Morgunblaðið - 15.08.1985, Blaðsíða 16
16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. ÁGÚST 1985
Minning:
Þórarinn Þórarinsson fyrr-
verandi skólastjóri Eiðum
Fæddur 5. júní 1904
Dáinn 2. ágúst 1985
Þórarinn Þórarinsson er hniginn,
styrkur stofn felldur við foldu. Eigi
munum við framar leita liðveizlu og
yndis í návist hans á jörðu. Drengi-
legt augnatillit og þróttmikil við-
brögð karlmennis eru á brottu. Eng-
inn nýtur lengur einlægni, undir-
hyggjuleysis og fölskvalausrar vin-
áttu hins alspaka öldungs.
Mikil hamingja var að eiga slíkan
mann; hamingja þeim, er við hann
kynntust og þjóðinni allri. Nú erum
við þeim heillum horfin, að því er til
hans tekur.
Meðal þeirra, er brugðu birtu yfir
Austurland um og fyrir miðja þessa
öld, var Þórarinn Þórarinsson fram-
arlega í fylkingu. Hann stýrði þá
Alþýðuskólanum á Eiðum, stofnun-
inni er ævilangt átti hug hans allan.
Ungur hafði hann gengið undir
þetta merki og gjörzt kennari á Eið-
um árið 1930, en tekið við skóla-
stjórn átta árum síðar og gegndi
henni til ársins 1965.
Eiða bar hátt þessa áratugi alla.
Við, sem bjuggum niðri í Fjörðum
ellegar um sveitir Austurlands,
vissum, að þar var menningarmið-
stöð fjórðungsins, höfuðból mennta
austan fjalla. Og fyrir þessum höf-
uðstað réð Þórarinn Þórarinsson;
einnig það var okkur kunnugt frá
fyrstu tíð. Þangað hlaut leiðin að
liggja fyrr eða síðar, undir styrka
hönd Þórarins. Þar hlutum við
þennan makalausa frumgróða
menntunar og þroska, sem enginn
getur notið í sama mæli og liðlega
fermdur unglingur, er hann hleypir
heimdraganum í fyrsta sinni og
kemst á góðan skóla. Veröldin
opnast. Hún er víð og stór, albjört
og þrungin hvers konar góðum kost-
um.
Þórarinn var einarður og eftir-
gangssamur skólastjóri, en án slíkra
eðliskosta skyldu menn ekki fást við
það starf. Gott var undir að búa.
Enginn þurfti að velkjast í vafa um
það, hvað hæfði. Sjálfsmynd skólans
var skýr — og þar með kennaranna
og nemendanna. Það var sæmd að
vera Eiðamaður.
Kennari var Þórarinn með af-
brigðum. Saga var honum svo hug-
leikin, að nemendur gleymdu stund
og stað og bjallan kom yfir þá í lok
kennslustundar eins og ónotalegur
hrekkur. En þá gátu menn að sama
skapi tekið til við að hlakka til
næstu samveru við Þórarin og þau
stórmenni löngu liðinna alda, sem
okkur þótti hann líkjast mest og
raunar vera handgenginn sjálfur.
Hitt lá sízt í láginni, aö Þórarinn
var Austfirðingur, eins og við; fædd-
ur á Valþjófsstað 1904, sonur hefð-
arklerks, er sögur fóru af. Austfirð-
ingur af öllu hjarta ævilangt. Saga
Austurlands eitt hans fjölmörgu og
óþrjótandi hugðarefna. Heimamað-
ur á Fljótsdalshéraði. Gott var að
sækja hann heim og una á skrif-
stofu hans stund og stund, innan um
allr bækurnar hans og aðrar þær
gersemar tl fræðslu og skemmtun-
ar, sem ungur hugur seint fékk virt
fyrir sér að fullu.
Heima var einnig konan hans,
Sigrún Sigurþórsdóttir, glæsileg
með afbrigðum, hógvær og bjó yfir
þokkafullri reisn, sem ekki var
utanbókarlærð, heldur meðfædd.
Börnin voru á ungum aldri, er þessi
saga gjörðist; sum ekki komin til
sögu. Leitun var að jafnmenntri
fjölskyldu.
Þórarinn var guðfræðingur að
mennt og hafði framazt við nám er-
lendis í þeirri grein á unga aldri.
Þetta fór ekki leynt í kennslu hans,
þótt enginn væri knúinn til að bera
fram játningar. Þórarinn var gagn-
menntaður húmanisti af því tagi,
sem þeir einir geta orðið, er vita af
Guði öllum stundum, en hafa nafn
hans ekki í flimtingum.
