Tíminn - 21.08.1965, Blaðsíða 9

9
LACGARDAGUR 21. ágúst 1965
TÍgVllNN
Flutti erindi á
sex tungumálum
og söng á níu
Irma Weile-Jónsson söng-
kona og fyrirlesari er stolt
bona, jafnt af ætt sinni, upp-
runa og menntun í mörgum
löndum sem eiginmanni sínum
lífs og liðnum, Ásmundi skáldi
frá Skúfsstööum, og föðurlandí
hans, og þó sér í lagi átthög
um hans í Skagafirði, sem hún
telur ríkasta sveit á íslandi,
Þó ekki væri fyrir annað en
eiga innan sinna marka slík
an stað sem Hóla í Hjaltadal,
hann grípi gestinn þeim tök
um við fyrstu kynni að hann
skynjar, að hið einfalda orð-
tak „heim að Hólum“ er ekki
orðin tóm, heldur ævarandi
andlegt samhand mannsins við
þann sérstaka blett landsins,
sem felst í þessum orðum.
Hún kveður engan annan stað
en Hóla hafa vakið þessa til-
finningu hjá sér, nema hin
foma borg Celle í Norður-
Þýzkalandí, sem of fáir íslend
ingar þekki náið og margir
jafnvel ekki af afspum.
Þessi lágvaxna kona með
aðalslegt yfirbragð, hálærð í
tónlist og hefur hátt í tug
tungumála á valdi sínu, varð
fyrst kunn hér á landi árið
1937, er hún flutti hér í Reykja
vík fræðsluerindi um ísland
á sex tungumálum í stuttbylgju
útvarp ætlað hlustendum á
meginlandinu, Bretíandseyjum
og Norðurlöndum. Árið eftir
tengdist hún íslandi. Hún er
marga ferðina búin að fara
milli íslands og útlanda, oft
á seinni árum til að kynna
erlendís með útvarpsfyrirlestr
um og blaðaskrifum. Og þegar
ég hitti hana á dögunum heima
hjá henni á Lindargötunni, var
hún að ferðbúast til útlanda,
en að því sinni til að leita sér
heilsubótar. Þó gaf hún sér
tíma til að renna á könnuna
og bar mér kaffið í svo fín
um bolla, að þeir gerast varia
fínni hjá kóngum eða keisur
um, hvað þá furstum eða bar-
ónum, og fleiri slík raritet á
frú Irma í fórum sínum, muni
og myndir, að Það kemur á
óvart, að þetta endurskin horf
ins glæsitíma frá meginlandinu
skuli vera til varðveitt í nám
unda við Skuggahverfið í
henni Reykjavík. En hvað um
það, ég bað frú Irmu að segja
lesendum sitt af hverju tagi
frá liðnum dögum í ýmsum
löndum álfunnar.
— Hvað eruð þér víða eða
oft búin að flytja erindi um
ísland?
— Hið fyrsta var, þegar ég
kom hjngað 1937, þá flutti ég
erindi á sex tungumálum, og
var útvarpað á stuttbylgjum
til Englands, Frakklands, Ítalíu
Þýzkalands, Hollands og Dan
merkur. Þetta útvarp vakti
mikla athygli- En annars fór
ég fyrst að gefa mig að fyrir-
lestrahaldi að marki eftir stríð.
Flest erindi hef ég átt í norð-
ur-þýzka útvarpinu í Ham-
borg, sum samin af mér en
flutt af þul. Þar næst koma
erindi í stöðvar í Frankfurt og
Hannover, og loks í Parísarút-
varpið. Flest hafa erindin fjall
að um íslenzka menningu að
fomu og nýju, stundum um ís-
lenzka tónlist, og ofið inn á
milli íslenzk tónverk á plötmn
eða segulbandi. Annað efni,
sem ég hef talað um, er t. d.
íslenzkt æskufólk nútímans, at-
vinnumál, svo sem fiskveiðar
og verkun, 50 ára afmæli Há-
skólans og 175 ára afmæli
Reykjavíkur (hvorttveggja eft
ir ósk Hamborgarútvarpsins),
og Jón biskup Arason. Eínu
sinni söng ég í Hamborgarút-
varpið lög frá ýmsum löndum,
á níu tungumálum, þar af fjög
ur íslenzk sönglög.Mörg samtöl
hafa verið átt við mig bæði í
útvarp og blöð. En útvarpser
indi mín eriendis eru víst ná-
lægt þrjátíu orðin.
