Morgunblaðið - 28.11.1985, Blaðsíða 8

Morgunblaðið - 28.11.1985, Blaðsíða 8
8 B MORGUNBLAÐIÐ, viÐsapnAiviNNULír FIMMTUDAGUR 28. NÓVEMBER1985 Fjármálamarkaður Okurlánastarfsemi ískjótí vanþróaðs fjármagnsmarkaðar íslenzkur fjármagnsmarkaöur OKURMÁLIÐ svokallaða á eftir eða getur haft alvarlegar stjórnmálalegar aHeiðingar í för með sér. Andstæð- ingar ríkisstjórnarinnar hafa margir hverjir haldið því fram að okurlána- starfsemi blómstri á íslandi. Og að hún sé afleiðing af stjórnarstefnunni og þá sérstaklega vaxtafrelsinu. Einn stjórnarþingmaður Páll Pétursson, formaður þingflokks framsóknar- manna, hefur sagt að vaxtafrelsið hafi leitt til ófarnaðar. Hann hefur einnig haldið því fram að háir vextir auðveldi okrurum að starfa. í umræðum á Alþingi um okur fimmtudaginn 21. nóvember sagði Páll Pétursson að háir vextir væru stökkpallur fyrir okrara, sem þeir nota sem afsökun til að krefjast æ hærri vaxta. Áður hafði þing- maðurinn tekið fram að háir vextir hvettu til sparnaðar. Rök Páls um að háir vextir hvetji til okurs byggja líklega á misskilningi. Það er hins vegar rétt að háir vextir hvetja til sparnaðar. Jarðvegur okrara er fjárskortur, en ekki háir vextir. Einn stjórnarandstöðuþing- maður, Stefán Benediktsson, hefur sagt að íslenski okurlánamarkað- urinn velti um 2 milljörðum króna á mánuði. Þingmaðurinn gerði ráð fyrir að maður sá er nú situr í gæsluvarðhaldi grunaður um okur, eigi sér 10 til 12 starfsbræður á höfuðborgarsvæðinu. Hér skal þetta ekki dregið í efa, en miklu líklegra er að mun fleiri einstakl- ingar stundi starfsemi af þessu tagi að meira eða minna leyti. Ef þessir aðilar hafa svipuð umsvif og sá grunaði má gera ráð fyrir að velta okurlánara sé nálægt þeirri tölu, sem áður er nefnd. Við húsrannsókn hjá hinum grunaða fann rannsóknarlögreglan um 200 milljónir króna I ávísunum auk nokkurra milljóna í gjaldeyri. Það er hins vegar nær ógerlegt að gera sér grein fyrir umfangi okurlána- viðskipta. Aðeins eitt er ljóst að hér er um mjög ábótasöm viðskipti að ræða og skiptir veltan hundruð- um milljónum króna. En hvernig fara þessi viðskipti fram? Hverjir leita á náðir okur- lánara og hverjir stunda þessa starfsemi? HvaÖa háttur er hafður á okurlánum? *Okurlánari veitir lán gegn tryggingu, sem getur verið af mörgu tagi. Sá er leitar eftir láni, þarf oft að gefa út skuldabréf. Yfirleitt framselur hann það til milligöngumanns — þriðja aðila. Okurlögin ná ekki til þriðjamanns- bréfa, enda geta menn selt eignir sínar með afföllum. Jónatan Þór- mundsson lagaprófessor segir hins vegar að ef ljóst sé að um raun- verulega lánveitingu sé að ræða, þ.e. framsal til þriðja manns er tilraun til að komast í kringum iögin, þá sé um málamyndasamn- ing að ræða. Sönnunarbyrðin að um „sviðsetningu" sé að ræða er á herðum ákæruvaldsins og hún getur oft reynst erfið. { þessu sambandi er vert að hafa í huga að fyrirtæki sem farið hafa út í skuldabréfaútboð hafa ekki verið útgefendur bréfanna. í skuldabréfaútboði Sambands ís- lenskra samvinnufélaga, svo dæmi sé tekið, var Samvinnusjóður út- gefandi. Og þegar fyrirtæki selja eitt eða fleiri skuldabréf eru fram- kvæmdastjórar og/eða eigendur útgefendur. Þeir eru skuldarar að nafninu til, en raunverulegur skuldari er fyrirtækið. Okurlögin ná ekki til sölu þessara skulda- bréfa og ekkert virðist ólöglegt við að haga viðskiptunum á þennan hátt. Raunvextir skuldabréfa eru 12—18% á ári, en vextir hafa farið lækkandi á undanförnum vikum um 1—2%. f fyrrnefnda tilfellinu þegar um