Morgunblaðið - 03.03.1984, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. MARS 1984
9
itaigfM ináD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 233. þáttur
Árni Þórðarson í Reykjavík
skrifar mér hið ágætasta bréf,
svo sem ég átti von á, og birtist
það hér orðrétt, að slepptum
persónulegum ávarps- og
kveðjuorðum:
„Ég hef lengi haft þá stað-
föstu skoðun að unnt sé og
reyndar auðvelt að útrýma
þágufallssýki úr máli manna
með hnitmiðuðu samstilltu
átaki skólanna, en til þess þarf
dugmikinn forustumann,
skipuleggjara.
Auðvitað er hægara um vik
að slá svona fullyrðingu fram
en finna henni haldgóð rök til
staðfestingar. Vitna má þó í til
áréttingar ánægjulegt dæmi
frá hliðstæðu þegar skólunum
tókst skömmu fyrir miðja öld-
ina að uppræta með öllu flá-
mælið, er svo var nefnt, bæði í
tali og riti. Þarna unnu barna-
skólarnir stórvirki íslensku
máli til leiðréttingar og fegr-
unar. Var þó við ramman reip
að draga. Flámælið var mjög
útbreitt og rótfast víða um
land og viðfangsefnið við-
kvæmt og erfitt í meðferð þar
sem um hljóðfræði og fram-
burð var að ræða. Þess vegna
var árangurinn hreint undra-
verður. Var það því að þakka
hversu vel var að herferðinni
staðið á allan hátt og viljinn
og samstaðan einhuga.
Prófessor Björn Guðfinns-
son skipulagði og stjórnaði
þessu einstaka átaki. Hann
hafði til framkvæmda valið lið
er hann hafði sérstaklega æft
til verka. Úrtöluraddir heyrð-
ust aldrei, að árangur næðist
ekki né því síður að verkið
væri óþarft og réttast að leyfa
menguninni að halda sitt strik.
Þvert á móti, allir tóku hönd-
um saman að kveða niður
drauginn og það tókst fljótt og
vel. Hættulegri meinvætt, sem
komin var á góðan rekspöl að
stórspilla íslenskri tungu, var
komið fyrir og bærir vonandi
ekki á sér að nýju.
Nú er að taka méranirnar,
eins og farið er að kalla þágu-
fallssýkina á nýju og fínu máli,
sömu tökum og flámælið.
Verkefnið er miklu umfangs-
minna og auðveldara viðfangs
en að ganga á hólm við hljóð-
villuna á sínum tíma.
í fyrstu lotu ber að virkja
sjónvarpið til átaka, þjóðskól-
ann eins og sumir hafa viljað
kalla það. Hér er viðeigandi
verkefni fyrir slíkan áhrifa-
vald sem nær til allrar þjóðar-
innar samtímis. Viðfangsefnið
er létt í meðförum og hefur
þann dýrmæta kost á sparnað-
artímum að vera ódýrt í fram-
kvæmd. Aðeins þarf að finna
ofurlítið hugmyndaríkan fræð-
ara, léttan í túlkun, sem tekst
að búa efnið í áhugaverðan,
hnitmiðaðan búning til flutn-
ings og skýringar 2—3 mínút-
ur í lok frétta tvisvar í viku.
Skólunum yrði auðvelt að
tengja sitt hlutverk að sama
marki þessum örstuttu sjón-
varpsþáttum. Þess er að vænta
að menntamálaráðherra sjái
sér fært að ýta nauðsynjamáli
úr vör.
Ástæða er til að ætla að út-
varpsráði sé ljúft að fá tæki-
færi til að styðja að vernd ís-
lenskrar tungu á þann hátt
sem það ræður við. Ékki er eft-
ir neinu að bíða.“
Um leið og ég þakka Árna
Þórðarsyni þessa skörulegu
hugvekju, vil ég heils hugar
taka undir með honum og
styðja þá tillögu, að sjónvarpið
verði notað sem kennslutæki
til leiðbeiningar um móður-
málið. Rök ættu að vera óþörf,
en ástæða til þess að minna á
stórgóða þætti um uppruna
myndhverfra orðtaka sem
fluttir voru á sínum tíma.