Caroline Mathilde
— Svipar þeim saman frænk-
unum, henni og Margréti
Bretaprinsessu?
— Hvað er yður minnisstæð
ast frá þessu fyrirlestrahaldi?
— Það var eigínlega aðdrag-
andinn að því eða tilviljunin,
að ég flutti fyrsta erindið í
Hamborgarútvarpið. Þetta var
1951. Eg var þá með lestínni
inn til Hamborgar og var á
leið að heimsækja föðursystur
mína, sem átti heima í Celle,
þessum elskulega bæ, sem er
nærri sjö alda gamall og er
allnokkuð í suður frá Ham-
borg og þó nær Hannover. Föð-
ursystir mín hafði á stríðsár
unum búið í Hamborg, í hverf
inu Altona en húsið og eigur
hennar eyðilögðust í loftárás
um. Við höfðum sent henni
eitt og annað eftir að stríðinu
lauk eins og margir urðu til
að senda þessu fólki, sem
missti aUt sitt Fólk hér á fs
landi veít ekki hvað stríð er,
þekkir ekki vitfirringu og
eyðileggingu þess. Á fyrstu ár
unum eftir stríðið var alls-
leysið svo mikið meðal fólks
af öllum stigum í Þýzkalandi,
enginn átti peninga, fyrrver
andi ríkisbubbar áttu margir
ekki meira en fátæklingar, svo
enginn hafði efni á að líta nið
ur á annan af þessum 'sökum,
margir jafnír í fátæktinni. Nú
ég var ekki fyrr komin inn
til Hamborgar en til mín kem
ur stúlka þama á stöðinni, seg
ist vera frá útvarpinu og vill
fá mig til að segja eitthvað í
fréttum frá íslandi, hún lætur
spumingamar dynja á mér og
ég svara en veitti Þvf lengi
ekki athygli, að stúlkan hélt á
hljóðnema, og er ekki að orð
lengja það, að þetta samtal
okkar kemur allt í útvarpinu
um kvöldið. Svo hélt ég áfram
ferðinni til Celle að hitta föð-
ursystur mína. Og það hefur
spurzt fljótt, að ég væri þang
að komin. Eg var ekki búin að
hvíla mig lengi en kemur mað
ur mér bláókunnugur, á sýni-
lega erindi við mig og er svo
mikið niðri fyrir, að mér datt
í hug að aumingja maðurinn
hefðí sloppið út af einhverj
um Kleppi. En svo fór málið
að skýrast. Það átti að fara að
minnast 200 ára afmælis sögu
frægrar konu, sem eytt hafði
síðustu æfidögum sínum þarna
í Celle, Caroline Mathilde fyrr
verandi Danadrottning, sem
gerð hafði verið útlæ'g úr ríki
sínu. Og þessí afmælisnefnd
hafði heyrt samtalið við mig í
útvarpinu, og allir könnuðust
við Weile-ættina á þessum slóð
um, faðir minn var þýzk-dansk
ur, margir mundu líka eftir
erindí mínu í stuttbylgjuútvarp
ið héðan frá Reykjavík mörg
um árum áður. En þessi maður
var nú kominn á minn fund og
segir: „Það var gott að Þér
komuð á þessari stund. Nú
á að fara að halda tveggja
alda afmæli Caroline Matt,
hilde, og þér eruð rétta mann-
eskjan til að minnast drottning
arinnar með ræðu. Eg maldaði
nú líklega í móinn, en það
kom fyrir ekki. Eg varð að
gera manninum úrlausn og
féllst á þetta og varð auðvitað
að standa við það.
Örlög þessarar ungu glæsi
legu konu eru dæmi um það,
að það nægir ekki að vera
konungborin til að höndla lífs
hamingjuna. Caroline Matt-
hilde var systir Georgs kon-
ungs þriðja á Englandi og var
Irma Weile-Jónsson ræðir við fréttastúlku frá Hamborgarút-
varpinu.