Hér verður að öðru leyti ekki sögð
ævisaga; einungis vinur kvaddur,
óðlingur, sem ekki gleymist. Leiðir
okkar Þórarins áttu reyndar eftir að
liggja saman víðar en austur á Eiö-
um. Eftir að hann lét af embætti,
bjó hann í Reykjavík ásamt fjöl-
skyldu sinni. Á þeim árum var hann
kominn i framvarðasveit íslenzku
Þjóðkirkjunnar og sat m.a. í Kirkju-
ráði. Kirkjan hugöist stofna skóla í
Skálholti. Þórarinn gjörðist forystu-
maður um undirbúning þess máls.
Félag var stofnað 1969, Skálholts-
skólafélagið. Þar var Þórarinn for-
maður. Það varð hlutskipti mitt að
koma þessum skóla á fót og efla
hann fyrstu tíu árin. Þann tíma all-
an var stuöningur Þórarins óbrigð-
ull, hugurinn samur frá ári til árs
og hvernig sem mál skipuðust.
Þegar farið verður að skrifa sögu
Skálholts hins nýja, er þess að
vænta, að tryggðin verði efst á
baugi, tryggðin við kirkju, stað og
skóla. Flest var mótdrægt í fyrst-
unni. En staðfesta þeirra manna,
sem aldrei brugðust hinum, er settir
voru til verka, réð hálfum sigri eða
meir.
Einn þeirra var Þórarinn Þórar-
insson, sem á unga aldri haföi tekið
ástfóstri við menntir og menning-
arviðleitni og gjörðist á efri árum
verndari hins unga lýðháskóla í
Skálholti. Umhyggja hans var ein-
stök. Og engan skugga bar á tryggð
hans. Hún var stríð og styrk í mót-
lætinu, innileg þegar úr tók að ræt-
ast. Og hún entist, unz yfir lauk.
„Þar liggur nú sá, sem dyggastur
var og drottinhollastur," var eitt
sinn sagt yfir moldum manns. Ég
þekki vart nokkurt eftirmæli feg-
urra. Mér virðist það eiga við um
Þórarinn Þórarinsson. Raunar var
hann einskis manns þénari og átti
vart annan Drottin en þann, sem
öllu ræður. En dyggur var hann —
og svo hollur því málefni, er hann
hafði fallizt á að þjóna, að rúm hans
var ætíð skipað og í öllum hríðum.
Gott var að treysta slíkum vopna-
bróður. Dyggð og hollusta vaxa
raunar tæpast á berangri. Þær nær-
ast á fóstbræðralagi þeirra sam-
herja, er ekki gjöra hluti að álitum,
heldur veitast að í hverju máli,
drengilega og af heilindum, en
bregðast ekki í raun. Þannig var
Þórarni Þórarinssyni farið, þegar
hann hafði markað stefnu.
Þegar þau Þórarin og Sigrúnu bar
að garði á Skálholtsskóla, rann
ævinlega upp stórhátíð. Hlýja Þór-
arins, glettni hans og skapfesta
gjörðu hverjum manni gott í geði.
Hátt á áttræðisaldri lék hann svo
við hvern sinn fingur innan um ung-
mennin, að aldursmunur hvarf með
öllu. Sigrún auðgaði vinahópinn á
allar lundir. Þegar við Dóra hugsum
til þessara ára, þykjumst við með
sanni geta sagt, að „þar höfum við
marga glaða stund lifað", eins og
eitt sinn var að orði komizt af
áþekku tilefni.
Þórarinn Þórarinsson átti löngum
við vanheilsu að stíða, en þá byrði
bar hann af sama þreki og annan
andbyr. Vissu fæstir, hvað honum
leið í þessu efni aðrir en nánustu
ástvinir. Nær lokum síðastliðins árs
kreppti að honum harður sjúkleiki,
og lá Þórarinn rúmfastur eftir það,
unz úr sleit nú fyrir nokkrum dög-
um. Sigrún fetaði æviveginn endi-
langan við hlið Þórarins. Hún var
einnig hiö næsta honum í örðugustu
rauninni.
Við leiðarlok þökkum við, ég og
kona mín og reyndar börnin okkar
bæði, þessum göfuga ferðafélaga
samfylgdina um lífsins úfna og un-
aðsríka haf. Sigrúnu og börnum
þeirra Þórarins vottum við okkar
dýpstu samúð við fráfall hans. Jafn-
framt minnum við á, að öllum eru
endurfundir ætlaðir á þeim „feg-
insdegi fira“, er Drottinn kallar
hina trúföstu, hina tryggu, til leiks-
ins á ný.
