör-
lög býla í Meðallandi og mál fólks-
ins.
Því fylgdi alltaf nokkur til-
hlökkun, þegar vænst var komu
Eyjólfs á Hnausum. Þótt hann
væri í raun alvörumaður og flest-
um færnari í orðum um menn og
málefni, var hann glaður í viðmóti
og tengdi frásagnir sínar léttum
gamanyrðum, sem eftir var tekið
og brosað að.
Mér kemur nú í hug liðlega 50
ára gömul minning frá æskuheim-
ili mínu í Nýjabæ. Eyjólfur kom
síðla dags. Þá fyrir nokkru hafði
ég eignast bók séra Magnúsar
Helgasonar, Kvöldræður í Kenn-
araskólanum, og vitanlega var tal-
að um efni bókarinnar og ritgerð-
ir. Eyjólfur handlék bókina með
varfærni, fletti henni og las upp
erindið Signýjarhárið. Hann gerði
það með þeim hætti að enn finnst
mér ég heyra raddblæ hans og
áherslur, er ég les þessa merku
kvöldræðu séra Magnúsar Helga-
sonar skólastjóra. Björtu svipmóti
hans á þessari stundu hefi ég aldr-
ei gleymt en oft hugsað um, er ég
hefi beint huga mínum til æsku-
heimilis míns austur í Meðallandi.
I dag, 22. október, kveðja Meðal-
lendingar fyrrverandi hreppstjóra
sinn í kirkju sinni að Langholti.
Veit ég að margir verða þeir innan
og utan sveitar sem votta honum
þar virðingu sína og þakkir fyrir
liðin kynni og samfylgdarár.
Ég sendi eiginkonu hans, Sigur-
línu Sigurðardóttur, syni hans,
Vilhjálmi, og öðrum sem sárast
sakna vinar í stað, innilegar sam-
úðarkveðjur okkur sem nutum
samverustunda hins látna
drengskaparmanns í Nýjabæ, og
þökkum við samfylgd hans og
störf á langri ævi í þágu kærrar
sveitar.
Ingimundur Olafsson
frá Nýjabæ
Miðvikudaginn 12. október sl.
andaðist á Elli- og hjúkrunar-
heimilinu Grund Eyjó}fur Eyjólfs-
son, hreppstjóri á Hnausum í
Meðallandi, V-Skaftafellssýslu.
Eyjólfur fæddist í Botnum í
sömu sveit 27. febrúar 1889. For-
eldrar hans voru sæmdarhjónin
Eyjólfur (f. 1852, d. 1937) Eyjólfs-
son og Vilborg, (f. 1852, d. 1935)
Þorsteinsdóttir. Foreldrar Eyjólfs
voru Eyjólfur Jónsson (f. 1821) og
Guðrún Jónsdóttir (f. 1831, d. 1918
í Botnum). Eyjólfur Jónsson
drukknaði í lendingu við Dyrhóla-
ey 1871 og var grafinn við Dyr-
hólakirkju. Móðir Guðrúnar var
Ingibjörg Erlendsdóttir Björns-
sonar, bónda á Uppsölum í Suður-
sveit.
Systir Ingibjargar var Margrét í
Fjósakoti, en börn hennar voru
Sigurður Sigvaldason í Bakkakoti
og Guðmundur Einarsson. Guð-
mundur var faðir Kristínar, móð-
ur Einars Sigurfinnssonar, föður
Sigurbjarnar Einarssonar bisk-
ups.
Foreldrar Eyjólfs Jónssonar
voru hjónin Jón Ólafsson á
Grímsstöðum, þar sem Eyjólfur
bjó eftir hann, og Þuríður Ara-
dóttir. Þuríður fæddist á Hofi í
Öræfum 1788 og var móðir hennar
Ingveldur Vigfúsdóttir frá Skála-
felli í Suðursveit. Ingveldur var
áður gift Bjarna Þorvarðarsyni,
Salomonssonar, og var dóttir
þeirra Guðný, f. 1777, er átti Jón
Hannesson á Núpstað, en hún var
amma Stefáns Hannessonar á
Hnausum.
Foreldrar Vilborgar voru Þor-
steinn Þorgerðarson, f. 1824, bóndi
á Undirhrauni og Þórey Jónsdótt-
ir, f. 1824.