Ég notaði lýsingarorðið
ágætur í upphafi þessa þáttar.
í því held ég að á sé áherslu-
forskeyti eða til ítrekunar, svo
sem í ámálga, ágerast, ámáttleg-
ur o.s.frv. Síðari hluti orðsins
mun myndaður af 3. kenni-
mynd sagnarinnar að geta, gát-
um, en sægur lýsingarorða er
einmitt myndaður með hljóð-
varpi af 3. kennimynd sagna
eftir 4., 5. og 6. hljóðskiptaröð.
Ágætur hefur því líklega merkt
sá sem mikið er getið um, sama
sem frægur, enda er síðar-
nefnda lýsingarorðið dregið af
3. kennimynd sagnarinnar að
fregna, meðan hún beygðist
sterkt: fregna, frá, frágum, freg-
inn. Frægur ætti þá að hafa
merkt: sá sem miklar fregnir
berast af.
Nú er að gerast mikil breyt-
ing á merkingu orðsins ágætur.
Hún er að blikna. Eins og mörg
önnur orð, sem höfð eru til
áherslu, slitnar lýsingarorðið
ágætur. Mörgum skólanema
þykir nú sýnu lakara að fá ein-
kunnina ágætt en gott. Ef ég
skrifa „ágætt" undir stíl eða
úrlausn verkefnis, þarf ég að
bæta við „í óbliknaðri
merkingu" eða öðru þvílíku til
þess að taka af öll tvímæli. Ef
ég spyr fólk hvernig því hafi
gengið í prófi og það svarar:
Svona ágætlega, þá merkir
það, að það býst við einkunn í
kringum 7 á tíustiga. Sem
sagt, orðið ágætlega er tekið
að merkja sama og sæmilega,
en yfir það orð, sem komið er
af sómi, færðist bliknunin
miklu fyrr. Auðvitað var sæmi-
legur að fornu hið mesta hrós.
Jón helgi Ögmundarson fékk
að Hólum franskan prest,
„einn franseis, sæmilegan prest-
mann“, segir í sögu Gunnlaugs
Leifssonar Þingeyramunks af
Jóni.
Alkunna er hvernig for-
skeytið all- hefur misst mátt
og megin. Það var áherslu-
forskeyti að fornu, en hefur
bliknað á nákvæmlega sama
veg og margnefnd lýsingarorð.
Þá þurfum við sífellt að finna
ný áhersluorð um það sem
mikið er, nýjar upphrópanir og
ný blótsyrði. Nú er orðið mökk-
ur mikið áhersluorð, svo og
gras. Mökk.ur af fólki kann að
eiga gras af seðlum.
Eitthvað er ekki lengur all-
gott eða mjög gott eða ágætt
eða sæmilegt, heldur æöislega
gott, algert æöi, geigvænlega
gott, gerræðislega gott o.s.frv. í
óteljandi tilbrigðum. Þegar
mest liggur við, geta menn
jafnvel orðið ógeðslega góðir.
„Disgustingly rich,“ sagði Ag-
atha Christie um vellríka per-
sónu.
Sagnir, sem stýra þágufalli,
halda áfram að taka með sér
þágufall, þótt setningunni sé
snúið yfir í þolmynd, öfugt við
hinar, sem stýra þolfalli, þegar
þolfallið breytist í nefnifalli í
þolmyndinni. Dæmi af síðara
taginu. Hann var tekinn. Dæmi
af síðara taginu: Mér er boðið í
mat í kvöld.
Þetta er hér áréttað vegna
þess ruglings sem verða vill,
þegar fólk tekur að segja: Við
erum boðin í mat í stað þess að
segja: Okkur er boðið í mat.
Hvað merkja hin ósköpin? Við
erum boðin í mat. Vilja menn
hugleiða það?