15 ára gömul gift Kristjáni
konungi sjöunda x Danmörku-
Hann var gerspilltur í uppeldi
og bældur andlega í æsku, og
með aldrinum varð hann geð
bilaður. Þýzki læknírinn Stru-
ensee fylgdi honum á ferðum
og varð svo líflæknir konungs,
náði síðar algeru valdi yfir
honum og hafði öll ráð land-
stjórnar í hendi sér um tíma.
Drottningin unga varð ást-
fangin af Þessu tungumjúka
glæsimenni, og hún reyndi ekki
að leyna því. Struensee gekk
lengra í valdagræðginni en
góðu hófi gegndi, var sviptur
völdum og yfirheyrður, svo og
drottning, og bæði víður-
kenndu að hafa verið í ólögleg
um ástaþíngum saman. Hann
var síðar dæmdur til dauða og
tekinn af, en hún til að fara
úr landi og yfirgefa bam sitt.
Var það átakanlegt, er hún
kvaddi dóttur sína, rúmlega
tvítug móðir og drottning
Danaveldis, flutt nauðug vest
ur yfir hafið tíl Englands fyrst
og þaðan til Celle, þar sem
hún lézt fáum árum síðar að-
eins 24 ára að aldri. Hún hef
ur verið glæsikona, og sjáið
þér bara til, hvað Margrét
Bretlandsprinsessa líkist þess
ari frænku sinni og einkum er
það sjarminn, sem einkennir
þær báðar. Caroline Mathilde
var höfð í haldi í gömlu her
togahöllinni í Celle þau þrjú
ár, sem hún átti þar eftir ólifuð
og var jörðuð í kirkjugarði sókn
arkirkjunnar þar. í svoneinda
franska garðinum í þessari
borg stendur minnismerki um
þessa ógæfusömu drottningu.
Borgin Celle er efni i góða
grein út af fyrir sig, með fall
egri byggingarlist frá liðnum
öldum, og þar er t. d. elzta leik
hús i Þýzkalandi, bráðum tvö
hundruð ára gamalt, Kastala-
leikhúsið svonefnda, og fjöldi
sögulegra minja og listaverka.
— Þér sögðuð áðan, að í föð
urætt væruð þér dönsk-Þýzk.
— Já, vel á minnzt. Það stóð
einu sinni í blaði yðar ekkí
alls fyrir löngu, að ég væri
af þýzk-pólskum ættum. Þetta
verð ég að fá leiðrétt.
— Er það slæmur misskiln
ingur?
— Já, í mínu ungdæmi þótti
það ekki sérlega göfugt ætt-
erni. Svo kemur þetta á prentí
í blaði yðar, og ég varð svo
hissa, að ég átti ekki orð. En
síðar, þegar presturinn fyrir
norðan heldur fram þessu
sama, þá gekk nú svo fram af
mér, að ég hélt ég mundi bara
fá slag.
— Hvemig er annars ætt-
emið í stóram dráttum?
— Móðir mín var ungversk,
dóttir óðalsbónda þar í landi,
hún hét Stefanía Barkany, og
systir hennar var Maria Bark-
any, sem var ein frægasta leik
kona í Berlín á öðrum og
þriðja áratug aldarinnar, fór
fyrst með aðalhlutverkin í leik
ritum eftir ritsnillinginn
Gerhart Hauptmann, og heim
íli hennar þar í borg var lengi
miðstöð listamanna og mennta-
manna víðsvegar úr Evrópu
um margra ára bil. Þar var ég
tíður gestur, þegar ég var að
byrja söngferil minn og kynnt
ist vel mörgu heimsfrægu fólki.
Faðir minn, Jens Weile, var
Þýzk-danskur, úr Danmörku
kominn af hinni kunnu Weile-
ætt á Jótlandi, þeir voru þar
kaupmenn og iðjuhöldar og
hófu framleiðslu hins fræga
Álaborgarákavítis, og sumir
voru í hirð Danakonungs. Einn
þeirra ættmenna var Jakob
Peter Severin forstjóri Græn
landsverzlunarinnar og styrkti
hann Hans Egede, sem nefndur
hefur verið postuli Grænlands
Faðir minn var fornfræðingur
og prófessor í þeirri grein
Framhald á bls 12