Þeir voru albræður, Jón faðir
Þóreyjar og Jón faðir Eyjólfs, syn-
ir Ólafs Jónssonar og Kristínar
Jónsdóttur Ingimundarsonar á
Leiðvelli. Jóhannes Kjarval var
þriðji maður frá Stefáni, syni
Ólafs.
Móðir Þóreyjar var Þórey Gísla-
dóttir, Jónssonar, móðir hennar
var Sigríður, dóttir Lýðs sýslu-
manns í Vík og Margrétar Eyj-
ólfsdóttur, lögréttumanns I Ey-
vindarmúla, Guðmundssonar.
Árið 1888 reistu þau Eyjólfur og
Vilborg bú í Botnum í Meðallandi.
Þótt efni væru smá í byrjun
blómstraði bú þeirra vel, enda
voru hjónin samhent, hagsýn og
ráðdeildarsöm.
Botnaheimilið varð brátt orð-
lagt fyrir rausn og myndarskap,
gestrisni og frábæra umgengni.
Viðurgerningur við vinnufólkið
var mjög rómaður, enda voru
Botnar eftirsóttur staður, og
munu flestir hafa sótt þangað
nokkurn þroska, er unnu þar.
Á uppvaxtarárum sínum kynnt-
ist Eyjólfur fátækt og þröngum
kosti fólks, hét hann því þá að búa
því fólki er hann ætti yfir að ráða
betri kjör. Við það heit sitt stóð
hann eins og önnur, því að Eyjólf-
ur í Botnum gekk aldrei á bak
orða sinna. Handtak Eyjólfs, sem
enginn gleymir er þekkti, var
samnings ígildi.
Á þessu heimili ólst Eyjólfur á
Hnausum upp, hjá góðu fólki í
fögru umhverfi, þar sem heilla-
vættir byggðu hóla og steina.
Botnar eru afskekktir, um tveggja
tíma gangur til bæja yfir hraun og
mela, ár og læki að fara, en nú er
búið að ryðja bílveg þangað.
Slægjur voru litlar og þurfti að
sækja heyskap suður í Meðalland.
Heyið var flutt á klökkum þriggja
tíma leið. Reið þá á miklu að bagg-
ar væru vel bundnir og reiðingur
sæti vel, því að annars gat hann
meitt hestana. Það var vandaverk
að búa upp á allt að tíu hesta lest
svo að vel sæti og baggar færu
ekki ofan á langri og erfiðri leið.
Það kom snemma í hlut Eyjólfs að
leysa það vandaverk af hendi, og
ekki sást heyslóði þar sem Botna-
lestin fór.
f Botnum var góð fjárbeit og
þurfti oft litla gjöf, en Eyjólfur í
Botnum vissi vel, að það var ekki
nóg að beita, það þurfti einnig að
fóðra og þá list kunni hann vel.
Botnaféð var alltaf vel á sig
komið, hvenær árs sem var, lagð-
hvítt og frískt, frátt á fæti og þol-
ið, a.m.k. fannst smölunum það
vor og haust. En þetta var á dög-
um hins lífræna búskapar, þegar
búið var vegna búsins, ekki mark-
aðarins.
Á ferðum sínum um haga og
hraunin kynntist Eyjólfur hinum
fjölskrúðuga jurtagróðri og fugla-
lífi þar um slóðir og leið ekki á
löngu að hann þekkti flestar al-
gengustu jurtir þar um slóðir og
einnig marga fugla, en á yngri ár-
um stoppaði hann upp fuglshami
og fór vel úr hendi.
Eyjólfur var snemma bók-
hneigður, enda góðum námsgáfum
búinn. Hann stundaði nám við
Flensborgarskólann og nýttist
honum dvölin þar vel, enda fór
hann í skólann til að læra og
menntast. Eyjólfur kunni vel að
vera með fólki, hann var virðu-
legur og háttprúður í framgöngu
og sómdi sér jafnan vel, hvort sem
hann var með „háum eða lágum",
eins og komist er að orði. Eyjólfur
gegndi mörgum trúnaðarstörfum
um ævina og leysti öll þau störf af
höndum með virðuleika, ná-
kvæmni og skyldurækni.