Sögnin að kyngja tekur með
sér þágufall. Þess vegna segi
ég með Þóri Áskelssyni á Ak-
ureyri: Snjónum kyngdi niður,
en læt mér mislíka: Snjóinn
kyngdi niður, svo sem heyra
mátti í sjónvarpsfréttum á
dögunum.
Þá hefur Þórir Áskelsson
vakið athygli mína á vanda
sagnarinnar að hilma (hylma).
Ritháttur er ekki öruggur, lík-
lega þó með einföldu, ef það er
rétt hjá Jan de Vries að skylt
sé hjálmur. Venjan mun þó
vera sú að skrifa hylma.
En vandinn er einnig fólginn
í því að beygingin er tvenns
konar: hilma, hilmaði, hilmað (1.
flokkur veikra sagna) eða
hilma, hilmdi, hilmt (3. flokkur
veikra sagna). Við Þórir segj-
um að það hafi verið hilmað
yfir eitthvað, en aðrir vilja
hafa það hilmt, og svo er þá
enn óleystur ágreiningurinn
um einfalt eða ypsílon. Hvor
tveggi rithátturinn er gefinn í
orðabók Menningarsjóðs.
P.s.
Ég tek undir það með Stef-
áni Hörgdal á Akureyri, að það
sé svolítið skrýtið að tala t.d.
um fyrstu 11 mánuði ársins.
Meðal þessara 11 mánaða eru
nefnilega nokkrir af hinum
síðustu. En fyrstu tvo til þrjá,
jafnvel fjóra, mánuði ársins
væri eðlilegra.
Fannfergi gerir
usla vestanhafs
New York, 28. febrúar. AP.
GÍFURLEGT fannfergi og hvass-
viðri olli miklum usla í austurríkj-
um Bandaríkjanna í nótt og dag.
Mikið öngþveiti varð á stærri
hraðbrautum vegna skafrennings,
enda hlóð niður allt að 53 senti-
metra djúpan snjó.
Svo ör var ofankoman að
snjólagið hækkaði um fimm
sentimetra á klukkustund í
vesturhluta Pennsylvaníu- og
New York-ríki. Féll snjór á
svæði allt suður til Georgíu og
Alabama, eða sem nemur fjórð-
ungi flatarmáls allra Banda-
ríkjanna.
íshröngl á Huron-vatni rudd-
ist inn í hús á bakka vatnsins.
Mörg- dauðsföll hafa orðið af
völdum óveðursins.
1 Florída gerðu fellibylir og
hvirfilvindar óskunda, tré rifn-
uðu upp með rótum, rafmagns-
línur slitnuðu og hjólhýsi, sem
búið er í, eyðilögðust. Veðrið
berst norður og austur á bóginn.
Þú svalar lestrartkirf dagsins
' stóum Moggans!
Bújörð óskast
á leigu á Suður eða Suðvesturlandi. Þyrfti að henta
^fyrir kúabúskap.
ðþplýsingar í síma 23864.
Sogavegur — Einbýlishús
Til sölu gott og vandað múrhúöað timburhús um 60
fm aö grunnfleti, sem er kjallari, hæð og ris. Á hæð-
inni er eldhús, bað og 2 stór herb. í risi 2 herb.
Steyptur kjallari undir öllu húsinu með vinnuaöstöðu.
Lóð um 750 fm og heimilt aö byggja nýtt hús á
lóðinni.
FASTEIGNASALA
Árna Gunnlaugssonar,
Austurgötu 10 —
Sími 50764.
VALGEIR KRISTINSSON HDL.
Einbýlishús Sauðárkróki
í skiptum fyrir eign í Reykjavík
Einbýlishús á einni hæö, 120 fm, tvöfaldur bílskúr 50
fm, 3 svefnherb. á sérgangi, góð staösetning. Mikil
atvinna á staðnum. Hitaveita. Skipti möguleg á minni
eign í Reykjavík. Verö 2,8 millj.
Opiö í dag
Séreign,
Baldursgötu 12,
símar: 29077 og 29736.
