Morgunblaðið - 12.05.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LÁUGARDAGUR 12. MAÍ 1984
Strokið varlega
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
Leikfélag Reykjavíkur:
FJÖREGGIÐ
eftir Svein Einarsson.
Lýsing: Daníel Williamsson.
Leikmynd og búningar: Steinþór
Sigurðsson.
Leikstjórn: Haukur J. Gunnarsson.
Sveinn Einarsson hefur í
blaðaviðtölum lýst því yfir að
Fjöreggið sé ekki nýstárlegt leik-
rit. Það eru orð að sönnu. Hér er
komið stofuleikrit í raunsæisstíl,
örlagasaga borgaralegrar fjöl-
skyldu. Efnið er gamalkunnugt,
en verkið með ýmsum sjónar-
hornum sem gerir það forvitni-
legt.
I upphafi leiks erum við leidd
inn í hversdagsheim sem smám
saman verður áþreifanlegur. Bak
við yfirborðið er annar og stærri
heimur, mannlegur vandi. Upp-
hafið minnir um margt á Stund-
arfrið Guðmundar Steinssonar
án þess að vera eftiröpun. Sveinn
Einarsson velur aðrar leiðir til
tjáningar en Guðmundur Steins-
son þótt þeir eigi margt sameig-
inlegt.
Það er að mörgu leyti aðdáun-
arvert að fylgjast með þeirri
hógværð sem einkennir leikrita-
höfundinn Svein Einarsson.
Hann fer sér að engu óðslega.
Með því að draga upp mynd fjöl-
skyldu sem stendur á tímamót-
um og gera það án dómara-
skikkju segir hann okkur mikil-
væga hluti. Hann er kannski ekki
með nýjustu fréttir af fólki, en
ýmislegt sem hollt er að rifja
upp.
Hógværð Sveins Einarssonar
sem fyrr var nefnd heldur að
vísu aftur af honum. Ég hef aldr-
ei talið það galla hjá höfundi að
vera agaður, vinna í anda rækt-
unar. En stundum hvarflar það
að manni að meira miskunnar-
leysi, hrjúfari tjáning hefði bet-
ur komið til skila ýmsu því sem
Sveinn Einarsson vill segja með
Fjöregginu. Boðskapurinn undir
lokin er fremur máttlítill, en
ákaflega virðingarverður og
geðfelldur eins og hann er fram ’
borinn. Aftur á móti er þessi
boðskapur í skugga sprengjunn-
ar og í anda grænfriðunga búin
að veltast lengi uppi í fólki og af
honum dálítið súr keimur.
Það þarf ekki að segja neinum
að Sveinn Einarsson er einn af
okkar helstu leikhúsmönnum og
hefur haft mikil áhrif á íslenska
leikritagerð og hvernig hún hef-
ur verið túlkuð. Sveinn er góður
leikstjóri og hefur alltaf haft
mikið að segja sem slíkur. Þegar
hann gerist leikritaskáld er eins
og hann kappkosti að fara troðn-
ar slóðir, skyggja ekki á hina
smáu menn góðrar viðleitni. í
leikskrá eru birt eftir hann nokk-
ur ljóð. Eitt þeirra nefnist Um
ljóð. Þar er þetta erindi:
í einveru skriftanna
tekur ljóðið á sig persónugervi:
ljóðið svarar skáldinu,
og hann strýkur því varlega,
eins og lítilli mynd úr leir
eða einhverju öðru veglegra efni
eða jafnvel stórri mynd úr hvaða efni
sem vera skal.
Tvær síðustu línurnar hafa
greinilega villst inn í erindið. En
lýsingin á því hvernig skáldið
strýkur ljóðinu varlega gildir um
leikritaskáldið Svein Einarsson
og það efni sem Fjöreggið er til
vitnis um.
Fjölskyldan í Fjöregginu er af
því tagi sem verður að kalla
dæmigert fyrir vel stæða Reykja-
víkurfjölskyldu. Þetta er nýríkt
fólk á mörkum tveggja heima.
Fjölskyldufaðirinn er maður á
uppleið lítt háður þeirri veröld
sem velferðin er sprottin úr. Eig-
inkonan er brúða með ófull-
nægða drauma, vissa tilhneig-
ingu til að gera uppreisn gegn
ofríki hins hefðbundna. Dóttirin
er pabbastelpa sem er alráðin í
að lifa og njóta, geðjast föður
sínum í einu og öllu. Annar son-
anna er á Kleppi, orðinn úrhrak.
Hinn sonurinn er að velta fyrir
sér hlutunum, en veit ekki hvað
hann vill. Það hefur láðst að gera
grein fyrir hvers vegna synirnir
eru svona óhamingjusamir. Þess
vegna verður dóttirin sterkari
persóna en þeir og fyllilega sam-
kvæm sjálfri sér. Afinn með Ein-
ar Ben á vörunum og Unga ís-
land og allt það er aðeins tíma-
skekkja. í hann þarf ekki að eyða
miklu púðri þótt það sé gert,
stundum með árangri, oft án
annars en setja klisju upp á
leiksvið. Snjöll túlkun Gísla
Halldórssonar er of fyrirferð-
armikil.