Heimir Steinsson
Einn úr hópi hinna svonefndu
Viginti quattour er horfinn af jarð-
lífssviðinu. Þeir voru óvenju
margir af stúdentunum frá árinu
1924, er innrituðust í guðfræði-
deild háskólans. Af alls 41 stúd-
ent, 34 piltum og 7 stúlkum, luku
17 guðfræðiprófi, og þar af gerð-
ust prestar um lengri eða skemmri
tíma 15. Tveir snéru sér að öðrum
störfum í þjóðfélaginu. Annar
þeirra, Þórarinn frá Valþjófsstað,
sonur síra Þórarins prests þar
Þórarinssonar, er látinn, rúmlega
áttræður að aldri.
Þórarinn var kennari og skóla-
stjóri á Eiðum á Fljótsdalshéraði í
35 ár, frá 1930 til 1965. Þá lá leiðin
til Reykjavíkur, líkt og flestra
embættismanna utan af landi, er
þeir hætta störfum. Áreiðanlega
verður nafn Þórarins tengt Eiðum
um ókomin ár. Þar vann hann
ævistarfið.
Ánnað mun einnig halda nafni
hans á lofti: áhugi hans á fram-
gangi Skálholtsskóla. Hann hafði
kynnt sér starf lýðháskóla erlend-
is í orlofi sínu 1959—1960. Hann
var fyrsti formaður Skálholts-
skólafélagsins og gegndi því starfi
um langa hríð. Áhugi hans á þessu
máli var brennandi alla tíð. Ég
mun lengi minnast ræðu þeirrar.
er Þórarinn flutti við fyrstu skóla-
slit Lýðháskólans í Skálholti, vor-
ið 1973. Ég hafði verið kennari þar
veturinn á undan. Einkum eru
mér minnisstæð þau orð hans við
það tækifæri, að hann óskaði þess
að Skálholtsskóli nyti aldrei hylli
vondra manna. Þau orð vona ég að
standi í fullu gildi allan þann tíma
sem Skálholtsskóli á eftir að
starfa.
Með samúðarkveðjum til ætt-
menna Þórarins frá Eiðum.
Auðunn Bragi Sveinsson
Kveðja frá
Skálholtsskóla
Þá Þórarinn Þórarinsson er
kvaddur hinztu kveðju, er við
hæfi, að Skálholtsskóli minnist
hans með þökk. Hann var einn
þeirra frumkvöðla, sem áttu þá
hugsjón að hefja merki lýðhá-
skólastarfs á íslandi til vegs. Þá
hugsjón vildi hann láta rætast
með stofnun lýðháskóla í Skál-
holti. Það tókst. Þórarinn var
fyrsti formaður Skálholtsskólafé-
lagsins og megindriffjöður þess
fram til þessa. Hann vann að því
ötullega að koma á fót þeim skóla,
sem nú er í Skálholti. Það var
skóli og skólaform að hans skapi.
Mannrækt og manngöfgi skyldu
sitja í fyrirrúmi. Þetta þekkja
gamlir nemendur Þórarins frá
Eiðum, svo og aðrir þeir, sem um
Eiða hafa farið og séð merki þess
skóla.
Skálholtsskóli hefur nú starfað í
þrettán ár. Mannrækt er þar enn í
hávegum höfð, og manngöfgi skip-
ar sama sess. Sú hugsjón, sem
Þórarinn vildi, að til vegs væri
hafin, situr í öndvegi.
Skólinn er þakklátur fyrir starf
Þórarins og hina miklu elju hans
við að skapa skólaformi lýðháskól-
ans sess í íslenzku menningar- og
skólalífi.
Fjölskyldu Þórarins er vottuð
samúð við andlát hans. Guð blessi
minningu Þórarins Þórarinssonar.
Gylfi Jónsson rektor
Þórarinn Þórarinsson fyrrver-
andi skólastjóri var ötull stuðn-
ingsmaður skóg- og trjáræktar og
átti lengi sæti í varastjórn Skóg-
ræktarfélags íslands og í ritnefnd
þess í mörg ár.