SIMAR 21150-21370
S0LUSTJ LARUS Þ VAIDIMARS
L0GM J0H Þ0ROARS0N HOl
Til sýnis og sölu auk annarra eigna:
Tvíbýiishús í smíðum í Suðurhlíðum
Glæsilegt raðhus á 3 haBöum. Alls um 165 fm. A 1. hæð: er 3ja—4ra
herb. séríbúð. Á 2. hæð og rishæð: er 6 herb. séríbúð og bílskúr fylgir
henni. Húsið er nú þegar fokhelt Engar skuldir áhv. — Allir veöréttir
lausir. Teikning og nánari uppl. aðeins á skrifst.
Úrvals raðhús við Bakkasel
með 6 herb. íbúð á 2 hæðum. Séríbúð, 2ja herb. i kjallara. Ennfremur
rúmgott föndurherb. i kjallara. Góður bilskúr fylgir. Verölaunalóð.
Teikning á skrifst. Skipti æskileg á minna einbýiishúsi. Nánari uppl.
aöeins á skritst.
Glæsilegt lítið raðhús í Mosfellssveit
Nýtt einbýli með 3ja herb. íbúö um 85 fm. Parket á öllum gólfum. Ljós
viöarinnr. Sólverönd 17 fm. Mjög sanngjörn útb.
Endaíbúð við Felismúla
6 herb. á 2. hæð um 140 fm. Tvennar svalir. Bílskúrsréttur. Mikil og góð
sameign frágengin. Skuldlaus eign.
Glæsileg endaíbúö í Heimunum
um 115 fm á 6. hæð í háhýsi viö Ljósheima 4ra herb. Sérinng. af svölum.
Tvær lyftur. Útsýni. Laus fljótlega. fbúðin er öll eina og ný.
Vandað timburhús við Keilufell
Viölagasjóöshús óvenju vel frá gengið meö 5 herb. íbúð um 150 fm á
hæð og rishæð. Snyrting á báöum hæðum. Rúmgóður bílskúr. Lóðin er
ræktuö og frágengin. Teikn. á skrifst.
2ja herb. íbúöir viö:
Æsufell á 5. hæð um 60 fm. Ný teppi, gott skáparými. Útsýni.
Kriuhóla á 4. hæö um 65 fm. Háhýsi. Ljós haröviður. Útsýni.
Drápuhlið í kj. um 75 fm. Stór og góð. Samþykkt. Allt sér.
Hamraborg 1. hæö um 65 fm. Háhýsi. Nokkuö endurnýjuð. Vaktað
bílhýsi fylgir.
3ja herb. íbúðir við:
Sörlaskjól i kj. um 80 fm. Góö, samþykkt, endurbætt. Gott verö.
Barmahlíð rishæö um 75 fm. Sérhiti. Kvistir. Skuldlaus eign.
Kársnesbraut 1. hæö 75 fm. Ný íbúö. Ibúöarhæf, ekki fullgerö. Sér-
þvottahús. Bílskúr fylgir.
4ra herb. íbúðir við:
Vesturberg 3. hæð um 100 fm. Mjög góð í enda. Fullgerö sameign.
Alfhólsveg Kóp. jarðhæð um 100 fm. Allt sér. Aukarými um 36 fm fylgir.
Laugarnesveg 2. hæð um 90 fm. Sérhiti. Stórar svalir. Mikiö útsýni.
Verð aðeins kr. 1,6 millj. „
Hagar — Ægisíða — Nágrenni
Fjársterkur óskar eftir 5—6 herb. góðri íbúö. Skipti möguleg á nýrri 3ja
herb. úrvalsíbúö j vesturborginni.
Helst í vesturborginni
Þurfum aö útvega 3ja—4ra herb. íbúð. Má þarfnast standsetningar.
Af marggefnu tilefni
Aðvörun til viöskiptamanna okkar: Seljið ekki ef útborgun er lítil og/eða
mikiö skipt nema samtimis séu fest kaup á ööru húsnæöi.
Opið í dag laugardag kl. 1—5
Lokað á morgun sunnudag.
ALMENNA
FASTEIGNASAL AH
LAUGAVEG118 SIMAR 21150-21370