málamyndagjörning er að ræða eru vextir margfaldir, allt að200% áári. *Það eru farnar aðrar leiðir og ekki eins flóknar. Lántakandi gef- ur út ávísun oftast einn mánuð fram í tímann. Okurlánarinn lætur hann hafa peninga I staðinn að frádregnum vöxtum, 15-20% á mánuði. Til tryggingar þarf lán- takandi að skrifa undir víxil, sem er framseldur t.d. í banka ef engin innistæða reynist fyrir ávísuninni. Okrarinn lætur lántakanda gefa út ávísunina á þann banka sem ávís- anareikningurinn er. Með þessu sleppur hann við að framselja ávís- unina þegar hún er innleyst I við- komandi banka og það getur oft komið sér vel. Á það má benda að óheimilt er að gefa út ávísun fram í tímann og ef það er gert getur handhafi hennar selt hana hvenær sem er. * Með bestu viðskiptavinum okurlánara eru verslunareigendur. sem margir hverjir flytja vörur beint inn og selja í eigin verslun- um. Þeir fá lán hjá okraranum til að leysa vörur út. Okrarinn tekur heildsöluálagninguna, sem þókn- un. Auk þess þarf lántakandi að greiða ýmsan annan kostnað. Ljóst er að viðskipti af þessu tagi eru mjög stór hluti af okurlánamark- aðnum. Vextir af þessum lánum geta verið allt að 200% á ári. *Notkun greiðslukorta spilar einnig inn í okrið. Lántakandi, sem er handhafi greiðslukorts fær lán- aða peninga hjá kaupmanni. Greiðslumiði er gefinn út á upp- hæðina og bætt við „þóknun" - vöxtum. Greiðslukortafyrirtækin sjá svo um að innheimta skuldina. Hverjir taka okurlán? Það má skipta viðskiptavinum okurlánara í fimm hópa. í fyrsta hópnum eru fyrirtæki sem eiga við fjárhagsörðugleika að stríða og eiga ekki í önnur hús að venda en okurlánaranna. Mörg þessara fyr- irtækja njóta ekki lánstraust, af einhverjum ástæðum í bankakerf- inu. Forsvarsmenn þeirra eru að kaupa sér tíma, en oftast er aðeins lengt í snörunni. í öðrum hópnum eru fyrirtæki sem velja fljótlegustu leiðina — lán hjá okrara — þegar hafa þarf hraðann á t.d. við að leysa út vörur úr tolli. Forsvarsmenn þessara fyrirtækja telja aðþau geti staðið undir vöxtun lánanna, enda veltu- harði varanna þá mikill. Það getur verið mjög tímafrekt að fara leið bankakerfisins og tíminn kostar peninga. { þriðja hópnum eru einstakling- ar, sem eiga ekki annarra kosta völ en að leita á náðir okurlánara. Margir þeirra njóta ekki láns- trausts hjá innlánsstofnunum — eru í vanskilum við þær. Oft taka þeir lánin til að standa við skuld- bindingar sínar við banka og/eða sparisjóði. í fjórða hópnum eru einstakling- ar sem eru að setja á stofn fyrir- tæki. Eftirtektarvert er að þeir sem taka okurlán eru flestir að stofnsetja fyrirtæki á sviði þjón- ustu og verslunar. Þessar starfs- greinar hafa enga opinbera eða hálfopinbera sjóði að leita til líkt og iðnaður, landbúnaður og sjávar- útvegur. Mjög erfitt og í raun óger- iegt er fyrir þessa aðila að standa undir þeim vöxtum sem eru á lán- unum. Morgunblaðinu er kunnugt um allnokkra aðila sem ánetjast hafa okurlánurum og geta líklega aldrei staðið við „skuldbindingar* sínar gagnvart þeim. Og eftir þvl sem staða lántakanda versnar tekur okrarinn hærri „þóknun". Fimmti hópur viðskiptavina okurlánara eru eiturlyfjasmyglar- ar og -salar. þeir taka lán til að fjármagna kaup á eiturlyfjum erlendis. Hagnaðurinn af þessum viðskiptum er margfaldur - ef smyglið heppnast á annað borð -, og það er kaldhæðni örlaganna að líklega eru þetta einu lántakend- urnir sem auðvelt eiga með að standa við skuldbindingar sínar gagnvart okurlánurum. Hvers vegna blómstra okurlánavidskipti? Hvers vegna