Þórarni var það í blóð borið að
styðja hvern þann málstað er
varðaði framfarir í þjóðfélagi
okkar og gilti það jafnt um
mannrækt sem og eflingu hins
náttúrulega gróðurríkis hér á
landi og má víða rekja spor hans á
þeim vettvangi. Hann tilheyrði að
vissu leyti þeirri kynslóð sem oft
er kennd við aldamótin — og átti
sér það markmið að efla íslenskt
æskufólk að ráðum og dug — Þór-
arinn bar þess alltaf nokkur merki
að hann hafði orðið fyrir miklum
áhrifum frá þeirri vakningaröldu
sem gekk yfir landið á fyrstu ára-
tugum þessarrar aldar, og var
þess ávallt reiðubúinn að taka
undir hvar sem örlaði á þeim já-
kvæða hugsunarhætti sem þá
ríkti. Slík var reynsla okkar sem
störfuðum með honum að skóg-
ræktarmálum. í öllum umræðum
um þau mál kom fram bjartsýni
hans á gróðurmátt íslensks jarð-
vegs og fullvissa um að með auk-
inni menntun og reynslu mundi
okkur auðnast, að því er skóg og
trjárækt varðar, að „ganga til
góðs götuna fram eftir veg“ og
klæða landið þeim ríka gróðri sem
það á skilið.
Þórarinn naut trausts og virð-
ingar meðal skógræktarfólks víða
um land. Því til staðfestingar var
honum ánafnaður sérstakur lund-
ur „Þórarinslundur" í landi Hall-
ormsstaða á aðalfundi Skóg-
ræktarfélagsins sem haldinn var á
Egilsstöðum árið 1981 og á sama
fundi var hann kjörinn heiðursfé-
lagi þess.
Við sem nutum starfskrafta
Þórarins Þórarinssonar á vegum
Skógræktarfélags íslands erum
þakklát fyrir samfylgdina og þann
mikla skerf sem hann lagði til
skógræktarmála. Aðstandendum
vottum við einlæga samúð.
Megi minning hans lengi lifa.
Fyrir hönd stjórnar Skógrækt-
arfélags íslands,
Hulda Valtýsdóttir, for-
maður Skógræktarfélags íslands
Snorri Sigurðsson, framkvæmda-
stjóri Skógræktarfélags íslands
Kveðja frá Átthaga-
samtökum Héraðsmanna
í október árið 1972 komu saman
á heimili Stefáns Péturssonar frá
Bót nokkrir brottfluttir Héraðs-
menn til þess að ræða um að sam-
eina Héraðsmenn í Reykjavík og
nágrenni í eitt félag. Þórarinn
Þórarinsson fyrrverandi skóla-
stjóri á Eiðum var ásamt Stefáni
einn af aðalhvatamönnum að
þessum fundi.
Átthagasamtökin voru síðan
stofnuð 5. nóvember sama ár, Þór-
arinn var kjörinn ritari samtak-
anna og var endurkjörinn í það
starf til ársins 1977 er hann baðst
undan endurkjöri. Hann var í rit-
nefnd blaðs samtakanna, „Hér-
aðspóstsins", til dauðadags.
Hann var kjörinn heiðursfélagi
árið 1977.
Þórarinn átti stóran þátt í mót-
un og uppbyggingu samtakanna
enda hafa þekking hans og reynsla
í mannlegum samskiptum, ásamt
ósérhlífni og dugnaði verið félag-
inu ómetanleg á þroskabraut þess.
Þórarinn Þórarinsson flutti til
Reykjavíkur árið 1965 eftir að
hafa starfað að fræðslu- og menn-
ingarmálum á Áusturlandi á
fjórða áratug. Þótt heimili hans
væri komið á annan landshluta
voru þau bönd er tengdu hann við
Fljótsdalshérað jafn traust og
fyrr. Hann fylgdist með sama
brennandi áhuga með mönnum og
málefnum Héraðsins og studdi
góð málefni þegar tækifæri gáf-
ust.
Ég held því að með stofnun Átt-
hagasamtaka Héraðsmanna hafi
Þórarinn séð ómetanlegan vett-
vang fyrir sig og fólk sama sinnis
til að „auka og viðhalda tengslum
við íbúa á Héraði og Menningar-
samtök Héraðsbúa“ eins og segir í
lögum samtakanna, enda lagði
hann þunga áherslu á að þessi
lagagrein væri í heiðri höfð, auk
þess að efla kynni brottfluttra
Héraðsmanna hér syðra. Mér
verður lengi minnisstætt samtal
er ég átti við hann í mars sl. um
Átthagasamtökin. Þótt hann væri
þá veikur í sjúkrahúsi var áhugi
hans á málefnum samtakanna
jafn mikill og áður og var hann
bjartsýnn á að geta veitt okkur
aðstoð á ný því hann taldi að bati
væri í nánd.