Það eru einkum tveir leikarar
sem í athyglisverðri leikstjórn
Hauks J. Gunnarssonar öðlast
líf. Þorsteinn Gunnarsson birtist
í Fjöregginu sem túlkandi hins
góða kaupsýslumanns. Þorsteinn
skilar hlutverki sínu með þeim
hætti að við trúum því að Ólafur
sé af holdi og blóði. Pálmi
Gestsson sem leikur soninn Arn-
ór nær því að sýna okkur óróleik
Þorsteinn Gunnarsson og Guðrún Ásmundsdóttir í hlutverkum sínum.
Mannlíf og fólk
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
Það verður ekki annað sagt en
að Einar Hákonarson sé duglegur
og afkastamikiil málari er ekki
lætur deigan síga heldur sækir
stöðugt á brattann.
Ekki eru nema tvö ár síðan
hann hélt stóra sýningu að
Kjarvalsstöðum þó hann stæði
þá í ströngu á öðrum vígstöðv-
um, sem að nokkru mátti marka
á sýningunni. Nú er hann kom-
inn aftur með hálfu stærri sýn-
ingu, því að auk 79 málverka er
fylla Vestursal Kjarvalsstaða,
þá sýnir hann 89 grafík-myndir í
hliðarsal. Er það yfirlitssýning á
ferli hans sem grafík-listamanns
og eru t.d. 30 myndanna nýjar af
nálinni. Eins og skeði með fleiri,
er ekki höfðu aðstöðu til eigin
vinnu þá gleymdi hann sjálfum
sér er hann hóf að kenna öðrum
listgrafík í Myndlista- og hand-
íðaskóla íslands. En nú hefur
Einar komið sér upp fullkominni
vinnuaðstöðu heima fyrir og hef-
ur á ný tekið til hendinni við
grafíkina af fullum krafti. Skipt-
ir vinnu sinni á milli málverks-
ins og koparplötunnar, en slíkt
telst góð og holl samvinna og
jafnfram ágæt tilbreyting.
Á síðustu tveim árum hefur
Einar nær óskiptur getað helgað
sig málverkinu og sér þess
greinileg merki á sýningunni því
að vinnubrögðin eru í senn heilli
og afslappaðri. Þessi sýning er
þannig öllu veigameiri en sú er
hann hélt fyrir tveim árum,
einnig þótt eingöngu sé litið til
málverksins. Grafíkin er svo sér-
stök viðbót er undirstrikar
sterka stöðu hans í þeirri list-
grein hérlendis. Það, sem eink-
um vekur athygli á þessari sýn-
ingu er þróaðari litferil en áður
hefur sést frá hendi Einars og
kemur það einkum fram í mynd-
inni „A heiðinni" (46). Eftir
margar heimsóknir er það þessi
mynd er stendur skýrast og
ferskust í minni mínu fyrir
myndræn gæði. Annað, sem mér
þykir einnig sláandi, er hve
miklu hrifmeiri þær myndir eru
yfirleitt, sem eru byggðar upp á
einum grunnlit, heldur en þær
myndir sem byggðar eru upp á
andstæðum og hvellum lita-
hljómum. Gott dæmi um þetta
eru rauðu myndirnar á sýning-
unni og svo myndir eins og
„Kona í sóffa" (57) og „í orlofi"
(34), jafnframt öllum þeim
myndum er byggðar eru upp
samkvæmt svipuðum viðhorfum.
Þessar myndir virðast betur
unnar en margar aðrar þótt fjöl-
þættari séu og gæti það vísað til
þess að yfirveguð og hnitmiðuð
vinnubrögð henti Einari betur
en þau hin hröðu og stöðluðu er
hafa einkennt myndstíl hans til
þessa.
Alveg frá því að Einar kom
fyrst fram fyrir 17 árum hefur
fígúran verið ríkjandi í myndum
hans, en lengi vel meira sem
myndtákn en af holdi og blóði.
Nú virðist breyting hafa orðið á,
því að fígúrurnar hafa öðlast
sterkari mannlegri einkenni,
brjótast meira um á myndfletin-
um. Jafnframt víkur hin staðl-
aða fígúruímynd er lítið hefur
breyst í gegnum árin ásamt hin-
um skreytikenndu formeingum
um set.
Að framanskráðu má ráða að
Einar Hákonarson sé á réttri
þróunarbraut í málverkinu og að
enn meiri breytinga megi vænta
í myndgerð hans í náinni fram-
tíð. Ekki þó breytinganna vegna
en sem óhjákvæmilega afleið-
ingu þess að Einar helgar sig nú
alfarið listrænni sköpun, í fyrsta
skipti á ævinni. Slíkt hefur gríð-
armikið að segja um einarðleg
og rökrétt vinnubrögð.
í grafíkinni má einnig sjá
nokkur umskipti sem virðast
vera áhrif frá málverkinu og
þeirri þróun er þar á sér stað.
Hér er Einar á heimavelli, því að
grafíkin er hans sterka hlið, nú
nostrar hann ekki eins mikið við
blæbrigði og vinnur rakleitt á
plöturnar að því er virðist. Verð-
ur fróðlegt að sjá hvaða stefnu
listamaðurinn markar sér á
þessu sviði í framtíðinni.
Annað mál er að grafíkin nýt-
ur sín ekki sem skyldi í gangin-
um, til þess er hann of hrjúfur,
jafn margar myndir er spanna
langt tímabil kalla á sérsýningu
í hlýlegri sýningarsal.
Þetta er stærsta sýning Ein-
ars Hákonarssonar til þessa og
jafnframt einnig sú athyglis-
verðasta, staðfestir að listamað-
urinn stendur mitt í athyglis-
verðri þróun.