28. desember 1918 kvæntist Eyj-
ólfur eftirlifandi konu sinni, Sig-
urlín Sigurðardóttur (f. 30. sept-
ember 1891).
Foreldrar hennar voru Agnes
Ingimundardóttir, hreppstjóra á
Rofabæ, og Sigurður Pétursson,
póstur og bóndi á Hörgslandi á
Síðu og seinna bóndi í Árnanesi i
Hornafirði. Móðir Péturs var
Þorbjörg, dóttir sr. Bergs Jónsson-
ar og Katrínar, dóttur sr. Jóns
Steingrímssonar.
Þau Eyjólfur og Sigurlín voru í
Botnum til ársins 1923, er Eyjólf-
ur keypti Hnausa í Meðallandi, af
Stefáni Hannessyni. Faðir Stefáns
var Hannes Jónsson frá Núpstað,
sonur Guðnýjar, hálfsystur Þuríð-
ar Aradóttur, en móðir Stefáns
var Helga, dóttir sr. Jóns á
Hnausum, en hann var sonur sr.
Jóns á Mýrum og Helgu, systur sr.
Jóns Steingrímssonar.
Taldi Stefán þau hjónin, Eyjólf
og Sigurlínu, til skyldmenna
sinna. Hnausaheimilið var gamalt
og rótgróið heimili og héldust þar
við lýði margar gamlar venjur
meðan Stefán bjó þar. Stefán var
fróður maður og minnungur, hann
var ættfróður og kunni frá mörg-
um mönnum og atburðum að
segja.
I ár eru 200 ár frá Skaftáreld-
um. Stefán þekkti konu, sem þá
var barn á Hnausum. Á hvíta-
sunnu 1782 fóru Hnausa-börnin
upp að Syðri-Fljótum og urðu
börnin allhávaðasöm.
Þar á bænum var gömul kona,
sem undi hávaðanum illa og sagði:
„Þið látið ekki svona næsta hvíta-
sunnudag."
Það eru 200 ár frá Skaftáreldum
og fram á þennan dag lifa menn,
er þekktu fólk, er kunnugt var
mönnum frá eldunum, t.d. Eyjólf-
ur á Hnausum. Þetta er sami tími
og frá 900—1100 og er þá ástæða
að rengja allt, sem í íslendinga-
sögunum stendur?
Eyjólfur var fróður maður um
sögu átthaga sinna, menn og ættir
og lærði hann mikið af Stefáni á
Hnausum.
Eyjólfur mat mikils góðskáldin
okkar og kunni margt af kvæðum
þeirra, hann las einnig mörg
fræðirit, einnig á ensku og Norð-
urlandamálunum.
Eyjólfur bjó á Hnausum fram á
elliár og meðan heilsa leyfði.
Hann var höfðingi heim að sækja,
ræðinn og hafði frá mörgu að
segja og fóru menn jafnan fróðari
af fundi hans en þegar þeir komu.
Eyjólfur hafði unun af að fræða,
enda var hann kennari um skeið
og getur sá er þetta ritar borið
um, að hann var afburðakennari.
Eyjólfur var góður húsbóndi,
var annt um líðan heimilisfólks-
ins, og t.d. lét hann aldrei standa í
illviðrum á engjum. Hann var bú-
hagur, smíðaði sjálfur undir hesta
sína, smíðaði orf og hrífur, gerði
við áhöld og fór honum það vel úr
hendi. Oft öfundaði ég Eyjólf af
hinu góða biti í ljánum hans, þeg-
ar við vorum að slá Hnausa-túnið
eða Seftoppana í þurrki. En þetta
var fyrir daga vélvæðingarinnar.
Eins og fyrr er að vikið, var Eyj-
ólfur fróður maður um margt og
liggja eftir hann ritgerðir í blöð-
um og tímaritum, enda maður
mjög vel ritfær. Hann var ís-
lenskumaður mikill bæði ( rituðu
máli og mæltu og hafði gaman af
réttritun.
Man ég það, að stundum þegar
við vorum saman þegar snjóföl
var, þá skrifaði hann með brodd-
stafnum vandmeðfarin íslensk orð
í fölina og bendir það til þess, að
móðurmálið hafi verið honum
hugleikið.