Félagsmenn Átthagasamtak-
anna kveðja Þórarin með þakklát-
um huga. Á kveðjustund leitar
hugurinn til baka en við skulum
heiðra minningu hans með því að
líta með stórhug fram á veginn og
haga störfum okkar samkvæmt
því.
Ég votta eiginkonu hans, frú
Sigrúnu Ingibjörgu Sigurþórsdótt-
ur, börnum þeirra og öðrum ást-
vinum innilega samúð.
Hreinn Kristinsson
Einn þessara björtu sumardaga
berst sú fregn að Þórarinn Þórar-
insson skólastjóri frá Eiðum hafi
safnast til feðra sinna. Hann lést í
Borgarspítalanum í Reykjavík
föstudaginn 2. júní tæplega átta-
tíu og tveggja ára að aldri.
Mér er í barnsminni er ég
heyrði Þórarins fyrst getið. Faðir
minn flutti póst frá Seyðisfirði
upp á Hérað á fjórða áratug þess-
arar aldar. Eitt sinn var hann
staddur á Egilsstöðum í póstferð.
Þar ræddu menn ákaft um síðustu
bók Halldórs Laxness, Sjálfstætt
fólk. Faðir minn, sem var að-
dáandi skáldsins, átti í vök að
verjast gegn nokkrum orðheitum
bændum er töldu skáldverk þetta
lítið annað en níð um hina ágætu
íslensku bændastétt. Er umræðan
stóð sem hæst kvaddi sér hljóðs
maður meðal viðstaddra, mikill að
vallarsýn og höfðinglegur í fram-
göngu, skýrmæltur og snjallmælt-
ur og kvað við allt annan tón hjá
honum en fyrrnefndum gegnrýn-
endum. Taldi hann skáldverk
þetta snilldarverk er sætti mikl-
um tíðindum og bæri af öðrum
skáldsögum á þessari öld hvað
snerti mál, stíl og raunsæjar lýs-
ingar á lífi einyrkjans á öndverðri
20. öldinni. Fátt varð um svör. Hér
var kominn Þórarinn Þórarinsson
frá Valþjófsstað, kennari við Al-
þýðuskólann á Eiðum og síðar
skólastjóri þar í hartnær þrjá ára-
tugi.
Faðir minn hafði gaman af að
segja frá þessu atviki og mat Þór-
arin mikils upp frá því og með mér
óx löngun til að sjá þennan dýrð-
armann og kynnast honum. Mér
varð að ósk minni er ég settist á
skólabekk hjá honum á Eiðum
haustið 1942 að frumkvæði föður
míns. Og ég varð ekki fyrir von-
brigðum.
Áðurnefnd frásögn föður míns
lýsti Þórarni vel svo langt sem
hún nær.
Hann hafði alla tíð áhuga á
bókmenntum og var glöggur á
góðan skáldskap. Hann var opinn
fyrir nýjum og djörfum hugmynd-
um — sem gengu þvert á viður-
kennd sjónarmið — og hikaði ekki
við að gerast talsmaður þeirra.
Þórarinn var hámenntaður
maður og víðlesinn. Milli tektar og
tvítugs hleypti hann heimdragan-
um og aflaði sér árum saman
traustrar menntunar bæði hér-
lendis og erlendis. Hann var því
vel undir það búinn að taka að sér
kennslu og síðan skólastjórn. Hér
um getum við trútt talað nemend-
ur hans. Hann var rómaður kenn-
ari og röggsamur skólastjóri og
hafði skýrar forsagnir um hvað-
eina. Ekki er því að leyna að
okkur, nemendum hans, fannst
hann stundum helst til stífur á
meiningunni og harður í horn að
taka. Én maðurinn hafði svo
mikla kosti að við fyrirgáfum hon-
um þetta fúslega enda skildum við
síðar hve nauðsynlegt það er að
menn fylgi föstum reglum, ekki
síst í heimavistarskóla, svo að
unnt sé að ná árangri í námi. Það
hefði raunar verið með ólíkindum
á þessum tíma ef ekki hefði kast-
ast í kekki einstaka sinnum milli
stjórnanda og nemenda. Þá hefði
ríkt lognmolla á Eiðum en ekki
lifandi samskipti. Sá sem þetta
skrifar veit vel að ekki er heiglum
hent að sitja í sæti siðameistarans
og ota að ungu kynslóðinni forn-
um dyggðum. Sagt hefur verið að
slíkur sess henti aðeins dýrlingum