eru okurlánavið- skipti jafnblómleg og margir gera ráð fyrir? Þótt erfitt sé að átta sig fyllilega á þessum markaði, eins g áður segir, er ljóst að um verulegar fjárhæðir er að ræða. Hafa and- stæðingar ríkisstjórnarinnar rétt fyrir sér þegar þeir halda því fram að okurstarfsemi sé aðeins afleið- ing stjórnarstefnunnar og vaxta- frelsisins? Allir þeir sem blaðamaður Morgunblaðsins ræddi við voru sammála um að íslenskur fjár- magnsmarkaður sé á margan hátt vanþróaður. Menn deila um ástæð- ur þessa. Margir benda á að óstjórn og ofstjórn ríkisvaldsins og stjórnmálamanna undangengin ár í peninga- og vaxtamálum, hafi haft alvarlegar afleiðingar f för með sér fyrir bankakerfið. Að þessu verður vikið síðar. En hvað sem þessu líður er ljóst að ekkert eftirlit er haft með verðbréfa- markaðnum og hugsanlegri okur- starfsemi. Engar starfsreglur eru til og einstaklingar og/eða félög geta haslað sér völl í verðbréfavið- skiptum án þess að þurfa að upp- fylla nein skilyrði. Á meðan að „hver sem er“ getur sett á laggirn- ar verðbréfafyrirtæki þarf sér- stakt leyfi til verslunarreksturs. Engin rök hníga að því að meiri kröfur eigi að gera til verslanaeig- enda, en þeirra er starfrækja verð- bréfafyrirtæki. Þvert á móti. Eftirlit með verðbréfafyrirtækj- um virðist nauðsynlegt. Það er ekki síst fyrirtækjunum sjálfum til góða. í þessu sambandi er vert að hafa í huga að sá er nú situr i gæsluvarðhaldi grunaður um okur, „starfrækti" verðbréfamiðlun. Einn verðbréfamiðlari fullyrti að hann hefði tvisvar sinnum bent Seðlabankanum á að eitthvað væri athugavert við starfsemi þessa fyrirtækis, fyrst fyrir rúmum tveimur árum. Þá var ekkert gert. Seðlabankinn hefur enga lögsögu samkvæmt lögum yfir verðbréfa- fyrirtækjum. Eftiríit með verðbréfafyrirtækj- um er ekki aðeins nauðsynlegt vegna fyrirtækjanna sjálfra held- ur og miklu fremur vegna við- skiptavina þeirra. Margir við- skiptavinir þessara fyrirtækja eru einstaklingar — launþegar — er hafa takmarkaða þekkingu á verð- bréfaviðskiptum og treysta fyrir- tækjunum og ráðleggingum starfs- manna þeirra um ávöxtun spari- fjár. Viðskiptaráðherra Matthías Bjarnason, sagði á Alþingi i síð- ustu viku að frumvarp um starf- semi verðbréfafyrirtækja yrði lagt fyrir þingið fyrir jólaleyfi þing- manna. Lög um verðbréfafyrir- tæki, eins og einn verðbréfamiðlari sagði, eiga fyrst og fremst að tryggja stöðu viðskiptavina. En það eru skiptar skoðanir um gildi opinbers eftirlits með verð- bréfamörkuðum. Einn verðbréfa- miðlari sagðist efins um gildi opin- bers eftirlits. Hann taldi aðhald fjölmiðla mun vænlegra, ef þess væri kostur, en benti á að kannski væri það óskhyggja: „Fáir blaða- menn hafa skilning og þekkingu á þessum málurn." Þessi sami verð- bréfamiðlari sagði að í þessum efnum hefði skólakerfið brugðist: „Það eru sárafáir íslendingar sem búa yfir þekkingu á peningamál- um.“ Beinast liggur við að Bankaeftir- litið annist eftirlitið, eins og gert er ráð fyrir í frumvarpi viðskipta- ráðherra, samkvæmt heimildum Morgunblaðsins. Verðbréfaþing íslands sem stofnað var fyrir skömmu með aðild Fjárfestingarfélags íslands, Kaupþings hf., Landsbanka ís- lands og Iðnaðarbanka íslands, er líklegt til að stuðla að meiri festu og góðum starfsreglum á verð- bréfamarkaðnum. Þeir aðilar sem eiga aðild að þinginu hafa sjálf- viljungir gengist undir eftirlit og skoðun Bankaeftirlitsins. Þannig verður það nokkurs konar gæða- stimpill á verðbréfafyrirtækjum

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.