Morgunblaðið - 16.06.1985, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. JÚNÍ 1985
C 5
hverfar og einlægar uppstillingar, þar sem
blíðleikinn rímar við harmoníska heild
verksins. í þessum verkum er það umfram
allt snertingin, sem miðlar ástinni og tjáir
hana, ellegar þá samruni viðkomandi ein-
staklinga líkt og þeir verði hluti hvor af
öðrum í ástinni. I nokkrum verkanna má
sjá karl og konu í klæðum en oftast eru
þau nakin og þá ávallt mótuð af siðfærn-
islegri varfærni. Þannig eru kynfæri karl-
mannsins ávallt falin og kynfæri konunn-
ar sjaldan sýnileg. Andspænis þessum
verkum stendur áhorfandinn utan við
myndefnið. Honum er aldrei boðið — hug-
lægt séð — að taka þátt í „ástaratlotun-
um“ og samsama sig þeim einstaklingum,
sem gefur að líta í verkinu, líkt og algengt
er í evrópskri myndlist, sem hefur konuna
og nekt hennar að myndefni.
DÝRKUN 1940
brons, 38 sm
í annan stað var myndefnið kona og
barn — móðurást — einkar hugleikið
listamanninum. En það myndefni verður
að teljast ámóta upphaflegt og listin sjálf.
Þau verk, sem lýsa sambandi barns og
móður, eru frá ólíkum tímum og því unnin
með margvíslegri formskrift. Inntakið er
þó ávallt sami grunntónninn: „frumeðli
móðurástarinnar", verndin og sá sannleik-
ur að barnið vex af móðurinni. í þessum
verkum kemur fram óvenju djúpstæð og
einlæg tjáning hjá Ásmundi. Ennfremur
kemur greinilega fram í þessum verkum
virðing listamannsins fyrir konunni og
MAÐUR OG KONA 1943
brenndur leir, 27 sm
ÍMHMMWfc
VATNSBERINN 1937
steypa, 56„5 sm
eiginleikum hennar að ala barn. Þessi sér-
staða konunnar — að tendra líf — gerir
það að verkum að myndefnið tekur oft á
sig næsta trúarlega mynd, líkt og í verkinu
Dýrkun þar sem lögð er áhersla á tiginleik
fyrirmyndarinnar. 1 öðru verki minnir
listamaðurinn á vald og ábyrgð móður, í
túlkun sinni á þjóðsögunni Móðir mín í kví
ÞVOTTAKONUR 1937
brenndur leir, 37,5 sm
kví, en um þá mynd kemst Halidór Lax-
ness svo að orði í bók sinni um Ásmund:
„Ýmsir telja þessa mynd ekki aðeins eina
snillilegasta smíð í þessari skemmu, en ég
held hún sé líka sú af myndum meistarans
sem fyrir dýpt og átakanleik yrkisefnisins
er því næst að kalla í himininn."
Á fjórða áratugnum skóp Ásmundur
fjölda verka þar sem myndefnið er vinn-
andi fólk. f flestum þessara verka er um að
ræða konur við vinnu, digurvaxnar og
sterklegar, afmáðar öllum „kvenlegum"
gildum og táknum og mótaðar af erfiði
sínu og þjáningu.
í þeirri formrænu einföldun, sem átti
sér stað í list Ásmundar á þessum árum,
öðlaðist kvenímyndin nokkuð tvíbenta sýn.
Konan er sýnd við vinnu, en jafnframt er
hún einfölduð í frumdrætti sína, líkt og
listamaðurinn hafi viljað draga fram
hennar innra eðli. Ásmundur mótar ekki
nákvæma raunsæislýsingu heldur yrkir
hann í þriðju persónu og undirstrikar
dygðir og hetjuskap þessara kvenna, sem
Ásmundur segir að hafi „barist við tiiver-
una án nokkurrar tækni, verndað menn-
ingu okkar og sögu og fært okkur landið
betra en þær tóku við því“.
í þeim myndum þar sem myndefnið er
kona við vinnu koma vel í ljós fagurfræði-
legar hugleiðingar listamannsins, sem
áleit að fegurð væri ekki aðeins að finna í
konunni sjálfri heldur og í hreyfingum
hennar og atferli. Þannig er vinnandi kona
fallegri en sú aðgerðarlausa. Þetta tengist
einnig þeirri lífsskoðun Ásmundar að
vinnan væri frelsandi afl og að henni
fylgdi hamingja, en iðjuleysi væri löstur.
Konan í list Ásmundar birtist einnig í
óeiginlegri merkingu, sem allegóría, lýsing
á yfirnáttúrulegum fyrirbærum eða bók-
menntaleg vísun. I þeim tilvikum greinum
við hana hér á sýningunni sem tákn í víð-
tækri merkingu.
Þetta myndefni spannar nánast allan
listferil Ásmundar og er því túlkað á fjöl-
breytilegan hátt. Það virðist sem þetta
myndefni hafi oft orðið listamanninum
örvun til formrænna umbreytinga og
endurnýjunar. Það er líkt og hið táknræna
eðli myndarinnar hafi orðið Ásmundi örv-
un og hvatning til nýsköpunar líkt og fram
kemur í verkunum Vatnsaflið, Stríð og
flótti og Tröllkona.
Eitt af því athyglisverðasta í þessu
myndefni er túikun listamannsins á nátt-
úrunni, en í list Ásmundar er hún í flest-
um tilfellum samsömuð konunni. Móðir
jörð er sköpuð í líki konu og Gróður jarðar
einnig. Er þetta í raun gömul og þekkt
líking og virðist hún einfaldlega grund-
vallast á því að bæði konan og náttúran
kveikja líf. Þá eru einnig önnur náttúru-
fyrirbæri táknuð með ímynd konu, þvó svo
að heiti þeirra séu ekki kvenkyns í ís-
lenskri tungu; t.d. Svört ský, Vetur og Tón-
ar hafsins. Hér tekur Ásmundur sér
skáldaleyfi og riftir hinum hefðbundnu
tengslum milli heitanna og fyrirbæranna
sjálfra.
Þó svo að myndefninu konan í list Ás-
mundar Sveinssonar sé skipt í framan-
greinda þætti þá er sú greining engan veg-
inn endanleg og afgerandi. Ljóst er að
þessir aðgreindu flokkar geta skarast heil-
mikið eftir því með hvaða hugarfari og út
frá hvaða sjónarhorni áhorfandinn skoðar
listaverkið. Þessi uppstilling er aðeins ein
tillaga. í list er enginn einn sannleikur.
Höíundurinn er listfrædingur og
safnvöröur Ásmundarsafns.
Hvernig væri að
veljaréttu stöngina?
Komdu við í Hafnarstræti 5 og skoðaðu frábært úrval okkar af veiðistöngum.
Allar ABU-stangirnar eru með vönduðum lykkjum, þannig að línan rennur mjúklega í gegn.
Verð og gæði við allra hæfi. ^